Þjóðviljinn - 15.10.1986, Blaðsíða 7

Friðarbarátta
Að fólkið
fími til
valdssíns
Joan Baez: Efleiðtogarnir geta
ekki náð samkomulagi er það
vegna þess að þeir vilja það ekki
Tónleikarnir sem bandaríska
söngkonan Joan Baez hélt í ís-
lensku óperunni á laugardags-
kvöldið undir yfírskriftinni
„Toppfundur fólksins“ og sjón-
varpað var frá í beinni útsend-
ingu munu víst seint líða úr minni
þeirra sem á heyrðu. Svo mögnuð
var stemmningin og langt mun
vera síðan boðskapur friðar og
alþjóðahyggju hefur verið borinn
fram af jafn miklu hreinlyndi og
einlægri ákveðni á íslensku
leiksviði eins og í framkomu Joan
Baez á þessu kvöldi. Eftir tón-
leikana svaraði Joan Baez spurn-
ingum nokkurra fréttamanna og
fer útdráttur úr þeim samræðum
hér á eftir. Spyrjendur eru ekki
nafngreindir en þeir voru bæði
bandarískir og frá öðrum
löndum. Það ber að hafa í huga
að fundurinn var haldinn áður en
dapurlegar niðurstöður leiðtog-
afundarins voru kunnar.
I upphafi var Joan Baez spurð
hvenær og hvers vegna hún hefði
hafið afskipti sín af friðarmálum.
- Þegar ég var 5 ára tóku for-
eldrar mínir kvekaratrú. Það eru
trúarbrögð sem hafna ofbeldi og
þjóðernishyggju. Kvekaratrúin
krefst þess að menn helgi sig
mannkyninu í heild sinni og virði
heilagan rétt lífsins. Þegar ég var
16 ára í menntaskóla kynntist ég
manni sem var lærisveinn Ghand-
is, bæði sem fræðimaður og virk-
ur baráttumaður. Við áttum eftir
að vinna saman í mörg ár og síðan
hafa friðarmálin verið mitt áhug-
amál. En upphaf má rekja til trú-
arafskipta foreldra minna.
Að gera friðinn
Nú hefur þú helgað lífþitt þess-
ari baráttu í öll þessi ár, allt frá
tímum Víetnamstríðsins. Ert þú
bjartsýn á að koma megi á varan-
legumfriði á milli Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna?
- í fyrstu þá langar mig til þess
að segja svolítið um orðið friður.
Mér er í rauninni orðið meinilla
við þetta orð, því að það er búið
að svipta það allri merkingu og
fólk notar það eins og fótbolta sín
á milli. í rauninni þá munum við
ekki geta notað þetta orð fyrr en
það er orðið að sagnorði en lýsi
þeim verknaði er skapi það
ástand sem við er átt. Mér er tamt
að líta svo á að markmið og með-
al sé eitt og hið sama, og því sé
einasta leiðin til þess að öðlast
frið sú að gera frið.
Það má kannski segja að
leiðtogafundurinn hér í Reykja-
vík sé örlítið skref í þá átt, það
sem ég kann að meta við hann er
að hann gefur okkur ofurlítið
andrými. Eg held hins vegar að
við getum ekki leyft okkur að
vera sérlega bjartsýn, því að eins
og er þá situr heimurinn á tíma-
sprengju. En mannkynið stærir
sig af því að standa dýraríkinu
framar hvað varðar hæfileikann
til að hugsa. Ég held því að við
ættum að nota þann hæfileika.
Að nota
hæfileika mannsins
Hvernig?
- Það fyrsta sem mér kemur í
hug er að ég bý í landi þar sem
þorri fólks hefur í rauninni verið
sviptur allri menningu. Við höf-
um forseta sem kýs að sjá Rambó
þegar hann fer á bíó, og þegar
hann er að ná sér eftir skurðað-
gerð les hann Luis Lemore, sem
er reifarahöfundur af ómerkileg-
asta tagi. Þetta er sú fyrirmynd
sem bandarísk æska hefur fyrir
sér.
Hvað ber þá að gera?
- Ég kann stundum að þykja
barnaleg, en ég er alls ekki að
gera að gamni mínu. Ég held að
við þurfum á andlegri, menning-
arlegri og siðferðilegri endur-
vakningu að halda til þess að lyfta
okkur upp og gera okkur kleift að
geta tekið við öllum „upponum"
þegar þeir fá fyrsta áfallið við 26
ára aldurinn.
