Þjóðviljinn - 19.01.1986, Blaðsíða 7

Bók um verstu gagnrýnina
Ný hugmynd beint frá Ameríku
í fyrsta sinn í Evrópu.
,VETBAR
UTSALA
STENDUR í 4 ÐAfiA
r'IMMTUDAG - FÖSTUDAG - LAUGARDAG - SUNNUDAG
Þú klippir út frímidann hér á síðunni kemur ^
Sprengisand kaupir einn hamborgara og /
færð annan fritt. /
VEITENGAHUSIÐ
SPRENGISANDUR
BÚSTAÐAVEG 153 s. 688088
VERID VELKOMIN, VERÐI YKKUR AÐ GÓDU - TOMMI
1 / *
/ý # *
/ //?*'
? #/
* * /
''o* &
Gagnrýnendur
undir smásjánni
- eftir að Sunday People varð að borga 2 milljónir
vegna ummœla um leikara
SEXTIU OG SEX NOPÐUR
SlGILDUR
létturog hlýr
„KK" KAPP-kuldajakkinn
(poplin/polyester)
FÆSTUMALLTLAND
Sjóklæðagerðin hf.
Skúlagata 51, sími 11520.
Viö sögðum frá því á dögunum
aö gagnrýnandi Sunday People
heföi veriö dæmdur fyrir meiöyrði
á Old Bailey og varö kostnaður
blaösins vegna þessa máls um
tvær milljónir íslenskra króna.
Það er ef til vill ekki nýtt að menn
fái stórar fúlgur út úr meiðyrð-
armálaferlum en hins vegar alls-
endis óþekkt - til þessa - aö
leikari fái peningabætur vegna
þess sem leikgagnrýnandi segir
um hann. Oft hefur leikurum svið-
iö sárt undan óvæginni gagnrýni,
einkum þegar veist er að útliti
þeirra og persónuleika sem
óneitanlega getur haft talsvert
með starfsmöguleika viðkom-
andiaðgera.
Og jafnvel þótt ýmsir aðrir
listamenn séu oft sárreiðir vegna
gagnrýni, er þó nánast óhugs-
andi, að sagt sé um fiðluleikara
eða listmálara að hann sé „með of
stóran rass“ og að „sviðsfram-
koma viðkomandi gæti stíflað
holræsakerfi heillar borgar" eins
og sagt var um leikkonuna Char-
lotte Cornwell, sem fékk þessar
ríflegu skaðabætur út úr mála-
ferlunum.
Miklar umræður hafa orðið um
þetta mál í enskum blöðum og
sýnist sitt hverjum. Almennt hafa
breskir leikgagnrýnendur haft
nokkuð frjálsar hendur á ritvél-
um sínum þegar leikarar eru ann-
ars vegar og hafa nokkur fræg
gullkorn úr skrifum þeirra nú ver-
ið gefnin út á bók. Telja margir
að sú athygli sem bókin vakti hafi
stuðlað að réttlátum dómi í um-
ræddu meiðyrðamáli, því hún
hefur orðið tilefni umræðna um
stöðu listamanna í samfélaginu
og þá fordóma og vanþekkingu
sem yfirborðsleg og rætin
gagnrýni ber vitni um.
Það var virt leikkona Diana
Rigg sem ákvað að skrifa öllum
þekktustu meðlimum breska
Ieikarafélagsins og biðja þá að
senda sér verstu gagnrýni sem
þeir hefðu fengið. Bókin kom út
fyrir skömmu og ber nafnið „No
turn unstoned" („Grjótkast við
hvert fótmál“). Henni til nokk-
urrar furðu virtust langflestir
hafa geymt einhver sérstök
„gullkorn" og hún fékk einnig
allmörg frá Bandaríkjunum. Þá
safnaði hún ummælum um leikrit
frá því fyrr á árum og reyndar er
elsta gagnrýnin í bók hennar frá
sautjándu öld.
Það sem fyrst og fremst ein-
kennir þau dæmi sem tekin eru í
bókinni er að reynt er að vera
fyndinn á kostnað viðkomandi og
jafnframt koma með einhverja
nógu andstyggilega samlíkingu.
Raunar segir Diana í formála sín-
um, að oft takist gagnrýnendum
að vera verulega fyndnir og þá sé
þeim ýmislegt fyrirgefið, en oftar
sýni gagnrýnin að leikarar séu í
raun hirðfífl í augum
gagnrýendanna, til að grýta eða
kjassa eftir geðþótta. „Það þarf
ódrepandi hugrekki til að þora að
koma fram fyrir áhorfendur.
