Þjóðviljinn - 30.12.1986, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Eftir sjö áia stríð
Um þessar mundir eru sjö ár liðin frá því að
Sovétmenn fóru með her inn í Afganistan og
hefur það dapurlega afmæli orðið sjálfsagt til-
efni til að menn ítrekuðu fordæmingu sína á
þeirri styrjöld, þeirri freklegu íhlutun um málefni
smærri þjóðar, sem þarf á engu fremur að halda
en friðsamlegum aðstæðum til að geta á eigin
forsendum ráðið við sín þróunarvandamál.
Stríðið í Afganistan hefur verið mikill harm-
leikur. Manntjón hefur verið firnamikið og stór
hluti landsmanna hefur hrakist í útlegð. Fjöldi
þorpa hefur verið lagður í eyði með þeim grimm-
daraðferðum, sem herir þeirra sem yfirburði
hafa í tækni hafa á seinni áratugum beitt gegn
skæruliðahreyfingum. ítrekaðar ásakanir hafa
verið bornar fram á hendur Sovétmönnum um
að þeir nota eiturvopn í hernaði sínum. Og
mætti lengi við þann hörmungarlista bæta.
Sovétmenn hafa ekki riðið feitum hesti frá
sinni íhlutun, sem þeir að venju setja upp sem
nauðsynlega aðgerð til að bjarga Afgönum
undan afturhaldi og vestrænni heimsvalda-
stefnu. Þeir munu ekki hafa byrjað þennan
hernað með glöðu geði - en skjólstæðingar
þeirra í þeirri byltingarstjórn sem völdin tók árið
1978 höfðu bæði vakið upp sterka andstöðu
meðal fólksins með vanhugsuðum skyndi-
breytingum jafnt sem grimmdarverkum og svo
höfðu byltingarmenn lent í miklum hjaðninga-
vígum innbyrðis. Og sovéski herinn var þá
sendur á vettvang, væntanlega til að tryggja
það að upp úr þeirri ringulreið allri sprytti ekki
vald á suðurlandamærunum sem fjandsamlegt
væri Sovétríkjunum.
Sovétríkin hafa ekki náð markmiðum sínum,
hvorki pólitískum né hernaðarlegum. Þau hafa
sokkið djúpt í fen kostnaðarsamrar og óvinsæll-
ar styrjaldar, sem spillir stórlega fyrir þeim sjálf-
um á alþjóðavettvangi og þá ekki síst meðal
þjóða þriðja heimsins.
Eitt af því sem gerst hefur í stjórnartíð Gorbat-
sjofs aðalritara Kommúnistaflokksins er það, að
gefin hafa verið merki um að Sovétmenn vildu
gjarnan losna út úr styrjöldinni í Afganistan, og
reyna þá ekki að halda því til streitu að vinna
fullan hernaðarsigur. á andófsöflunum - sem
yrði reyndar mjög dýrkeyptur hersveitum í Af-
ganistan. Margir töluðu um að þar færi áróð-
ursbragð og hefðu sveitir þær, sem heim voru
kallaðar, skipt litlu máli fyrir hernaðinn þar
eystra. En sama er: ráðstöfun þessi var vís-
bending um að nýir ráðamenn hafi hug á að
komast út úr styrjöld sem þeir hafa í rauninni
hvorki ráð á að tapa né sigra, svo undarlega
sem það hljómar.
Menn spyrja sjálfa sig einatt að því, hvað
menn geti gert til að stuðla að því að hörmung-
um linni í Afganistan. Svörin liggja ekki í augum
uppi. En á seinni mánuðum hefur æ meir heyrst
til þeirra radda, sem vilja m.a. stilla saman
strengi Evrópuríkja til að finna sæmilega pólit-
íska lausn á afganska hnútnum. Þá er átt við
frumkvæði sem fælu bæði í sér ýmislegan
stuðning við andófsöflin, aðstoð við að þau
komi sér saman um pólitískan valkost, sem
væri sem mest utan við það sem er hvoru risa-
veldanna í hag eða óhag. Um leið og Sovétríkin
yrðu minnt á það með ýmsum ráðum, að þau
hafa ekki ráð á því, hvorki pólitískt né í öðrum
skilningi að halda áfram sínum hernaði - og
væri fyrsta skrefið að búa til áætlun um
heimsendingu sovéska hersins í áföngum. Sýn-
ist það ekki nema sjálfsagt að taka undir frum-
kvæði af þessu tagi - eða vita menn aðra kosti
skárri? - ÁB
KUPPT OG SKORHD
Bókin um
Pablo Casals
Nú eru menn að gömlum og
góðum sið að svara spurningum
grannans um það, hvað þeir hafi
verið að lesa um jólin. Og svarar
klippari því fyrir sig, að hann las
m.a. endurminningar sellósnill-
ingsins Pablo Casals, sem Albert
Kahn skráði. Þjóðsaga gaf út í
ágætri þýðingu Grímhildar
Bragadóttur.
