Þjóðviljinn - 22.06.1986, Síða 4

Magnús Kjartansson kom að
Þjóðviljanum fyrir um það bil
fjörtíu árum. Hann hefursvo
frá sagt, að Kristinn E. And-
résson hafi snemmafengið
sig tii að skrifa forystugreinar í
blaðið, en meðal fyrstu greina
sem Magnúss birtir undir
nafni er sú sem hér fer á eftir
og fjallar um það „hvernig
kvikmyndahúseigendur hafa
reynst starfi sínu vaxnir hér í
Reykjavík".
Greinin birtist 15. september
1946 og leggur reyndar upp
kröfugerð sem blaðið hefur oftast
reynt að fylgja í kvikmynda- og
fjölmiðlamálum: kröfur um
metnað og fjölbreytni, um upp-
lýsingu og svo það að það sem
fram fer á hvíta tjaldinu sé þýtt á
íslensku. Greinin er stytt lítillega.
-áb.
Einskisvert
rusl
Kvikmyndir þær sem hér eru
sýndar eru aðeins örlítið brot af
framleiðslu heimsins, eins og
eðlilegt er vegna fámennis okkar.
Kvikmyndahúsaeigendur verða
því að velja úr kvikmyndamagn-
inu, og það leiðir af sjálfu sér að
miklu skiptir hvernig valið tekst.
Þessi aðstaða okkar fslendinga
hefur þann kost í för með sér að
hægt væri að sýna hér tómar úr-
valsmyndir, eða að minnsta kosti
aðeins myndir sem fullnægja viss-
Kvikmyndasýningar
um lágmarkskröfum. Eigendum
kvikmyndahúsanna er í lófa Iagið
að haga vali sínu á þessa leið, og
það hlýtur að vera krafa almenn-
ings að þeir gerið það.
Því verður ekki haldið fram
með nokkri sanngirni að íslenskir
kvikmyndahúsaeigendur hafi
gert þetta sjónarmið að megin-
reglu í starfi sínu. Þeim sem af
einhverri alvöru hafa fylgst með
myndum þeim sem hér hafa verið
sýndar að undanförnu ber saman
um að meginþorri þeirra sé einsk-
isvert rusl, andlaus vélafram-
leiðsla sem ekkert á skylt við list
og stendur á álíka menningarstigi
og bækur Ugluútgáfunnar eða
sögur í Vikunni og Fálkanum.
Margar eru myndirnar siðspill-
andi og heimskandi, og mætti
skrifa um það langt mál.
Þetta stafar ekki af því að ekki
sé um annað að velja, þótt margt
megi segja misjafnt um kvik-
myndaframleiðsluna í heiminum.
Hver sá sem fylgist eitthvað með
kvikmyndaumsögnum erlendis
veit að fæstar af þeim myndum,
sem mest umtal hafa vakið und-
anfarið og bestar þykja, hafa ver-
ið sýndar hér, þótteinhverjar
þeirra kunna að skjóta upp koll-
inum eftir dúk og disk.
Gróðahyggja
Þetta stafar að sjálfsögðu ekki
af því, að eigendur kvikmynda-
húsanna telji æskilegra að sýna
lélegar myndir en góðar, heldur
af hinu að kvikmyndahúsin eru
rekin sem gróðafyrirtæki. Eins og
önnur fyrirtæki í löndum gróða-
hyggjunnar eru þau rekin sam-
kvæmt þeirri meginreglu að þau
skili sem mestum arði. En sú
regla samsvarar ekki þeim kröf-
um sem gera verður til menning-
arhlutverks kvikmyndahúsa.
Góðar myndir eru yfirleitt dýrari
en ruslmyndir, þótt ekki sé það
einhlítt, og það er einsætt að
kvikmyndahúsaeigendur vilja að
öðru jöfnu greiða sem minnsta
leigu fyrir myndir þær sem þeir
sýna. Þess má geta að kvikmynd-
ahúsaeigendur hér hafa gert þann
Ein af fyrstu greinum Magnúsar
KjartanssonaríÞjóðviljanum, 15.
september 1946.
samning við kvikmyndaframleið-
endur í Ameríku, að fyrir hverja
sæmilega mynd sem þeir fá á
leigu verða þeir að taka við svo og
svo mörgum ruslamyndum. Ýms-
ar af þessum ruslmyndum eru síð-
an sýndar hér, en aðrar koma
aldrei fram þótt greidd sé af þeim
leiga; þær þykja ekki einu sinni
boðlegar íslendingum. Þessir
samningar eru eflaust þeir gróða-
vænlegustu sem hægt er að gera,
en þeir eru harla lítil trygging
þess að sýndar séu boðlegar
myndir. Þannig stangast gróða-
þörfin við menningarhlutverk
kvikmyndahúsanna.
íslenskur texti
En þessar andstæður birtast á
fleiri sviðum en í vali mynda.
Hingað til hefur gestum ísl.
kvikm.húsa verið boðin sú
ósvinna að þeim eru sýndar er-
lendar myndir textalausar.
