Þjóðviljinn - 03.12.1986, Qupperneq 4

LEBÐARI
Orðaleikir með kjamorioivopn
Á leiötogafundinum í Reykjavík, 11. og 12. októ-
ber síðastliðinn munaði mjóu, að þau tímamót
yrðu í mannkynssögunni, að stórveldin tvö gerðu
með sér samkomulag um að eyða á næstu tíu
árum um 70% allra þeirra kjarnorkuvopna sem nú
eru til í heiminum.
Þetta samkomulag fór út um þúfur - að sinni.
Ástandið er óbreytt. Að vísu halda viðræður
áfram. Og vonin lifir.
Það er líka flestum í fersku minni, að Reagan
Bandaríkjaforseti ávarpaði dáta sína í Keflavík og
lofaði þeim, að meðan hann fengi nokkru ráðið
þyrftu þeir engar áhyggjur að hafa út af atvinnu-
nni: hermennskunni. Það er nóg aðgera í Keflavík
hjá setuliðinu og því sem hið fasta setulið ekki
kemst yfiraðsinnaannast liðsauki úr hinum tröll-
aukna bandaríska herafla.
Það hefur verið um það talað, að í Keflavík og á
íslandi eigi ekki að vera kjarnorkuvopn „á friðar -
tímum“. Stundum hefur meira að segja verið
reynt að rekast í þessu og Bandaríkjamenn hafa
verið spurðir út í vopnabirgðir á íslandi. Svörin eru
óljós. Enda auðvelt að fara kringum reglur og
samninga.
Á þetta bendir Vigfús Geirdal meðal annars í
merkilegri grein í nýútkomnum Dagfara. Hann
segir:
„Bandaríkin hafa alla tíð áskilið sér rétt til þess
sem þau kalla „transit and transport" eða „við-
dvöl og flutning“ kjarnorkuvopna innan lögsögu
annarra ríkja. Þau gátu með góðri samvisku vísað
til 3. greinar varnarsamningsins og samþykktar
NATO-leiðtoga frá 1957 án þess að svara nokkru
um það að þau áskildu sér eftir sem áður rétt til
að koma með kjarnorkuvopn í íslenska lög-
sögu.
Flugsveit níu bandarískra Orion kafbátaleitar-
flugvéla á Keflavíkurflugvelli er ekki það sem kall-
að er „based“ eða „stationed“ hér á landi, hún
hefur ekki fast aðsetur hér, heldur er hún aðeins
„í leiðangri“ (on detachment") á íslandi þar til
önnur sveit kemur og leysir hana af hólmi. Hver
Orion flugvél sem hingað kemur er í heimaherstöð
sinni í Bandaríkjunum 12 mánuði í senn og síðan
sex mánuði „í leiðangri“. Þegar flugsveitin er „í
leiðangri“ er hún algerlega sjálfstæð eining; að-
greining sveitarinnar frá annarri hernaðarstarf-
semi á Keflavíkurflugvelli er t.d. undirstrikuð með
því að hún hefur sérstaka yfirstjórn, sitt eigið við-
gerðarlið, eigin læknaþjónustu og jafnvel sína
eigin kokkal...
Þær Orion vélar sem hér hafa „viðdvöl“ eru ekki
hluti af „Varnarliði íslands" heldur „Flugdeild
Bandaríkjaflota". Það er því vafamál hvort þessar
flugvélar falla yfirhöfuð undir ákvæði „varnar-
samningsinsVen hvað sem því líðurtelja Bandarík-
in sig í fullum rétti til að „flytja" hingað kjarnorku-
vopn í þessum flugvélum og hafa hér nokkurra
mánaða „viðdvöl". Svör þeirra segja það eitt, að
hér eru ekki „virkar" kjarnorkuvopnageymslur
(aðstaðan er fyrir hendi) og að kjarnorkuvopnum
hefur ekki verið komið fyrir hér á landi að stað-
aldri.“
í grein sinni í Dagfara bendir Vigfús Geirdal
ennfremur á, að öll helstu hernaðarmannvirki hér
á landi eru hluti af kjarnorkuvígbúnaði Bandaríkj-
anna í Norður-Atlantshafi:
„í Keflavík er rekin „samræmingarstöð" fyrir
allar Loran C stöðvar við Norður-Atlantshaf, sem
gerir eldflaugakafbátum kleift að staðsetja sig
áður en þeir skjóta kjarnorkueldflaugum sínum á
skotmörk í Sovétríkjunum.
Loftvarnarratsjárnar hér á landi og AWACS-
flugvélarnar eru mikilvægur hlekkur í viðvörun-
arkerfi Bandaríkjanna gegn langdrægum spreng-
iflugvélum Sovétmanna og stýriflaugum.