Þetta er hlýleg og elskuleg bók
og um margt vel saman sett. Þessi
þáttur hér er reyndar ekki vett-
vangur fyrir ritdóm, en því er
hann nú helgaður minningum
Casals, að þar er komið inn á
marga þá hluti með eftirminni-
legum hætti, sem máli skiptir
fyrir þá sem láta sig nokkru varða
menningu og stjórnmál á okkar
tvíræðu öld.
Mann-
bætandi?
Pablo Casals er einn þeirra
ágætu manna meðal tónsnillinga
sem vona að list þeirra sé í bók-
staflegum skilningi mannbæt-
andi. Því miður verða menn að
fara ofurvarlega í staðhæfingar
um þessa hluti: þýskir nasistar
tárfelldu yfir Schubert og Beet-
hoven meðan þeir voru að leggja
á ráðin um þjóðarmorð og önnur
herfileg verk. En víst sýnir dæmi
manna eins og Casals það, hve
göfgandi tónlist getur verið ef
hún fellur í „réttan“ jarðveg. Og
sá jarðvegur er maður eins og Ca-
sals, vinur konunga en aldrei
höfðingjasleikja, stoltur smá-
þjóðarmaður án þjóðarrembu,
lýðveldissinni og friðarsinni á
dögum fasisma og atómsprengju.
Snillingur og eftirsótt stjarna,
sem virðist ekki hafa ánetjast
þeirri peningadýrð sem hefur
Ieikið marga slíka menn grátt.
Það var Casals sem með eigin
frumkvæði og á eigin kostnað
kom upp hljómsveit til að lyfta
tónlistarlífi landa sinna, Kata-
Ióna, á hærra stig, það var hann
sem vann að því með kappi og
hugvitssemi að koma upp tónlist-
arfélögum verkamanna í Katal-
óníu því hugsjón hans var sú, að
göfug tónlist væri ekki sérréttindi
þeirra sem betur voru settir.
Þeir og við
Pablo Casals rifjar og upp at-
burði borgarastyrjaldarinnar á
Spáni, sem hófst fyrir fimmtíu
árum. Hann Iagði fram krafta
sfna í þágu lýðveldisins og fasist-
arnir hötuðu hann svo að þeir
hétu því að saga af honum hand-
leggina ef þeir næðu til hans. Ca-
sals dregur enga dul á það, að á
árum borgarastríðsins gerðust
„hermdarverk á báða bóga“ eins
og sagt er. En það er þörf áminn-
ing sem við lesum hjá honum um
það, að ofbeldisverkin voru ekki
eitthvað það böl sem eins og tor-
tímir öllum mun á andstæðum
fylkingar í stríðinu um frelsi
Spánar, eins og bannar okkur að
fella dóm. Hann segir meðal ann-
ars í bókinni:
„/ öllum styrjöldum eru mörg
ofbeldisverk framin á báða bóga.
En ef grannt er skoðað, er þá
nokkurt ofbeldisverk verra en
stríðið sjálft? Eitt atriði ber þó að
hafa í huga þegar rœtt er um
spænska borgarastríðið. Pau of-
beldisverk sem framin voru á
landsvœðum sem lýðveldisstjórn-
in hafði yfirráð yfir voru ekki af-
leiðingar stjórnarhátta hennar,
heldur voru þau verk ábyrgðar-
lausra og óviðráðanlegra afla sem
sáu sér hag í upplausnarástandinu
ogfœrðu sér það í nyt. Stjórninni
féllu öll þessi ofbeldisverk mjög
þungt og greip hún þá til ýmissa
ráðstafana til að stöðva þau.
