Þjóðviljinn - 22.06.1986, Qupperneq 5

SUNNUDAGSPISnUL
Nú er Erlendur Patursson
horfinn af sjónarsviði. Það
er stundum sagt að atburðir
gerist á íslandi eftir öðru
almanaki en á megin-
landinu. Og þetta á enn
frekar við um Færeyjar.
Þjóðin var enn smærri en
hin íslenska, Danmörk nær,
dönsk áhrif sterkari, minn-
imáttarkennd smáþjóðar
enn erfiðari viöureignar.
Svo fórað Erlendurvarð
fremstur í flokki þeirra
manna, sem þurftu að gera
allt í senn - vinna að verk-
efnum skyldum þeim sem
brýn voru á dögum Skúla
Thoroddsens og Þjóðvilj-
ans gamla og svo verkefni
Sósíalistaflokks og Þjóð-
viljans nýja - að viðbættum
þeim vanda, sem þjóð-
menning mjög lítilla samfé-
laga er í stödd á hávaðatím-
um alþjóðlegs f jölmiðla-
galdurs.
14. september
Árið 1946, þann 14. septemb-
er, var haldin þjóðaratkvæða-
greiðsla í Færeyjum, um framtíð-
arsambandið við Danmörku. Þá
gerðust þau merku tíðindi, að
meirihluti Færeyinga greiddi at-
kvæði með aðskilnaði frá danska
ríkinu. Þeim vilja var svo ekki
fylgt eftir - danska stjórnin brá á
það ráð að láta efna til nýrra
kosninga til iögþings Færeyja, og
niðurstaðan varð sú eftir „yfir-
þyrmandi áróður og hótanir"
(orðalag Erlendar) að nýr meiri-
hluti fékkst á þingi Færeyinga
sem var tilbúinn til að semja um
þá málamiðlun sem kallar lands-
menn „sjálfstjórnarþjóðfélag
innan danska ríkisins". Færeysk
stjórnmál hafa allar götur síðan
snúist um þessi heimastjórnar-
lög, um endurskoðun þeirra, um
túlkun á einstökum atriðum, um
það hvaða mál skuli teljast sér-
færeystog hver sameiginleg. Og
allar götur síðan var Erlendur
Patursson fremstur í flokki
þeirra, sem aldrei sættu sig við
Erlendur,
Fœreyjar
var mikill atkvæðamaður um nor-
ræna samvinnu, ekki síst á sviði
menningar, og átti drjúgan þátt í
því að Norræna húsið í Þórshöfn
var reist. Og svo þótti Erlendi
Paturssyni það líka góðs viti, að
hann var nýkominn frá stofn-
fundi vestnorræns þingmanna-
ráðs.sem ætlar sér að efla sam-
vinnu Grænlendinga, íslendinga
vissar hliðstæður við klassíska ný-
lendupólitík - ríkið leggur út fyrir
vissum kostnaði en verslunin og
einstakir kapítalistar græða.
En það var annað sem Erlendi
þótti lakara og þar með er komið
að tilteknum þætti í stöðu Færey-
inga, sem svipar til þess sem við
íslendingar eigum við að glíma.
Þetta er „aronskan14 - sú tilhnei-
ging að láta aðra borga, auka sér
þægindi - gegn því að menn afsali
sé þeirri reisn að þora að standa á
eigin fótum.
Dönsku peningarnir, sagði Er-
lendur, fara mestan part (95%)
til að reka okkar heilbrigðiskerfi
og skólakerfi og ýmsa félagslega
þjónustu - til helminga við okkur
sjálfa.
Mér finnst það ósiðlegt að Fær-
eyingar láti aðra þjóð borga
vegna gamals fólks, sjúklinga og
æskufólks okkar. Okkur ber
skylda til að gera þetta sjálfir.
Þessi tilhögun kemur helst til
góða efnameira fólki í Færeyjum,
fólki sem ekki vill borga sína
skatta. Hún er um leið óréttlát
gagnvart Dönum. Æ það er ríkis-
sjóður sem borgar, segja menn -
en ég svara: Hver er ríkissjóður?
Hann er danskir skattgreiðend-
ur.
Þetta finnst mér óhæf tillögun,
sagði Erlendur. Hún virkar á
okkur sem svefnpilla og gengur
þvert á margvíslegar yfirlýsingar
um að við eigum að sækja fram til
aukins efnahagslegs sjálfsstæð-
is...
Þessi orð segja margt um vin
okkar Erlend Patursson. Og í
þeim birtist afstaða sem brýnt er
að sem flestir smáþjóðarmenn
haldi trúnað við í bráð og lengd í
heimi, þar sem auðveldir pening-
ar geta orðið þeim háskalegri en
vopnavald.
málamiðlunina og gerðu hinar
ýtrustu kröfur til fulls sjálfstæðis.
Áfangar
Erlendur Patursson kom hing-
að í fyrrahaust og flutti erindi um
ráttarstöðu Færeyja í Norræna
húsinu. Ég hitti hann þá að máli,
og spurði hann, hvort það hefði
ekki valdið honum vonbrigðum,;
að ekki hefur enn í dag tekist að
ná samstöðu í Færeyjum urn að
fylgja eftir þeim sjálfstæðisvilja
sem lýst var fyrir réttum fjörutíu
árum.
Allir liöfum við beðið okkar
ósigra, sagði Erlendur. En hann
vildi minna á það, að Færeyingar
hefðu líka átt góða daga. Ekki
aðeins fjórtánda september 1946.
