Þjóðviljinn - 22.06.1986, Blaðsíða 14

Leiklist
Svört sólskin
Norræn leiklistarhátíð áhuga-
manna verður í Reykjavík 22,-
26. júní og koma þá leikhópar
fráöllum Norðurlöndum hing-
að og leika listirsínar. Þrír
hópar verða fulltrúar íslands
að þessu sinni; Leikfélag
Hafnarfjarðar sýnir Galdra-
Loft eftir JóhannSigurjóns-
son, HugleikursýnirSálir Jón-
anna eftir Ingibjörgu Hjartar-
dóttur, Sigrúnu Óskarsdóttur
og Unni Guttormsdótturog
Leikfélag Kópavogs sem
frumsýnir nýtt leikrit eftir Jón
Hjartarson - Svört sólskin.
Jón var tekinn í viðtal um þetta
nýja verk sitt.
Ógnin sem
vofir yfir
„Tildrögin voru nú þau að ég
vann með Leikfélagi Kópavogs í
fyrra, var að leikstýra leikþætti
sem ég samdi fyrir um 9 árum og
heitir Vals. Þau komu síðan að
máli við mig og báðu mig um að
skrifa verk og höfðu þá strax í
bakhöndinni að það yrði flutt á
þessari hátíð.
Nú er það svo að hátíðin er
með þau tilmæli til hópanna að
þau grafi eitthvað í menningararf
síns lands. Ég hef lengi haft
áhuga á að nálgast stóra spurn-
ingu sem við höfum lengi verið
alltof kærulaus gagnvart, þótt
slysið í Kænugarði hafi aðeins
kveikt í fólki. Ég á við hina miklu
ógn sem vofir yfir okkur öllum.
Nú eru mennirnir orðnir svo
flinkir og tæknivæddir að þeir
geta farið sér að voða í einu vet-
fangi. Váin um gereyðingu hvílir
miklu þyngra á fólki annars stað-
ar í Evrópu. Við íslendingar
erum kannski svona óforbetran-
lega bjartsýnir, sem er auðvitað
gott útaf fyrir sig. Samt mega
menn ekki loka augunum þegar
slík ógn hangir yfir okkur.
Það er hins vegar erfiðara að
finna leiðir til að bregðast við.
Þegar maður reynir að gera sér í
hugarlund þessa ógn, þá verður
hún svo yfirþyrmandi að orð ná
ekki yfir. Það er að minnsta kosti
ekki fýsilegt að skálda lýsingu á
þeirri ömurlegu framtíð sem biði
okkar ef þetta gerðist. Heimur-
inn er orðinn eins og óviti sem
getur farið sér að voða hvenær
sem er.
„Litla ísöld“
Nú, ég greip tækifærið og fór
að gramsa í þjóðsögum og þjóð-
trú okkar íslendinga og ákvað að
nota að hluta til ákveðið skeið í
íslandssögunni sem eins konar
uppistöðu, það er síðasta áratug
17. aldar, sem stundum hefur
verið kölluð „litla ísöld“. Þetta
var mikil hörmungatími, eldgos
og fádæma harðindi. Mannleg
niðurlæging varð ótrúleg, sér-
staklega þegar við bættist þetta
grimma réttarfar sem þjóðin bjó
við. Þetta tímabil, eymdarganga
almennings á íslandi má skoða
sem áminningu um hvernig nátt-
úran getur umhverfst. Náttúruleg
harðindi og ómanneskjulegt
stjórnarfar haldast þarna að..
„Það varð auðvitað heilmargt,
en til dæmis þessi þjóðtrú um
álfabyggðir. Fantasíurnar um
hulinn heim inni í klettum og hól-
um sem menn heilluðust jafnvel
af og gengu í björgin. Ég leyfi
mér að leika mér dálítið með
þetta. Annars vil ég helst ekki
rekja nákvæmlega hvað ég nýti úr
þessum mikla arfi. En auk álfa-
sagnanna eru það þó einkum
hálfgerðar goðsögur, sagnir og
sagnadansar um hetjur, riddara
og þeirra dáðir.“
Leiður á spaugi
- Þú talaðir um að verkið sé
hugsað sem eins konar áminning.
Skoðar þú leikhúsið fyrst og
fremst sem „tœki til áminningar,
tœki til þess að vekja áhorfandann
til meðvitundar“ eins og ýmsir
merkir leikhúsmenn gerðu og
gera?
