Þjóðviljinn - 05.07.1987, Page 8

Sagtfráíslensk-
um hraunhell-
umogspjallað
við Björn Hró-
arssonjarð-
frœðing
Töfraveröld í iðrun
„ Þessir hellar eru alveg sér-
stakur heimur- heimur sem
hefur ekki tekið neinum
breytingum í þúsundir ára.
Yfirborð jarðar breytist og
veðrast; en í hellunum erallt
nákvæmlega eins og þegar
hraunið storknaði í árdaga.
Það er ólýsanleg tilfinning að
verða fyrsturtil að skoða áður
óþekktan helli; svo sþennandi
að fyrr en varir er maður farinn
að hlauþa inn í myrkrið, kann-
ski mörghundruð metra, til að
kynnast þessari töfraveröld.
Og allt í einu kemur maður að
heilum skógi af droþsteinum,
sem enginn hefuráður
augum litið.“
Svo mælir Björn Hróarsson,
jarðfræðingur, sem stundar nú
rannsóknir á íslenskum hraun-
hellum. Og rannsóknir hans
minna um margt á verkefni land-
könnuða í Afríku: Því hellarnir
eru ónumið land rétt eins og myr-
kviðir Afríku.
Verkefni Björns er þríþætt: Að
safna öllum tiltækum heimildum
um hraunhella; að vinna ýtarlega
skrá yfir þessa hella; og síðast en
ekki síst að rannsaka þá, myndun
þeirra, aldur og form.
Nú eru liðlega eitthundrað
hellar komnir á skrá Björns. Og
til þess þurfa þeir að vera a.m.k.
100 metra langir. Marga af þess-
um hellum hefur Björn fundið
sjálfur og hann staðhæfir að eftir
áratug verði allt að þúsund hellar
komnir á skrána.
250 einbýlishús
Við eldgos myndast hraunelfur
og ef þær renna lengi í sömu
stefnu verða fyrst til hrauntraðir
og síðan hellar. Hraunið getur
þannig runnið langar leiðir í
göngum, undir storkinni hellu.
Þegar rennslið stöðvast heldur
hraunið áfram niður göngin,
þangað til þau tæmast og holrúm
myndast. Ef þakið er nægilega
sterkt hefur þar með myndast
hraunhellir; oft mörghundruð
metra langúr.
Surtshellir í Hallmundarhrauni
er stærsti hellir sem fundist hefur
hérlendis, 1970 metrar. Víðgelm-
ir í sama hrauni er hinsvegar ta-
linn rúmmálsmestur allra
hraunhella á jörðinni: Heilda-
rlengdin er 1585 metrar, meðal-
hæðin 9,15 og meðalbreidd 10,2.
Þetta samsvarar hvorki meira né
minna en 250 einbýlishúsum!
Og það er tafsamt að rannsaka
hella, rétt eins og það myndi vefj-
ast fyrir mönnum að skoða 250
einbýlishús til hlítar. Hraun þek-
ur síðan ein ellefu prósent af yfir-
borði íslands, þannig að verkefn-
in ættu að vera óþrjótandi fyrir
„undirheimalandkönnuði".
- En hvernig bera menn sig að
því að finna hraunhella?
„Fyrst reyni ég að útvega loft-
myndir af hrauninu," segir
Björn. „Síðan kannaég myndirn-
ar og reyni að sjá hvernig hraunið
hefur runnið og í hvaða rásir það
hefur farið. Að því loknu er ekk-
ert annað að gera en fara með
hóp manna og kemba svæðið:
Skríða ofaní hverja einustu gjótu
og glufu. Það bregst eiginlega
aldrei að við finnum eitthvað“.
Af
skemmdarvörgum
- Og hvernig er umhorfs neð-
anjarðar?
„Hellarnir eru einstakir að því
leyti að þar er alls engin veðrun,
t.a.m. er afar sjaldgæft að það
frjósi í þeim og andvari er þar
vitanlega lítill sem enginn. Þarna
er algerlega óspillt náttúra. Við
fundum til dæmis beinagrind af
sauðkind í tiltölulega litlum helli
á Þingvallasvæðinu. Hún hefur
verið svo ólánsöm að álpast inn
og ekki komist út aftur. Grindin
er alveg heil, hvert einasta smá-
bein á sínum stað, en allt annað
horfið. Það er ómögulegt að
segja til um hvenær kindin var
uppi, en síðan hefur enginn kom-
ið í hellinn, þangað til hann
fannst ekki alls fyrir löngu“.
- Finnast þá aldrei mannvistar-
leifar í þessum hellum?
„Nei, ekki í þessum stóru og
djúpu hellum. Helstu menjarnar
um veru fólks í þeim eru frá síð-
ustu áratugum. Ferðamenn hafa
víða eyðilagt fallega hella, látið
greipar sópa og brotið niður
dropsteinana. Þeir eru nú stofu-
stáss hjá skemmdarvörgunum.
Fólk er ótrúlega hirðulaust í um-
gengni sinni, fjölförnustu hell-
arnir eru eins og sorphaugar.
Þessvegna erum við alveg hættir
að segja frá nýjum hellum sem
við finnum - við tökum einfald-
lega ekki áhættuna. Einn hellir
hefur m.a.s. verið múraður aftur

8 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN Sunnudagur 5. júlí 1987