Leiðtogafundurinn núna gefur
okkur andrúm til þess að skilja
hvað það muni þýða ef umræðu-
efnið væri raunverulega tak-
mörkun vígbúnaðar en ekki
aukning hans eins og nú er. Hann
gefur okkur vart meira. En það
eitt að takmarka vopn hefur ekki
mikið með raunverulegar þjóð-
félagsbreytingar að gera. Ef við
höfum það í huga að daglega
deyja um 40.000 börn úr hungri í
heiminum, þá hljótum við að
skilja að það krefst meira að horf-
ast í augu við þann vanda en ein-
ungis það að fækka vopnum.
Spurning um vilja
Nú virðisthverheilvita maður-
og hvert heilbrigt barn - skilja að
það er ekkert vit í vígbúnaðar-
kapphlaupinu og áformum stór-
veldanna um kjarnorku- og
stjörnustríð. Hvað stendur eigin-
lega í vegi fyrir því að þeir leggi
vopnin á hilluna?
- Ef ég ætti að svara þessu með
einföldum orðum, þá held ég að
það sé vegna þess að þeir vilji það
ekki. Ef menn hafa raunveru-
legan vilja, þá hefur það sýnt sig
að kraftaverk geta gerst.
Við sáum til dæmis hvernig
Ronald Reagan skipti um skoðun
fyrir nokkrum mánuðum síðan
og öll þjóðin fylgdi með, nema
öfgafyllstu hægrimennirnir.
Fólkið er tilbúið til þess að trúa.
Ef því væri lýst á morgun að fram-
vegis myndum við Bandaríkja-
menn byggja stefnu okkar á því
að hafna ofbeldi í öllum þessum
myndum, þá held ég að fólk
myndi klóra sér í höfðinu í nokkr-
ar mínútur en segja síðan: „Gott
og blessað“.
Hver hefði trúað því fyrir mán-
uði síðan að þessi viðræðufundur
hér í Reykjavík myndi eiga sér
stað? Fyrir rúmum 6 mánuðum
var Rússland „heimsveldi hins
illa“ í augum forsetans. En þegar
svo kom að því að leysa vandann
vegna bandarísku gíslanna í Lí-
banon var skyndilega allt annað
uppi á teningnum. Þá var allt í
einu hægt að tala við sovéska
valdahafa eins og menn. Sex
mánuðum áður hafði hann ekki
litið á þá sem menn, heldur sem
sovéska djöfla og heimsveldi hins
illa. Þannig gerist það að ef menn
vilja ná fram einhverju mark-
miði, þá endurskoða þeir hug
sinn fyrst. Meðan það gerist ekki
næst enginn árangur.
Hverjum á að breyta og hvern-
ig, Reagan eða Gorbatsjof?
- Það þarf að breyta okkur
öllum. Við búum við lýðræði í
Bandaríkjunum og það er í raun-
inni ekki hægt að kenna Reagan
um að fólkið vill leiðtoga sem
truflar það ekki með því að
þvinga það til að hugsa. Fólkið
vill eitthvað þægilegra, og hann
hefur séð fyrir því. Fólkið vildi
gleyma Víetnam og endurheimta
gamla „dýrðarljómann", hvað
svo sem það kann að þýða.
Spurning
um traust
Við lifum á tímum þar sem á-
hrifa kvenna gœtir í síauknum
mœli. Hvernig myndir þú beita
þér í afvopnunarmálunum og
samskiptunum við Sovétríkin ef
þú yrðir kosin forseti Bandaríkj-
anna árið 1988?
- Því miður yrði ég knúin til
þess að segja af mér áður en til
fyrsta leiðtogafundarins kæmi,
því ég gæti aldrei hugsað mér að
vera æðsti yfirmaður landhers,
flughers og flota.
En í grundvallaratriðum held
ég að svarið við spurningunni
yrði á þá leið, að jafnvel þótt
hvorugur aðilinn sé nokkurs
trausts verður þá yrði að stíga það
skref að treysta mótaðilanum.
Slíkt verður nauðsynlegt vegna
þess einfaldlega að það verður
ennþá hættulegra fyrir
mannkynið að halda vígbúnað-
arkapphlautinu áfram en að taka
slíka áhættu. Einhver verður að
taka stóra skrefið.
Ertþú þá að meina að leiðtogar
stórveldanna vilji í rauninni ekki
frið?