„Ég á nú erfitt með að staðsetja
mig á einhverjum pósti í þeim
efnum. Leikhús leitast alla jafna
við að skoða umhverfi sitt,
samfélag, sögu og að gagnrýna og
skopast. Allt þetta vekur til um-
hugsunar. Hingað til hef ég meira
samið í skopstíl, revíur og annað
slíkt. En ég er búinn að fá á-
kveðna leið á spaugi í bili. Það er
auðvitað gott útaf fyrir sig, en
spaug verður meiningarlaust ef
það er ekki sprottið uppúr ein-
hverri alvöru. Mér finnst alltof
mikið um meiningarlausa fyndni í
fjölmiðlum, ekki síst í sjónvarpi.
Sjónvarpið hefur síðustu misser-
in, þ.e.a.s. íslensk framleiðsla,
einkennst full mikið af aulalegri
nærbuxnafyndni. Þetta er okkar
sterkasti miðill og það er grátlegt
að hann skuli ekki vera notaður
betur.“
- Hefurðu gengið lengi með
þessa hugmynd, þ.e. að tengja
þarna saman fortíð og ófyrirsjá-
anlega framtíð?
„Hugmyndin hefur nú þróast
smám saman. Ég hef unnið að
þessu leikverki í rúmlega ár og
allan tímann verið að grauta í
þjóðsögunum og slíku. Það hefur
öll manns aukaorka farið í þetta,
því ég hef verið að leika í allan
vetur. En þetta hefur verið
skemmtileg vinna og gaman að
starfa með þessum hópi sem er
blanda af ungu fólki og reyndari
kröftum, þótt flestir hafi nú tal-
sverða reynslu af að leika. Það er
engin atvinnuleikari með. Og
þessi hátíð er mjög merkileg.
Þarna koma hópar frá öllum
Norðurlöndunum, líka frá Á-
landseyjum, Færeyjum, Græn-
landi og Samabyggðum. Mest er
þetta áhugafólk, þótt margir hóp-
arnir séu á mörkum þess að vera
atvinnuleikhús. Mér finnst af-
skaplega mikil von í fólki sem
nennir að koma saman og velta
fyrir sér mikilvægum mannlegum
spurningum, nennir að skapa.“
Frumsýning á Svört sólskin
verður í kvöld 21. júní, en sýning-
in í tengslum við hátíðina verður
27. júní og er sýnt í Iðnó. Leik-
stjóri er Ragnheiður Tryggva-
dóttir, tónlist er eftir Gunnar
Reyni Sveinsson, leikmynd gerir
Gylfa Gíslason og lýsingu hönn-
uðu Lárus Björnsson og Egill
Arnarson. í aðalhlutverkum eru
Eggert Kaaber og Margrét Sæ-
berg Sigurðardóttir.
-pv
Jón Hjartarson leikari og leikritahöfundur.
Kjarnorkuveturinn yrði engu F
síður harður og ekki að efa að öll ft
þessi velferð, siðalögmál og 0
mannlegt umburðarlyndi myndi rc
allt brenglast, ef nokkur lifði af. S
Ég nota þetta sem áminningu u,
og við blandast þjóðtrú og forspá vi
Völuspár er notuð sem eins kon- V
ar stef. Nafnið - Svört sólskin - er
til dæmis sótt í Völuspá, 41. er-
indi þar sem segir: st
Fyllist fjörvi
feigra manna,
rýður ragna sjöt
rauðum dreyra.
Svört verða sólskin
um sumur eftir,
veður öll válynd.
Vituð ér enn - eða hvað?
Atburðarásin er eiginlega í
stuttu máli ferðalag ungs manns
gegnum óræða tíma. Því þótt ég
miði ákveðna kafla við þennan
afmarkaða tíma, þá reyni ég að
halda tímanum óræðum. Leitast
við að svipta áhorfandann því ör-
yggi að hann viti nákvæmlega
hvar og hvenær atburðirnir ger-
ast.“
- Og hvað varð nú einkum á
vegiþínum íþessu gramsi gegnum
þjóðsögur og þjóðtrú?
I leikritinu eru tengd saman söguleg fortíð íslendinga - og brugðið á leik með álfasögur í því skyni - og hin ófyrirsjáanlega
framtíð sem við blasir. Myndir: Ari.
14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. júní 1986