Þjóðviljinn - 17.11.1985, Side 12

„Mikið starf óunnið í fyrirbyggjandi læknisþjónustu á Islandi", segir Gísli.
Heilsugœslustöð
enn ó
pappírnum
Spjallað við Gísia G. Auðunsson lœkni
sem er nýkominn til Húsavíkur affur
eftir framhaldsnám í Kanada
rekja má upphaf heilsugæsl-
ustöðvar á Húsavík aftur til ársins
1966.
Fram að þeim tíma hafði bæði
læknishéraðinu og sjúkrahúsinu
á Húsavík verið gegnt af einum
lækni og var Daníel Daníelsson
síðastur með báðar stöðurnar.
Hann fór út til framhaldsnáms
1966. Þá voru ráðnir læknarnir
Ingimar S. Hjálmarsson og Gísli
G. Auðunsson til Húsavíkur.
Árið 1970 tók nýja sjúkrahúsið á
Húsavík til starfa og jafnframt
var þá komið á stofn „Heilbrigð-
ismiðstöðinni á Húsavík“, sem
fékk inni á fyrstu hæð sjúkrahúss-
ins og þjónaði Húsavíkur-,
Breiðumýrar- og Kópaskershér-
uðum. Þá strax var rekin þar
sams konar starfsemi og nú er á
heilsugæslustöðvum. Þegar nú-
verandi lög um heilbrigðisþjón-
ustu gengu í gildi um áramótin ’73
til ’74 varð Heilbrigðismiðstöðin
á Húsavík að Heilsugæslustöð-
inni á Húsavík. Hún hefur verið
starfrækt í sama húsnæðinu allan
tímann og í nánum tengslum við
Sjúkrahúsið á Húsavík.
Gísli G. Auðunsson er nýkom-
inn aftur til Húsavíkur, en hann
hefur verið í framhaldsnámi und-
anfarin 2 ár í Kanada í heimilis-
lækningum.
„Töluverður blæbrigðamunur
er á veikindum fólks hér, borið
saman við það sem ég kynntist
ytra, enda eru hér ekki stórborg-
arvandamál. Flest af því sem við
fáum til okkar hér á heilsugæsl-
ustöðina eru sem betur fer ekki
alvarleg, a.m.k. ekki lífshættuleg
veikindi. Eigi að síður valda þessi
minniháttar mannamein oftast
eins miklum kvíða, þjáningum og
vinnutapi og alvarlegir sjúkdóm-
ar. Þessi vandamál þarfnast því
ekki síður athygli og umönnu-
nnar ef viðkomandi einstaklingi á
að líða vel og haldast starfhæfur,"
sagði Gísli aðspurður þegar blað-
amaður var sestur inn á þrönga
stofuna hjá honum.
„Ég hef sérstakan áhuga á
fyrirbyggjandi starfi og að heilsu-
vernd eða fyrirbyggjandi læknis-
þjónusta á íslandi verði endur-
skipulögð og lögð á hana ríkari
áhersla. Allt fyrirbyggjandi starf
heimiislækna er sett skör lægra en
svokölluð hefðbundin læknis-
þjónusta, þar sem læknum er
ekki greitt sérstaklega fyrir fyrir-
byggjandi starf. Þetta finnst mér
hæðin heilbrigðispólitík. Við
þurfum að líta á þessi mál frá nýj-
um sjónarhóli. Fyrir 10 árum
kom út í Kanada bók sem byggir
á tölfræðilegum rannsóknum á
þeim sjúkdómum sem valda
mestu ævidagatapi. Til að skýra
þetta vil ég nefna að maður, sem
deyr tvítugur úr bílslysi tapar 55
árum af eðlilegri ævilengd, miðað
við núverandi lífslíkur. Maður,
sem hins vegar deyr sextugur úr
krabbameini, tapar einungis 15
árum. Með því að leggja þetta
mat til grundvallar, en ekki úr
hvaða sjúkdómi flestir deyja, þá
kom eftirfarandi í ljós: Mestu
ævidagatapi valda bílslys. í öðru
sæti urðu hjartasjúkdómar, í
þriðja sæti öll önnur slys (önnur
en bílslys), í fjórða sæti lungna-
sjúkdómar, þar með talinn
lungnakrabbi. Og í fimmta sæti
en þó mun neðar en hinir fjórir,
sjálfsmorð. Þessi skýrsla bregður
nýju ljósi á heilbrigðismál, því að
í langflestum tilvikum hafa þessir
dauðdagar með mannlega hegð-
an að gera. Hún sýnir okkur að ef
við ætlum að vinna einhverja um-
talsverða sigra í heilbrigðismál-
um á næstunni þá útheimtir það
að breyta mannlegri hegðan,
hvorki meira né minna. Það þarf
því að leggja miklu meiri áherslu
á fyrirbyggjandi fræðslustarf. Á
íslandi er mikið starf óunnið á
þessu sviði, enda bílslys óhugn-
anlega tíð hér. Lungnasjúkdóm-
ar og hjartasjúkdómar eiga líka
að verulegu leyti rætur að rekja
til mannlegrar hegðunar og þá
einkum reykinga. Eg hef enga trú
á að hátæknilæknisfræði muni
skila árangri á þessum sviðum á
næstunni, en einhverra hluta
vegna rennur nánast allt fjár-
magnið í þann þátt heilbrigðis-
þjónustunnar í dag.“
„Hvernig er aðstaðan hér á
Heilsugæslustöðinni?“
„Við sitjum mjög þröngt eins
og sjá má, miðað við þær kröfur
sem gerðar eru. Við erum hér 5
heilsugæslulæknar og til að koma
okkur fyrir hefur orðið að ýta
öðrum starfsmönnum og annarri
starfsemi til hliðar. Vonandi
verður hægt að sinna því betur
þegar, - eða á ég að segja ef, -
nýja heilsugæslustöðin verður
tekin í notkun. Langt er síðan
hún var hönnuð, en ennþá er hún
aðeins til á pappírnum. Mér er
það satt að segja óskiljanlegt
hvers vegna heilbrigðisyfirvöld
hafa alltaf getað ýtt þeirri fram-
kvæmd til hliðar, þar sem heita
má að búið sé að byggja þetta alls
staðar upp utan stærsta þéttbýlis-
ins. Ég er satt að segja orðinn
ansi þreyttur á biðinni,“ sagði
Gísli að lokum.
