Þjóðviljinn - 16.04.1987, Blaðsíða 21

Þyrill vakir
Halldóra B. Björnsson hefði orðið óttrœð þann 19. apríl n.k.
Við íslendingar höfum drjúga
reynslu af því að skáldskapar-
gáfa leggist íættir. Eitt dæmi
merkilegt eru systkinin frá
Grafardal, en ásíðastliðnum
misserum hefurHörpuútgáf-
an á Akranesi gefið út bækur
eftirsex þeirra. Sveinbjörn
Beinteinsson allsherjargoða,
Péturog Einar, Sigríði og
Guðnýju. Ogfyrirsíðustujól
kom út úrval Ijóða Halldóru B.
Björnsson, sem mest létað
sér kveða þeirra systkina á rit-
velli meðan henni entistaldur
til, en Halldóra lést árið 1968.
Hún var fædd árið 1907 og
hefði orðið áttræð nú um
páskana.
Halldóra B. Björnsson gaf út
þrjár ljóðabækur, Ljóð ( 1949).
Við sanda og Jarðljóð ( báðar
komu út 1968). Bernskuminning-
ar hennar, „Eitt er það land“
komu út 1955, árið 1958 komu út
þýðingar hennar á ljóðum Afr-
íkumanna, Ínúíta og Kínverja,
„Trumban og lútan“, þáttasafn
úr byggðum Hvalfjarðar, „Jörð í
álögum“ árið 1958 og að Halldóru
látinni kom út þýðing hennar á
frægasta verki fornenskra bók-
mennta, Bjólfskviðu.
Ljóðaúrvalið sem dóttir Hall-
dóru, Þóra Elfa Björnsson, tók
saman, nefnist „Þyrill vakir“ og
geymir eingöngu ljóð úr út komn-
um bókum - en í formála er þess
og getið að Halldóra B. Björns-
son hafi látið eftir sig töluvert af
óprentuðu efni bæði í lausu og
bundnu máli.
Af þessari bók má lesa sögu
gáfaðrar og sjálfmentaðrar konu,
sem byrjar að yrkja í fullu sam-
ræmi við alþýðlega skáldskapar-
hefð en sækir þegar á líður til
frjálsara forms, án þess þó að
slíta sundur þann myndheim, það
málfar sem réð ríkjum í íslensk-
um skáldskap langt framan af
öldinni.
í kvæðum úr fyrstu bók Hall-
dóru er einatt slegið með hófstill-
ingu og smekkvísi á kunnuglega
strengi náttúruljóðrænu. Heið-
lóan kallar veröld alla af vetrar-
dvalanum, jafnvel ánamaðkur-
inn er ávarpaður af sannri kurt-
eisi sem „bóndans besta hjú“.
Náttúran er okkar viðmiðun, sið-
ferðilegur mælikvarði, henni
samsömum við okkur, engin upp-
risa er betri upprisu „ilms sem
stígur grösum dalsins frá“. í þess-
um heimi komast og fyrir óhjá-
kvæmilegar efasemdir skálds um
ljóð sitt, uggurinn og treginn:
Hljóðlega sveimar minning
ein og ein
andvaka, meðan sóley blundar
rótt
Hálfnumdu líkast Ijóði úr týndri
bók
lesnu við opinn glugga um bjarta
nótt
Kvæðið „Á Þjóðminjasafninu"
minnir á það að snemma fer Hall-
dóra B. Björnsson með efni og
sýn sem eru ótvfrætt bundin
heimi kvenna. Hún skoðar á
safninu ekki vopn né heldur
skjöl, heldur spyr löngu horfna
konu af skáldlegri kurteisi um
það „hvað leiddi hendur þínar
að sauma þessar rósir í
samfelluna þína
Var það ást í meinum, kvíðinn
eða eilífðardraumurinn eða
Áttirðu þér leyndarmál,
sem leyfist ekki að segja
en lærðir ekki að skrifa
Eða væntirðu þér athvarfs, sem
ekkert var að finna
þegar erfitt var að lifa
í kvæðum úr seinni bókunum
tveim er einnig margt vel sagt um
hlutskipti konu og móður og ekki
síst skáldkonunnar sem allir lofa
þá hún er horfin af vettvangi
dagsins en enginn spyr um þá
seigdrepandi dagsins önn sem
stóð henni fyrir þrifum:
Mín Ijóð voru fá
og þau týndust og lentu hjá
tröllum
En tíminn fór lengstum
í sýsl við að baka og strokka
því bráðlát spurning
var efst á baugi hjá öllum:
Hvort áttu ekki kaffi
eða brauð - eða heillega sokka?
Bókin geymir einnig göfug
kvæði um ástina og tregann og þá
ekki síst fjarlægðina milli elsk-
enda sem er þungbær en býr samt
yfir vissum töfrum og galdri:
þessvegna loka ég húsi mínu
og fylli hug minn - af þér.
Og þá er enn ekki á það minnst
hvernig samtímasagan og ótíð-
indi hennar koma inn í skáldskap
Halldóru B. Björnsson. Eins og
mörg skáld önnur fann hún hjá
sér sterka þörf til að bregðast við
því hvernig landið sogast inn í
vígbúnaðarærsli og hún á góða
samleið með þeim í ljóðum, sem
lýsa þungri áhyggju af því að
fögru og hreinu landi er spillt og
um leið mannfólkinu. Gott dæmi
um þetta er „Morgunbæn í Hval-
firði" - landið var ósnortið, helg-
að af lífi og striti forfeðranna, en
nú er öld samviskusljórra ættlera,
spurt er hvort allir séu sáttir við
svik og smán:
Eru flúnir firði
menn með mannshuga
heilir hugir
hjörtu sem slá..
