Þjóðviljinn - 12.10.1986, Síða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Khrúsjof les yfir Sameinuðu þjóðunum: Stundum henti
hann skrifðum texta og þá var allra veðra von.
Nixon og Khrúsjof drekka þegsí í Moskvu: Báðum þótti sinn fugl fagur.
Eisenhower: Hann kom aldrei austur, en það var búið að
leggja vegi hér og þar...
FJOLMIÐLAFAR
og frœgir menn
ítengslumviðleiðtogafundinnnúog annan 1959
Ekkert finnst mér undarlegra í
sambandi við leiðtogafundinn
hér í Reykjavík en þetta mikla
kraðak af fréttamönnum. Það
koma til dæmis gengi frá fimm
japönskum sjónvarpsstöðv-
um. Og fá líklega öll sama
tækifæri ttyéð filma leiðtogana
í örfáar mínútur eða varla það.
Margir hafa verið að hugga sig
við það meðal heimamanna að
blaðamennirnir hljóti, nauðugir
viljugir, að fara að kynna sér ís-
lensk mál meðan tíminn líður.
Við skulum vona það. Að
minnsta kosti verður sá, sem hér
lemur ritvél, fyrir allskonar fyrir-
spurnum þessa síðustu daga sem
og aðrir starfsbræður. Norðmað-
ur vill vita um öll helstu rök með
eða móti herstöð á íslandi. Breti
spyr um draugagang. Ameríkani
spyr, hvort það séu virkilega eng-
ir gyðingar á íslandi. Hótel Kefl-
avík spyr um rússneskan fána.
Jú — það er líklegt að frétta-
menn setji margt saman um ís-
land og við skulum vona að það
verði ekki allt um það klondæk-
hugarfar sem hefur farið um bæ-
inn og skrúfað upp verðlag með
feiknahraða.
Auðum höndum
En það er einnig líklegt, að
mikill sægur fréttamanna sitji
auðum höndum og láti sér fátt um
eyland þetta finnast. Þeir eru
nefnilega svo rækilega lagðir
undir „skilorðsbundin við-
brögð“. Þeir eru rétt eins og
hundarnir hans Pavlofs - þeir
slefa ekki nema þeir heyri merki
um að Hin Miklu Nöfn séu í nánd.
Fyrir tíu árum fór ég í leiðangur
fyrir Þjóðviljann - Magnús
heitinn Kjartansson hafði mikinn
áhuga á því hvað væri að gerast í
kosningum á Ítalíu og kom því til
leiðar að ég færi þangað. Þá var
Kommúnistaflokkur Italíu mjög í
sviðsljósi, hann var að vinna á, og
heimspressan vildi fylgjast með
því hvort aukinn styrkur hans
nægði til að breyta hinu pólitíska
korti. Nema hvað: heimspressan
settist að í blaðamannamiðstöð
Kommúnista og fyigdist þar með
talningunni. Þar í hópi var fimm
manna sveit frá kanadískri sjón-
varpsstöð. Þeir höfðu flogið á
vettvang deginum fyrr. Og það
eina sem þeir gerðu var að bíða
eftir því að nóg væri talið af at-
kvæðum til að foringjar komm-
únista færu að láta ljós sitt skína.
Þá höfðu þeir lagt snörur fyrir
einn þeirra, Napolitano, sem tal-
aði vel ensku, og ætluðu að taka
upp við hann þriggja mínútna
viðtal eða svo - og fljúga síðan
heim. Þeim datt ekki í hug að
leggja það á sig að tala við nokk-
urn mann annan í Róm.
Forsetinn okkar
og öryggið
Annað sem menn að sjálf-
sögðu hafa mikið milli tannanna
er öryggisgæslan. Sem er vitan-
lega ekkert gamanmál og hefur
orðið feiknalega þung í vöfum og
erfið allar götur frá því að John F.
Kennedy var myrtur í Dallas í
upphafi sjöunda áratugarins.
Eg stóð einmitt fyrir utan Hót-
el Sögu á dögunum með sovésk-
um blaðamanni og þar kom Vig-
dís Finnbogadóttir gangandi í
fylgd með háskólarektor. Þarna
er forsetinn okkar, sagði ég.
Forseti hvað? spurði hann - og
gat bersýnilega ekki áttað sig á
því með nokkru móti að slík per-
sóna væri þarna á gangi og enginn
öryggisgæsla nálæg. Gott ef mað-
urinn hélt ekki að ég væri að
ljúga.
f þessu atviki opinberaðist
einkar skýrt sá munur, sem enn í
dag er á íslandi og afganginum af
heimshornunum. Hve lengi sem
hann varir.