Hver venjuleg manneskja veit
það, en hún gleymir að leikarinn
er aðeins venjulegur maður, sem
hefur orðið að yfirvinna hræðslu
sína,“ segir Diana. Sá kjarkur
sem leikaranum er nauðsynlegur
til að ná sambandi við verkefni
Þegar Brúðuheimilið var frum-
sýnt í Bretlandi árið 1889 skrifaði
Clement nokkur Scott í Sporting
and Dramatic News:
Það er rétt eins og einhver hafí
tekið sig til og skrifað leikrit um
matseldina á sunnudagssteik-
inni...
Og þegar Brúðuheimið var
leikið 1930, stóð í Sunday Times:
Brúðuheimilið hefur enga nú-
tímaskírskotun því nútíma Nóra
myndi einfaldlega segja Helmer
að hætta að haga sér eins og
kjáni..
Meira að segja leikhúsbygging-
ar hafa fengið sinn skerf. Þjóð-
leikhús Breta, sem að flestra
dómi er mjög glæsileg bygging,
fékk þessa umsögn í Observer
1982, er húsið var opnað:
...besta útsýnið yfir London er
frá Þjóðleikhúsinu því þaðan
sérðu ekki Þjóðleikhúsið...
Þegar Richard Burton lék
Hamlet 1954, stóð í Daily Ex-
press:
Við lúðrablástur og bumbus-
látt stormar Burton inn á sviðið
sem Hamlet. En hann líkist aðeins
kvikmyndastjörnu í fýlu...
Hann lék Dr Faustus í verki
Cristophers Marlows árið 1966,
Elísabet Taylor lék lítið hlutverk,
Helenu frá Tróju, en gagnrýn-
endur eyddu miklu bleki í
frammistöðu hennar.
Sunday Telegraph:
Taylor, fáránlega falleg í kvik-
myndanáttkjól, vaðandi í reyk-
skýi er vissulega draumurinn um
kvikmyndastjörnu. Og þessi var
beint frá Hollywood, aðeins lítil
auglýsingamynd af Helenu frá
Tróju að selja undirföt...
Irene Worth lék frú Makbeð
1962 á Stratford.
Um svefngönguatriðið segir:
Ungfrú Worth er hugguleg
dama með mjúkar og ávalar línur
í stað stálodda...
(Stytt og snarað: ÞS)
sitt og jafnframt við áhorfendur,
bíður iðulega hnekki og slokknar
jafnvel alveg við mjög ósann-
gjarna og rætna gagnrýni.
Margir leikarar hafa aldrei
stigið á svið eftir slíka útreið. Að
gagnrýna er á einhvern hátt eðlis-
lægt athæfi, segir Diana í bók
sinni. Maður sem fer í fyrsta sinn í
leikhús, segir kannski ekki meira
á eftir en hvort það var gaman
eða leiðinlegt. En strax í annað
sinn segir hann meira: Það var
gaman, af því að... o.s.frv.
Gagnrýni á leiksýningar kom
fram strax og byrjað var að leika í
Grikklandi hinu forna löngu fyrir
Kristsburð og á dögum Shakesp-
eares var gagnrýnin ekki síður
óvægin en í dag. Um Jónsmessu-
næturdraum sagði einn
gagnrýnandinn árið 1662: „And-
lausasta og hlægilegasta leikrit
sem ég hef nokkurn tíma séð“.
Þar hafa menn það.
Og hér eru nokkur fleiri dæmi
úr bókinni:
Ian McKellen lék Hamlet í
Cambridge árið 1971. Um hann
sagði Harold Hobson m.a. í út-
varpi:
Það besta við Hamlet Ian’s
McKellen var framkallið.
Laurence Olivier lék Othello á
Þjóðleikhúsi Breta árið 1964.
Um frammistöðu hans sagði
Alan Brien í Sunday Telegraph:
Það er til þesskonar skelfílcgur
leikur scm aðeins meiriháttar
leikarar eru færir um að sýna.
Mér fínnst Laurence Olivier sem
Othello eitthvert mikilfenglegasta
dæmi um slíkt á öldinni....
Paul Scofield lék Sir Thomas
More í „A man for all seasons“ á
Globe leikhúsinu árið 1960,
löngu áður en verkið var kvik-
myndað. í Daily Express skrifaði
Bernhard Levin m.a.:
Því miður, frammistað herra
Scofield megnið af kvöldinu er
svo ömurleg að hún þurrkar út
kosti leikritsins.
Efe
að ge

DJOÐVIIJINN
-V