Þegar spurt er hvað má til varn-
ar verða segja til sín sterkar rætur
skáldkonunnar í þjóðtrúnni - hún
hefur einmitt skrifað merka þætti
um álagabletti og þær forsendur
sem kunna að baki átrúnaði þeim
tengdum að liggja: „þessi álaga-
trú er samviska okkar gagnvart
þeirri jörð sem fóstrar okkur“.
Og því er það að í þessu kvæði er
mælt með því að við
heitum á hollvættir
og hulda landvörn
í þeim góða galdri sem skádkon-
an vill stunda. Hún hefur líka til
að bera siðferði þeirra sem hik-
laust kjósa heldur fátækt fyrri
tíma en hið gróðavænlega daður
við stríðsháskann:
ski/ið okkur heldur fátæktinni
aftur
með sína vondu skó
við erum ekki hræddar við
hana...
segir í kvæðinu „í skjóli Skarðs-
heiðar". í fleiri ljóðum er fjallað
með eftirminnilegum hætti um
vígbúnað og frið, um ótíðindi frá
Vietnam sem eru líka „okkar
sök“, um það sem síðar hét lífs-
þægindagræðgi, hlutadýrkun og
fleira. Oftar en ekki er skáldkon-
unni myrkt fyrir augum, dagur
hamingjunnar reis ekki yfir okk-
ur og þeir ungu ráða engu um
hvort þeir lifa eða deyja. Samt er
það svo, að undir lok þeirrar sögu
sem ljóðin miðla finnum við von,
tregablandna von sem ekki hefur
auðkeypt verið en von samt.
„Aðeins að þú hafir eitthvað að
hlakka til, það er nóg“ segir í lok
kvæðis sem rekur margbreyti-
leika þess sem enn bindur okkur
við lífið. Með eftirminnilegustum
hætti er þessi kennd tjáð í þessu
kvæði hér:
Stjarnan úti í geimnum
storkar mér með fjarlægðinni
aldrei kemst ég til hennar
hvernig sem ég teygi úr mér -
en ég byggi hús mitt þannig
að hún kemst ekki hjá því
að leggja á hverju kvöldi
leið sína framhjá glugga mínum
og lýsa mér stundarkorn
hvort henni líkar þetur eða verr...
-ÁB
Sögufélag
Aðalfundur Sögufélags verður hald-
inn laugardaginn 2. maí 1987 í veit-
ingahúsinu DUUS við Fischersund og
hefst kl. 2 eftir hádegi.
Dagskrá:
1) Venjuleg aðalfundarstörf.
2) Önnur mál.
3) Kjartan Ólafsson fyrrverandi rit-
stjóri flytur erindi: Dýrafjarð-
armálin 1856. Uppreisn ísfirð-
inga gegn stefnu Jóns Sig-
urðssonar.
Stjórnin
Frá Sjúkraliðaskóla
íslands
Umsóknareyðublöð um skólavist næsta skólaár
liggja frammi á skrifstofu skólans að Suðurlands-
brut 6, 4. hæð, milli kl. 10 og 12.
Umsóknarfrestur er til 22. maí n.k.
Skólastjóri
Hafnarfjörður -
matjurtagarðar
Leigjendum matjurtagarða í Hafnarfirði tilkynnist
hér með að þeir verða að greiða leiguna fyrir 10.
maí n.k. ella má búast við að garðlöndin verði
leigð öðrum.
Bæjarverkfræðingur
SÖGUFÉLAG
1902
LAUSAR STÖÐUR HJÁ
REYKJAVÍKURBORG
Droplaugarstaðir
heimili aldraðra,
Snorrabraut 58
Starfsfólk óskast til sumarafleysinga: Hjúkrunar-
fræðingar og sjúkraliðar á hjúkrunardeild heimil-
isins.
Starfsfólk á vistdeild og í eldhús, ræstingu,
þvottahús o.fl.
Upplýsingar gefur forstöðumaður í síma 25811
milli kl. 9-12 f.h. virka daga.
Umsóknum ber að skila til starfsmannahalds
Reykjavíkurborgar, Pósthússtræti 9, 5. hæð á
sérstökum eyðublöðum sem þar fást.
LAUSAR STOÐUR HJÁ
REYKJAVIKURBORG
Staða safnvarðar við Árbæjarsafn er laus til um-
sóknar. Staðan verður veitt frá 1. júlí 1987.
Umsækjandi skal hafa menntun á sviði þjóð-
fræði, fornleifafræði eða áþekka menntun.
Starfsreynsla er æskileg.
Laun samkvæmt kjarasamningi Starfsmannafé-
lags Reykjavíkurborgar.
Upplýsingar um starfið veitir borgarminjavörður í
síma 84412.
Umsóknum ásamt upplýsingum um menntun og
fyrri störf sendist starfsmannahaldi Reykjavíkur-
borgar, Pósthússtræti 9, á eyðublöðum er þar
fást.
Umsóknarfrestur er til 1. júní 1987.
PÁSKAR 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 21
LAUSAR STÖÐUR HJÁ
V REYKJAVÍKURBORG
Þjónustuíbúðir aldraðra
Dalbrut 27
Starfsfólk vantar á vakt - hlutavinnu.
Upplýsingar gefur forstöðumaður alla virka daga
frá kl. 10.00 til 14.00. Sími 685377.