Það er því miður ekki lengi ver-
ið að fremja hermdarverk.
Vonir eru bundnar
Eitt er það meginstef sem hvað
eftir annað er ítrekað þegar talið
berst að fundum æðstu manna.
Það eru við slíka fundi miklar
vonir bundnar.
Ég minntist áðan á þennan
„galdur nafnanna" sem dregur
eitt eða tvö þúsund blaðamenn
saman á einn punkt, eins þótt
þeir eigi ekki von á nema tveim
ljósmyndabrosum og þriggja
mínútnayfirlýsingu. En vitaskuld
er fleira í þeim galdri fólgið. Og
þá ekki síst þessar „miklu vonir“
um að leiðtogar setji niður það
vígbúnaðarkapphlaup sem menn
óttast að sé löngu úr böndum
sloppið. Og fyrir utan þá stóru
von eru svo ótal margar aðrar,
ekki síður skiljanlegar og brýnai
fyrir ótal niarga: vonir um
mannréttindi af ýmsu tagi, vonir
um að hægt sé að setja niður stað-
bundin stríð, sem miklar hörm-
ungar draga á eftir sér, og þar
fram eftir götum.
Fólk hefur verið þrautseigt við
að hlaða undir þessar vonir, enda
þótt þær hafi ekki ræst til þessa.
Bjartsýnisflóð
Ég man enn eftir þeirri
bjartsýni sem flæddi yfir allt
haustið 1959 þegar Khrúsjof, þá-
verandi leiðtogi í Sovétríkjunum,
fór í heimsókn til Eisenhowers
Bandaríkjaforseta (Grein frá
þeim tíma eftir Magnús Torfa Ól-
afsson birtist á afmælissíðu þessa
blaðs).
Kalda stríðið var þá á undan-
haldi og þess sáust ýmisleg merki.
Þá um sumarið hafði verið haldin
mikil bandarísk sýning í Moskvu
og sovéskir unglingar gátu drukk-
ið kviðfylli sína af pepsíkóla í
fyrsta sinn. Nixon, sem þá var
varaforseti, kom til Moskvu og
þeir Khrúsjof áttu frægar skyndi-
viðræður á sýningunni um ágæti
sinna samfélagskerfa. Það var
reyndar eitt einkenni þess tíma,
hve mjög forystumenn Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna héldu
fram því sem þeir töldu sína yfir-
burði. Nixon kom í sjónvarp og
útvarp í Moskvu (og má nærri
geta að það var saga til næsta
bæjar þar) og talaði fagurlega um
bandarískt frelsi og bandaríska
neyslu: við eigum, sagði hann, 56
miljónir bfla og 50 miljón sjón-
varpstæki. Khrúsjof svaraði með
því að státa sig af eldflaugunum
sínum, en Sovétmenn höfðu þá
forskot í geimferðum og sendu
Júrí Gagarín á loft einmitt um
það leyti sem Khrúsjof fór til
Ameríku í september. í Banda-
ríkjunum hélt Khrúsjof margar
ræður um framfarirnar í Sovétr-
íkjunum, um iðnvæðingu ríkis
sem áður var afturúr og þar fram
eftir götum. Hann þurfti oft að
svara þeirri spurningu vestra,
hvað hann meinti með því að So-
vétríkin mundu „jarða Bandarík-
in“. Khrúsjof svaraði þá með lex-
íu um sovétmarxisma: hann
kvaðst eiga við söguleg lögmál í
þjóðfélaginu sem þýddu óum-
flýjanlega að kapítalisminn
mundi líða undir lok fyrr eða sfð-
ar. En svo fór líka að Krúsi var
orðinn svo leiður á þessu jarðarf-
arartali að hann hvæsti á fyrir-
spyrjendur.
Khrúsjof var fyrsti sovét-
leiðtoginn sem lagði til hliðar
skrifaðar ræður og talaði beint:
voru ráðgjafar hans þá mjög
skelfdir á svip, því þeir vissu ekki
hvar karlinn kynni að lenda þegar
hann var kominn í ham. En það
var gaman að Khrúsjof og hinum
óútreiknanlegu þáttum í honum,
það varð ég oftar en ekki var við á
blaðamannafundum í Moskvu.
Við hlið hans urðu bæði ráðgjafar
hans og svo Eisenhower heldur
litlitlir.