Eigendur kvikmyndahúsanna
hafa ekki viljað leggja í þann
kostnað að láta íslenskan texta
fylgja myndunum, aðsóknin er
nægileg samt, og það er fyrir
mestu. Nú leiðir það af sjálfu sér
að aðeins öilítið brot af gestum
kvikmyndahúsanna er svo vel að
sér í framandi þjóðtungum að
þeir hafi fullt gagn af hröðu tali í
kvikmyndum. Að vísu má segja
að þetta komi ekki að sök um
mikinn þorra þeirra kvikmynda
sem hér eru sýndar, maður er að
engu bættari þótt hann skilji text-
ann, en þegar áhrifamiklar og
stórbrotnar myndir eru sýndar,
þá er textinn snar þáttur lista-
verksins, og sá sem ekki skilur
hann missir mikils. En auk þess
að gestir kvikmyndahúsanna
ÞJÓÐVILJINN 50ÁRA
Magnús Kjartansson.
hafa aðeins hálft gagn af texta-
lausum myndum. etti það að
vera okkur þjóðer íis og metnað-
armál að þessu verði breytt.
Eigendur kvikmyndahúsanna
verða að láta sér skiljast að það
eru íslendingar sem byggja þetta
land og mál þeirra er íslenska.
Það er álíka tiltæki að sýna texta-
lausar myndir og ef dagblöðin
tækju upp á því að birta erlendar
greinar óþýddar.
Hœttu að auglýsa
Þannig hefur rekstur kvik-
myndahúsa sem gróðafyrirtæki
verið Þrándur í Götu myndavals
og framfara. En fleiri stoðir
renna undir það að óheppilegt sé
að láta kvikmyndahús vera í eigu
einstakra manna. Kvikmyndir
eru geigvænleg áróðurstæki.
Aróðurs verður mjög oft vart í
kvikmyndum bæði í smáu og
stóru, er þess t.d. skemmst að
minnast að á stríðsárunum tóku
öll hernaðarlönd kvikmyndir
óspart í þjónustu sína í áróðurs-
skyni. Þess er ekki að vænta að
kvikmyndaáróður réni í náinni
framtíð. Það er því mjög viður-
hlutamikið að láta einstaka
gróðamenn hafa óskoruð yfirráð
slíkra áróðurstækja, að engin
ástæða er til að ætla að þeir muni
svífast þess að nota áróðurinn
samkvæmt eigin geðþótta og
hagsmunum ef þeir eiga kost á
því. Þess eru dæmi að núverandi
eigendur kvikmyndahúsanna líti
á þau sem algera eign sína og telja
sig engar skyldur hafa við al-
menning í landinu. Má t.d. nefna
þegar Þjóðviljinn tók upp þann
sið að birta kvikmyndaumsagnir
til hagræðis fyrir lesendur sína,
tóku eigendur Gamla og Nýja
bíós það mjög óstinnt upp. Bæði
þessi bíó hættu eftir skamma
stund að láta Þjóðviljann fá miða
að sýningunum. Eigandi Nýja
bíós hringdi með þjósti á ritstjórn
Þjóðviljans og hótaði því að
hætta að auglýsa ef kvikmynd-
aumsagnirnar héldu áfram og
framkvæmdi síðan hótun sína;
hins vegar gat eigandi Gamla bíós
ekki tekið þátt í þessari tilraun til
fjárhagslegrar kúgunar vegna
þess að hann auglýsti ekki í blað-
inu. Þegar afstaða kvikmynda-
húseigendanna er slík í smáum
atriðum, má vænta hins versta
þegar meira er í húfi.
Menningartœki
Einkarekstur kvikmyndahúsa
hefur mjög marga galla í för með
sér en enga kosti og er algerlega
óviðunanlegt fyrirkomulg í litlu
landi þar sem örfá kvikmyndahús
geta haldið uppi einokunarað-
stöðu. Öll rök hníga að því að
opinberir aðilar, ríki og bæjarfé-
lög, eigi að standa að slíkum
stofnunum. Það á fyrst og fremst
að reka þau sem menningartæki,
og jafnframt verður að halda
uppi víðtækri fræðslu um kvik-
myndir, kenna fólki að um-
gangast þær af gagnrýni og skiln-
ingi. Það væri ekki úr vegi að taka
upp kvikmyndafræðslu í ung-
lingaskólum því að margir þeir
sem þar eru munu eiga eftir að
umgangast kvikmyndir stórum
meir en bækur. Jafnframt þyrfti
að tengja kvikmyndasýningar
menningarkerfi landsins á öðrum
sviðum. Virðist einsætt að tengja
saman kvikmyndasýningar og ís-
lenska leikstarfsemi, þannig að
ágóða af kvikmyndasýningum
yrði varið til þess að efla leiklist
landsins, gera aðgöngumiða
ódýrari, fjölga leikhúsunum
o.s.frv. Á þann hátt yrði erlend
leiklist hinni íslensku stoð, yrði
okkur hvatning til sjálfstæðra af-
reka og fullkomnunar á sviði
leiklistarinnar.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. júní 1986