12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. nóvember 1985
ekk
„Ég er
Stríð og söngur er bók um sex íslensk skáld sem Matthías Viðar
Sæmundsson bókmenntafræðingur tekur saman. Skáldin sem segja
frá eru Guðrún Helgadóttir, Matthías Johannessen, Indriði G. Þor-
steinsson, Álfrún Gunnlaugsdóttir, Thor Vilhjálmsson og Þorsteinn frá
Hamri. „Forlagið" gefur út.
í bókinni rekja skáldin sex þá reynslu sem þeim er minnistæðust úr
lífi sínu og haft hefurdýpst áhrif á þroska þeirra og lífsviðhorf. Þau rekja
minningar úr uppvexti sínum en öll eiga þau sameiginlegt að vera af
þeirri kynslóð íslendinga sem fædd er milli stríða. Þau tóku út þroska
sinn í þann mund sem íslenskt þjóðfélag var að brjóta af sér bönd
einangrunar og ganga í darraðardans heimstyrjaldarinnar síðari. Sum
þeirra greina ítarlega frá dýrmætum mótunarárum erlendis, önnur
segja tæpitungulaust frá lífi listamanna á íslandi í skugga kalda stríðs-
ins á sjötta áratugnum. Þar er margt látið fjúka sem ekki hefur áður
borist eyrum fjöldans.
Öll lýsa skáldin sex afstöðu sinni til lífs og dauða, trúar, ástar og
listar og leitast við að rekja leið sína til skáldskapar. Stríð og söngur
bregður upp meitluðum myndum af þeim manneskjum sem leynast
bak við skáldskapinn og segir sögu litríkra listamanna á umbrotatím-
um.
Ég er ekki glaðlyndur að eðlis-
fari. Sem drengur var ég á varð-
bergi, hægur og ákaflega feim-
inn. Ég átti og hef alltaf átt erfitt
með að tala um sársauka minn.
Menn halda að ég tali mikið.
Menn halda að ég sé fugl á hendi.
Valtýr Stefánsson sagði eitt sinn
við mig: Matthías minn. Þú verð-
ur annað hvort að hætta blaða-
mennsku eða venja þig af feimni.
Ég vaidi síðari kostinn því hvað
lætur maður sig ekki hafa. En ég
er fæddur feiminn og hef aldrei
talað um minn innri mann nema í
kvæðum. Og þar er hann milli
skelja. Þegar leið að lokum
kreppunnar féll skuggi yfir um-
hverfi mitt. Þá var drengurinn níu
og tíu ára gamall. Ég sé hann nú-
orðið sem fjarlæga minningu, en
ég man að sársaukinn var mikill.
Himinn hans hrundi.
Þannig var að foreldrar mínir
báru ekki gæfu til að vera saman
um skeið og faðir minn fluttist að
heiman. Það var mikið áfall því
þá var slíkt litið öðrum augum en
nú. Seinna lagaðist allt, faðir
minn kom heim og foreldar mínir
áttu saman fallegt og eftirminni-
legt haust. Ég fór mikið einförum
meðan á þesu stóð því ég þurfti
að hugsa inn í mig og tala við
forsjónina. Orti líka reiðinnar
ósköp. Ég er í engum vafa um að
þetta skeið hefur vakið í mér
skáldið, enda eðlilegt að menn
leiti til skáldskapar í kreppu. Ég
hélt dauðahaldi í móður mína, en
um líkt leyti varð hún mjög veik.
Eitt sinn þegar ég var að leik uppi
á Túngötu var ég sóttur til að
kveðjahana. Þá hélt égað égværi
orðinn eistæðingur. En hún náði
sér. Mér þótti líka mjög vænt um
föður minn. Samt var hann
stærsti hluti þessa sársauka sem
mér var bakaður. Hann vissi það
og sagði að ég skildi þetta þegar
ég yrði fullorðinn. Einhvern veg-
inn hef ég aldrei gleymt þessum
orðum og ávallt reynt að láta þau
ekki verða að veruleika. Lífið
hefur hins vegar gert þær kröfur
til mín að ég skil. Núorðið.
Ég undi oft hag mínum í
Selsvörinni þar sem ég leitaði
mér skjóls á milli skelja einsog
segir í Morgni í maí. Myndin er
annars tvíræð því hún getur líka
átt við fiskinn sem ver sig með
skel fyrir krossfiskinum. Árang-
urslaust. Það var mikið talað um
halastjörnu og heimsendi á þess-
um tíma. Einhverju sinni sátum
við krakkarnir undir nýbyggðum
húsvegg á Hávallagötunni. Við
töldum að þar gætum við kannski
lifað af. Mig hefur síðar furðað á
þessari minningu því um þetta
leyti var ég öldungis sáttur við að