Á Keflavíkurf lugvelli athafna sig P-3C Orion kaf-
bátaleitarflugvélar sem „geta borið“ kjarnorku-
: vopn. Þar eru einnig 18 F-15 orustuþotur sem
„geta borið“ kjarnorkuvopn og varasveit F-4
þotna. Breskar Nimrod þotur sem „geta borið“
kjarnorkuvopn hafa reglulega viðkomu á Keflavík-
urflugvelli.
Herskip kjarnorkuveldanna, aðallega Bretlands
og Bandaríkjanna, hafa um árabil komið hingað til
lands í kurteisisheimsóknir. Langflest þessara
skipa „geta borið" kjarnorkuvopn.“
týlergurinn málsins er sá, að við vitum næsta
lítið, íslendingar, um hvað hernámsliðið aðhefst í
landinu okkar.
„Vamarsamningurinn" er okkur lítil trygging fyrir
að fá einhverju ráðið um hin raunverulegu hernað-
arumsvif. Þetta vita allir, svo að auðvelt ætti að
vera að ná víðtækri samstöðu um endurskoðun
þessa samnings hið bráðasta.
Eða kemur okkur kannski ekki lengur við hvort
kjarnorkuvígbúnaður viðgengst á íslandi? Eða
• viljum við ekki vita það? _ Þráinn
KUPPT OG SKORID
Enn af
prófkjörum
Um forval og prófkjör gildir
hið fornkveðna: margur fagnar
firnum í annarra forvali. Þetta
höfum við öll séð af blöðum
undanfarna daga og vikur: menn
hafa ekki hátt um þá streitu og
þau leiðindi sem koma upp hið
næsta þeim sjálfum í átökum um
sæti á framboðslistum, en eru
feiknalega málglaðir og útlegg-
ingafúsir þegar kemur að öðrum
flokkum.
Nú er erfið alda yfir gengin, en
misjafnt mjög hvemig hún hefur
slegið menn og flokka. Alþýðu-
flokksmenn í Reykjavík áttu náð-
uga helgi, enda var búið að ganga
frá flestu sem máli skiptir fyrir-
fram. Þeir eru þar með í raun
búnir að snúa baki við hugsjón
hinna opnu prófkjara, sem flokk-
urinn státaði sig af fyrir skömmu
- en enginn skal lá Krötum, þótt
þeir gæfust upp á þeim fjára eftir
þau klofningsleiðindi sem þeir
áttu í fyrir fjórum árum eða svo.
Alþýðubandalagsmenn í
Reykjavík geta unað vel við það,
að allt fór tiltölulega friðsamlega
fram hjá þeim - að minnsta kosti
urðu þau leiðindi sem forvali
fylgja í lágmarki miðað við þau
ósköp sem grannar okkar í blaða-
heiminum hafa verið að spá.
Framsóknar-
vandi
Framsóknarmenn eiga hins-
vegar í hinum verstu málum.
Haraldur Ólafsson, sem verið
hefur eini þingmaður flokksins í
Reykjavík, lenti í fimmta sæti
vegna þess að helstu keppinautar
hans, Guðmundur G. Þórarins-
son og Finnur Ingólfsson, höfðu
smalað fólki í flokkinn í stórum
stíl - og eins víst að það væri látið
fylgja með að slíku innhlaupi
fylgdu engar skuldbindingar,
hvað þá fyrirheit um að þeir sem
voru að velja flokknum þing-
mann í Reykjavík ætluðu að
kjósa flokkinn næst. Þetta hér er
haft eftir Haraldi um málið:
„Pað sem gildir er að hafafé og
mannafla og að ná fylgi langt út
fyrir raðir Framsóknarflokksins,
en út í það vildi ég ekki fara. “
Rétt að minna á það, að flogið
hefur fyrir að flokksbundnir
Sjálfstæðismenn hafi ráðið úrs-
litum í þessu prófkjöri - meira að
segja að tiltekin kosningavél úr
forvali Sjálfstæðismanna hafi
verið sett í gang.
„Ég vann á skipulaginu", sagði
Guðmundur G. Þórarinsson - og
er það athyglisverð hreinskilni.
Hann kennir ekki málefnum eða
eigin afrekum um sigurinn. Nei -
hann hafði svo gott „skipulag“.
En það hafði Haraldur Ólafs-
son ekki. Og verður reyndar
eftirsjá að honum af þingi - því
hann er um margt best siðaður
Framsóknarmanna og lengst frá
því hersukki sem hefur sett svo
mjög svip á flokksbræður hans
hér á suðvesturhorninu.
Harmatölur
Tímans
í Tímanum í gær er verið að
rekja galla prófkjara. Það er tal-
að um hin miklu sárindi milli
samherja sem eftir sitja og þá
vitnað til harma Framsóknar-
manna í Norðurlandi eystra, sem
nú lyktar með sérframboði Stef-
áns Valgeirssonar.
Það er talað um þá staðreynd,
að fólk sem ætlar sér alls ekki að
styðja viðkomandi flokk getur
ráðið úrslitum um það, hverjir
verða þingménn hans ef prófkjör
eru opin eða „hálfopin“ eins og
nú síðast hjá Framsóknar-
mönnum í Reykjavík.