- Það er ríkt í eðli mannsins að
hann breytir ekki afstöðu sinni
fyrr en hann hefur fundið reynsl-
una brenna á eigin skinni. Við
erum með ónæmi ef svo mætti
segja gagnvart alvöru kjarnork-
ustríðsins, allir nema Japanir.
Það sem ég á við er að ekkert
okkar hefur látið sig þessi mál
skipta nægilega mikið til þess að
vera fær um að gera friðinn.
Mahatma Ghandi
- Annars er ég ekki fær um að
gefa fullnægjandi svör við spurn-
ingum ykkar að öðru leyti en því
að ég er þeirrar skoðunar að einn
lykillinn að lausn þessa vanda sé
að finna hjá Mahatma Ghandi.
Einfaldlega vegna þess að hann
var virkur í starfi. Hann var ekki
orðhákur sem setti fram spádóma
og sagði fólki hvernig það ætti að
haga sér. Hann fór einfaldlega að
framkvæmda hluti sem aldrei
höfðu áður verið gerðir í pólitísk-
um tilgangi. Ghandi hugsaði sem
svo að viðfangsefnið væri mann-
legt eðli. Hann sagði að mannlegt
eðli hefði tvær hliðar. Önnur
hliðin væri siðspillt, afturhalds-
söm, ofbeldishneigð og heimsk.
Hin hliðin væri í eðli sínu góð og
ástrík, vildi elska og vera elskuð.
Ég hef góða hugmynd, sagði
hann. Hvers vegna skipuleggjum
við ekki hina góðu hlið mannlegs
eðlis í pólitískum tilgangi? Og
hann framkvæmdi slíka skipu-
lagningu í fyrsta skiptið svo vitað
sé í mannkynssögunni. Martin
Luther King gerði það sama.
Lech Walesa hefur nokkurn veg-
inn tekist að halda uppi sam-
felldri skipulagningu andófshópa
er byggja á afneitun ofbeldis í
Póllandi og Cory Aquino hefur
gert stórkostlega hluti með sömu
öfl að baki sér á Filipseyjum. Þau
hafa öll hafnað þeim úreltu að-
ferðum sem felast í hefðbundn-
um vopnaburði.
Það er hinsvegar einnig lykil-
atriði til skilnings á þessum mál-
um, að það er alltaf auðveldari
lausn að bregðast við með hugs-
unarlausu ofbeldi en að þurfa að
nota hæfileika mannsins til þess
að hugsa við að leysa vandamál-
in.
Vald fólksins
Er það vœnlegt til friðar að
auka völd og áhrif kvenna í
heiminum?
- Ég veit það ekki. Konur
valda mér líka talsverðum á-
hyggjum. Ég held að endanlega
geti það ekki skipt meginmáli
hvort það sé kona sem skipi vald-
astöðu eða karlmaður. En Cory
Aquino er vissulega góð fyrir-
mynd af þjóðarleiðtoga.
Það undarlega við völdin er að
þau eru eins og píramíði þar sem
forsetinn situr á toppnum en við
erum á botninum. Forsetin getur
gert vissa hluti sem við getum
ekki gert. En þegar allt kemur til
alls virðist engu að sfður eins og
hann sé valdalaus. Því ofar sem
menn komast í þessum píramíða,
þeim mun þrengra verður um þá
og þeim mun betur verða þeir að
rökstyðja hvert skref sem þeir
taka.
Það verður engin ein
stjórnvaldsaðgerð til þess að
tryggja frið. Til þess þarf algjör-
lega hugarfarsbreytingu hjá flest-
um okkar. Og fólk þarf meðal
annars að gera sér grein fyrir því
valdi sem það býr yfir. Nú á okk-
ar tímum eru við alin upp í tilfinn-
ingu algjörs vanmáttar. Valdið
virðist fólgið í vélbúnaðinum og
tækninni sem umlykur okkur. En
það hefur ekkert að gera með það
innra vald sem maðurinn býr yfir.
Það sem Ghandi gerði var að láta
fólk finna til valds síns og haga sér
eins og það byggi yfir því. í þessu
felst gífurleg sálræn umbreyting.
Ghandi sagði líka að Guð og
sannleikann væri að finna í
augum hins fátæka.
Ég er ekki sérlega bjartsýn, en
ég veit að þessi möguleiki er fyrir
hendi og ég hef séð fólk taka
miklum breytingum. Við verðum
að vona hið besta. ólg.
Miðvikudagur 15. október 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7