Hjá fasistunum var þessu á
annan veg farið. Fasistaforingj-
arnir reyndu ekki að stöðva of-
beldisverkin, heldurhvöttuþeirtil
kúgunar og ofsókna á þeim lands-
svœðum sem þeir réðu. Hjá þeim
voru hryðjuverk hluti opinberrar
stjórnarstefnu. Peir skipulögðu
og frömdu kerfisbundið alls kon-
ar hryðjuverk og það ekki aðeins
með viðbjóðslegum skipulögðum
fjöldaaftökum í Burgos, Bada-
joz, Sevilla og fleiri borgum sem
stjórnað var af herforingjaráðum
þeirra, heldur einrtig með stöðug-
um grimmdarlegum sprengju-
árásum á borgirnar Barcelona,
Madrid og önnur þéttbýlissvœði á
yfirráðasvœði lýðveldisstjórnar-
innar. “
Fílabeins-
turninn
Casals fór í útlegð eftir að
Franco vann sinn illa sigur á
Spáni. Hann hvikaði aldrei frá
stuðningi sínum við málstað
spænska lýðveldisins - og þegar
hann komst að því eftir stríð að
þeir sem sigruðu Hitler ætluðu
ekki að hrófla við hinum spænska
bandamanni hans, þá setti hann
heiminn í tónlistarbann: upp frá
því urðu þeir að koma til hans
sem á hann vildu hlusta. Casals
fjallar reyndar - í sambandi við
Dreyfusarmálið illræmda - um
listamenn og samfélag, og vegna
þess hve sjónarmið þau sem hann
heldur fram eru illa langt frá
mörgum tískuviðhorfum okkar
daga er ekki úr vegi að rifja þau
upp hér að Iokum:
„Allt þetta skelfdi mig og gerði
mig dapran. Ég veit að þeir menn
eru til, sem álíta að listamenn eigi
að lifa í fílabeinsturni langt frá
baráttu og þjáningum meðbrœðr-
anna. Pað er sjónarmið sem ég hef
aldrei getað fallist á. Sjá sem lítil-
svirðir mannlega reisn annars
fólks hann lítilsvirðir mig og sam-
viskan býður mér að ráðast gegn
óréttlœtinu. Enginn getur sagt, að
almenn mannréttindi séu lista-
manninum ekki eins mikilvœg og
hinum almenna borgara. Getur
nokkur verið undanþeginn
skyldum sínum sem manns ein-
göngu af því að hann er listamað-
ur? Nei, efeinhver ber ábyrgð þá
er það öðrum fremur listamaður-
inn, vegna þess að hann er við-
kvœmari og býr yfir nœmari
skynjun, og vegna þess að hann
getur látið rödd sína heyrast þegar
aðrar raddir heyrast ekki. Hver
œtti að vera ákafari verjandifrels-
is og frjálsrar tjáningar en einmitt
listamaðurinn? Það er hvort
tveggja ómissandi í hinu skapandi
starfi hans, sem aðeins getur dafn-
að í frelsi. “
þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Utgefandl: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Rltstjórar: Árni Bergmann, Þráinn Bertelsson, össur
Skarphéðinsson.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: GarðarGuðjónsson, IngólfurHjörleifsson, Kristín
Ólafsdóttir, Magnús H. Gíslason, MörðurÁrnason, ÓlafurGíslason,
SigurðurÁ. Friðþjófsson, Valþór Hlöðversson, Vilborg Davíðsdóttir,
Víðir Sigurðsson (íþróttir), Yngvi Kjartansson (Akureyri).
Handrlta- og prófarkalesarar: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlitsteiknarar: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmda8tjórl: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrifstofustjórl: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Magnús Loftsson.
Auglýsingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglý8ingar: Ásdís Kristinsdóttir, Guðbergur Þorvaldsson, Olga
Clausen, Guðmunda Kristinsdóttir.
Símvarsla: Katrín Anna Lund, Sigríður Kristjánsdóttir.
Húsmóðir: Ólöf Húnfjörð.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Afgreiðslu8tjóri:HörðurOddfríðarson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pótursdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÓlafurBjömsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljanshf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð i lausasölu: 50 kr.
Helgarblöð:55 kr.
Áskrlftarverð á mánuði: 500 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þri&judagur 30. desember 1986