Sem er ekki nema satt og rétt.
Við Þjóðviljamenn höfum allt frá
því að fæstir máttu vatni halda
yfir hrifningu af prófkjörum
minnt á þennan möguleika. Til
dæmis er ekki mikill vandi fyrir
jafn öflugar maskínur og í gangi
eru í Sjálfstæðisflokknum, að
beita sér, þegar svo ber undir, í
þá veru að tryggja það að Alþýð-
uflokkurinn halli sér til hægri,
eða til að fjölga hálfgildings
„frjálshyggjumönnum" í þingliði
Framsóknar.
Eins og Haraldur Ólafsson
sagði um þau öfl sem gegn honum
unnu: Þar fara þeir sem láta sér
fremur annt um fjármagn en vel-
ferð.
Og svo nefnir Tíminn blátt
áfram þennan galla hér á próf-
kjörum:
„Lýðskrum, eiginhagsmuna-
hyggja, valdafíkn og undirróð-
ursstarfsemi eiga þar greiðan
framgang undir formerkjum
lýðræðis.“
Sem er ekki nema satt og rétt -
og mega menn þó vel muna, að
ekki þarf prófkjör til að ofan-
greind fyrirbæri standi með
blóma.
Lausn fundin?
Tíminn er í framhaldi af þessu
að rekja hugmyndir sem m.a.
koma fram í frumvarpsdrögum
frá Magnúsi H. Magnússyni og
fleirum. Þar er mælt með því að
frambjóðendum væri ekki raðað
á lista flokkanna fyrirfram, held-
ur annist kjósendur sjálfir slíka
röðun í kjörklefum á þingkosn-
ingadegi. Með þessu móti, segja
menn, er púkkað undir frelsi
kjósenda og a.m.k. komið í veg
fyrir það, að aðrir en þeir sem
styðja viðkomandi flokk fari að
skipta sér af því, hverjir verða
fulltrúar hans á þingi.
Það er rétt að þetta kerfi hefur
nokkra kosti. Hinsvegar hefur
það þann meginókost - ekki síst í
litlu samfélagi eins og því íslenska
- að það virðist ýta undir það, að
stuðningsmannamaskínur helstu
keppinauta um þingsæti innan
eins flokks séu í fullum gangi allt
fram á sjálfan kjördag. Ef sam-
særi allskonar og undirróð-
urssukk leika einstaklinga og
flokka grátt eins og er - munu
þær ekki gera pólitískar hreyfing-
ar með öllu óstarfhæfar með því
fyrirkomulagi sem hér er boðið
upp á?
Flestir kostir sýnast vondir í
þessum málum. En sá líklega
skástur sem Alþýðubandalagið
hefur haldið sig við - að efna til
forvals meðal flokksmanna.
Gleymum því ekki að með þessu
móti er púkkað nokkuð undir
þýðingu þess að menn gangi yfir
höfuð í stjórnmálaflokk. Og
veitir ekki af þegar stjórnmála-
flokkum hnignar víða um lönd -
með þeim afleiðingum helstum
að atvinnumenn í auglýsinga-
töfrum og „skoðanahönnun“
taka við lýðræðinu og „markaðs-
setja“ það eftir sínu höfði. - ÁB
þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Rltstjórar: Ámi Bergmann, Þráinn Bertelsson, össur
Skarphéðinsson.
Fróttastjórl: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Garðar Guðjónsson, Ingólfur Hjörleifsson, Kristín
Ólafsdóttir, Magnús H. Gíslason, MörðurÁrnason, ólafurGíslason,
SigurðurÁ. Friðþjófsson, Valþór Hlöðversson, Vilborg Davíðsdóttir,
Víöir Sigurðsson (íþróttir), Yngvi Kjartansson (Akureyri).
Handrlta- og prófarkalesarar: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Ljósmyndarar: Einar ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útllt8telknarar: Sævar Guðbjömsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmdastjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrlfstofu8tjórl: Jóhannes Harðarson.
Skrif8tofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Magnús Loftsson.
Auglýslngastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýslngar: Ásdís Kristinsdóttir, Guðbergur Þorvaldsson, Olga
Clausen, Guðmunda Kristinsdóttir.
Símvar8la: Katrín Anna Lund, Sigríður Kristjánsdóttir.
Húsmóðlr: Ólöf Húnfjörð.
Bílstjórl: Jóna Sigurdórsdóttir.
AfgrelðslustjórhHörðurOddfríðarson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÓlafurBjömsson.
Utkeyrsla, afgreiðsla, rltatjórn:
Síðumúla 6, Reykjavfk, síml 681333.
Auglýsingar: Sfðumúla 6, sfmar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 50 kr.
Helgarblöð: 55 kr.
Áskrtftarverð á mánuðl: 500 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN j Miðvikudagur 3. desember 1986