í Ameríkuferðinni veifaði
Khrúsjof miklu plaggi um al-
menna afvopnun. Menn voru
fegnir að sjá slíkt plagg, en því fór
vitanlega fjarri, að niðurstöður
fengjust sem kæmust nálægt þeim
risaskrefum sem þar var gert ráð
fyrir. En það komst semsagt
skriður á viðræður um ýmis við-
kvæm mál, t.d. stöðu Vestur-
Berlínar og fleira þesslegt. Eisen-
hower átti að koma í heimsókn til
Sovétríkjanna vorið eftir. Ég
man að sovésk blöð urðu ótrú-
lega mild í umfjöllun um Banda-
ríkin þennan vetur. Disney lék
lausum hala í Moskvusjónvarp-
inu (Khrúsjof þótti reyndar mið-
ur að öryggisverðir vildu ekki
leyfa honum að skoða Disney-
land þegar hann var vestra). Og
ég man að á nýjárskemmtun fyrir
börn í mikilli íþróttahöll í Mos-
kvu voru skemmtiatriðin tengd
saman með ævintýrum rússneska
stráksins ívans og bandaríska
stráksins Toms Sawyers (úr sögu
Marks Twains). Þeir áttu í höggi
við einhverja skelfilega norn á
Norðurpólnum, sem átti vitan-
lega að tákna Kalda stríðið, en
vinátta þeirra stóðst hverja raun.
Einn sovéskur kunningi hvísl-
aði því reyndar að mér, að til von-
ar og vara hefði það líka verið æft
að láta kínverskan strák koma í
staðinn fyrir þann bandaríska ef
eitthvað færi úrskeiðis. En Kín-
verjar voru þá lítið hrifnir af vin-
fengi Sovétmanna og Ameríkana
og sáu í því tilræði við sína
hagsmuni og gott ef ekki svik við
sósíalismann.
Flugvél
skotin niður
Svo leið fram tíminn. Menn
voru að búa sig undir að leiðtogar
fjögurra stórvelda kæmu saman í
París, og svo heimsókn Eisen-
howers. En þá gerðist það að
bandarísk njósnaflugvél af gerð-
inni U-2 var skotin niður yfir So-
vétríkjunum, og flugmaðurinn
náðist lifandi. Það mál verður
ekki rakið hér - en í kjölfarið fór
hinn versti afturkippur: fjórveld-
afundurinn í París fór út um þúf-
ur, heimsókn Eisenhowers var
aflýst. En einu sinni rakst ég á
myndarlegan veg nýlega malbik-
aðan austur í Síberíu, og kom á
daginn, að þessi vegarspotti hafi
verið lagður einmitt vegna vænt-
anlegrar komu Bandaríkjafor-
seta! Hvað um það: það þótti
flestum með ólíkindum um
njósnaflugið, sem var víst ekkert
einsdæmi fyrir daga gervihnatta,
skyldi farið á svo viðkvæmum
tíma. Engu líkara en þeir sem
helst vildu koma í veg fyrir
friðsamlega sambúð hefðu staðið
að baki - rétt eins og mál Dani-
loffs og jafnvel Sakharofs núna
síðast hafa af sumum verið rakin
til einkaframtaks leyniþjónustu.
Þessi upprifjun þjónar svosem
engum tilgangi. Hún er blátt
áfram tengd hugrenningum sem
fara af stað þegar risaveldin tylla
tánum (eða réttara sagt: höfuð-
unum) niður á íslandi og þessi
blaðamaður hér sér fyrir sér Nix-
on og Khrúsjof á Amerísku sýn-
ingunni í Moskvu fyrir 27 árum
og Khrúsjof lyfta áminnandi vísi-
fingri í reiðilestri sínum yfir brak-
inu af U-2 flugvélinni, sem tyllt
var út í Gorkígarðinum í Mos-
kvu. Hún er tengd því, að eftir
vonargleði í alþjóðamálum hefur
einatt fylgt afturkippur - sem þó
þarf ekki að þýða að samninga-
leiðir séu með öllu lokaðar. Og
svo er þessi samsetningur hér
blátt áfram tengdur því, að þótt
maður formæli fyrirferðarmiklu
fýrirframþrasi um fund æðstu
manna og finnist fjölmiðlafárið
um margt fáránlegt, þá fer ekki
hjá því að áður en lýkur smitast
gamall hundur á dagblaði og stíg-
ur með í dansinn.
8 SIÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. október 1986