Hann nefndi sérstaklega verk-
fallsátökin miklu árið 1954, en
þá tókst Fiskimannafélaginu,
sem Erlendur var formaður fyrir,
að brjóta blað í kjarasögu færey-
skra sjómanna. Hann nefndi í
þriðja lagi 12. mars 1964 þegar
Færeyingar fengu loks tólf mílna
landhelgi - við höfðum lengi fyrir
stækkun landhelginnar barist,
sagði hann, og hún tafðist óeðli-
lega lengi vegna þeirra ákvæða í
heimastjórnarlögum sem leiða til
þess að færeysk utanríkispólitík
er ekki til. (Færeyingar fengu svo
200 mílna landhelgi árið 1977). í
fjórða lagi nefndi liann 8. maí
1983, þegar Norræna húsið var
opnað í Þórshöfn, en Erlendur
Verk að vinna
Erlendur hafði líka margt að
segja um þann slag sem hann og
fleiri góðir menn höfðu átt í um
full yfirráð Færeyinga yfir hráefn-
um í jörðu og á hafsbotni. Hann
vonaðist til að enn einn „góður
dagur“ bættist við líf sitt með sigri
í því máli. En af því varð nú ekki,
því miður.
Erlendur var verkalýðsforingi,
sósíalisti og friðarsinni og sætti
sig aldrei við það að land hans
hafði verið dregið inn í Nató.
Hann var stjórnmálamaður sem
aldrei missti sjónar á þeim mark-
miðum sem hann hafði sett sér -
og hann féll heldur ekki í deyfð
og drunga þegar móti blés, eins
og fram kom í spjallinu við hann í
fyrrahaust: Það er alltaf verk að
vinna. Einhver áfangi sem er
meira en ómaksins vert að glíma
við í nafni betri framtíðar. Til
dæmis að taka höfðu Þjóðveldis-
menn Erlendar komið því inn í
stjórnarsáttmála skömmu áður,
að unnið skyldi að því að allar
kennslubækur í barnaskólum séu
á færeysku, en þær eru margar á
dönsku enn í dag.
Peningar og stolt
Við töluðum líka um þá pen-
inga sem ríkissjóður Dana greiðir
til Færeyja - þau útgjöld eru um
hálfur miljarður danska króna
nú, sagði Erlendur.
En hann bað menn að athuga,
að færeyskur útflutningur til
Danmerkur er tiltölulega lítill,
meðan meginhluti þess sem Fær-
eyingar flytja inn kemur frá Dan-
mörku. Það má reikna út, sagði
hann, að útflutningur Dana til
Færeyja valdi verðmæta-
aukningu í danska þjóðarbúinu
iem er um það bil tvöföld á við
það sem rennur til Færeyja úr
danska ríkissjóðnum. í þessu eru
og Færeyinga, -
ingu auðlinda.
ekki síst um nýt-
ÁRNI
BERGMANN
Aðeins frjálsar þjóðir geta verið vinir
(Þjóðviljinn 17. sept. 1946)
Þrem dögum eftir hina
sögufrægu þjóðarat-
kvæðagreiðslu í Færeyjum
þann 14. september 1946,
þegar sambandsslit við
Dani voru samþykkt í
þjóðaratkvæðagreiðslu
með 5633 atkvæðum gegn
5458, birti Þjóðviljinn eftir-
farandi leiðara um „Skiln-
aðarákvörðun Færeyinga”:
„Úrslit þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar í Færeyjum vekja óskipta
samúð íslendinga. Fáir ættu bet-
ur að geta skilið vilja Færeyinga
til að vera sjálfstæð þjóð en við
íslendingar, og hugur vor hlýtur
að hvarfla til þeirra ára, er vér
sjálfir börðumst fyrir skilnaði, þá
er vér heyrum, hve tæpt stóð um
úrslitin hjá frændþjóð vorri nú.
En sá sjálfsákvörðunarréttur,
sem færeyska þjóðin nú hagnýtir
sér til að gerast sjálfstæð, mun
kalla á meira en samúð Islend-
inga í orði. Sé lífsbarátta íslenzku
þjóðarinnar erfið, þótt hún búi
við hin auðugustu fiskimið
heims, er lífsbarátta Færeyinga
ennþá erfiðari, þar sem fiskimið
þeirra eru uppurin af enskum
togurum. Og vel færi á því, að
þessar tvær fámennu frændþjóð-
ir, sem eiga líf sitt og afkomu
undir fiskveiðum fyrst og fremst,
gætu haft með sér samstarf í þess-
ari lífsbaráttu.
Undirtektir Dana undir
ákvörðun Færeyinga eru með
ágætum, þær sem enn hafa
heyrzt.
Og þegar oss íslendingum ber-
ast um leið fregnir af síbatnandi
undirtektum þeirra í handrita-
málinu, þá fer ekki hjá því, að álit
hinnar fornu sambandsþjóðar
vorrar fari dagvaxandi í augum
vorum.
Þetta gefur gleðilegar vonir
um, að vinátta þessara þriggja
þjóða, Dana, Færeyinga og Is-
lendinga, sé einmitt þessar vik-
urnar að tengjast betur og varan-
legar en nokkurn grunaði fyrr á
tímum, að hugsanlegt væri.
Sannast þá enn, að það eru að-
eins frjálsar þjóðir sem geta verið
vinir.”
ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 5