Þjóðviljinn - 16.08.1987, Page 8

SUNNUDAGSPISTILL
Tímabréfiö á sunnudaginn
varsegirfráheimsókn Indriöa
G. Þorsteinssonaráhelgan
stað - Nörholm þar sem Knut
Hamsun lifði um langan aldur
og dó áriö 1952. Indriði rifjar
það upp, að vegna þess að
þessi mikli norski rithöfundur
hafði á stríðsárunum lagt mál-
stað hins þýska valds lið með
afdráttarlausari hætti en
landarhans, nýfrjálsirundan
grimmu hernámi, gátu fyrir-
gefið, þá voru fram bornar
gegn hinum aldna sagna-
meistara ákærur um landráð.
Þau mál urðu öll hin dapurleg-
ustu og var reynt að bjarga
öllu fyrir horn með því aðfá
Hamsun lýstan geðveikan, en
gamli maðurinn kvað niður þá
viðleitni með hinni eftirminni-
legu kveðju sinni til tímans,
bókinni „Grónargötur".
Til hvers Hamsun?
Síðan hefur margt verið krotað
um mál Hamsuns. f áföngum
um betri, og þar með er stríðs-
rekstur Hitlers kominn undir til-
tölulega sakleysislega formúlu:
það gerist svo margt í stríði. Á
endapúnkti þessarar endurskoð-
unar standa þeir sem hreinsa vilja
orðstír stríðsglæpamanna og
„sanna“ að útrýmingarbúðir nas-
ista hafi aldrei verið til.
Svo var það
Kristmann
Hitt er svo enn óskiljanlegra
hvaða erindi Kristmann heitinn
Guðmundsson á inn í þessa
skrýtnu endurskoðun Tímarit-
stjórans á sögunni. Kristmann
kemur hvorki Knúti Hamsun né
andspyrnuhreyfingum nokkurn
skapaðan hlut við. Eins og fyrr
segir lenti hann í nokkrum
ógöngum þegar hann kom heim
úr víking til Noregs, menn voru
ekki nógu hrifnir af nýjum
bókum hans, ekki Kristinn E
Andrésson, enn síður Steinn
Steinarr, svo tveir séu nefndir.
Upp úr þessu urðu svo til hug-
myndir Kristmanns um samsærið
mikla gegn sér. Hann var settur í
Niður með and-
spymuhreyfingamar!
Indriði G. Þorsteinsson endurskoðarsöguna
hafa menn eins og verið að nálg-
ast samkomulag um að aðförin
gegn honum hafi verið ómakleg:
hann hafi að nokkru Ieyti séð að
sér með því að biðja löndum sín-
um vægðar hjá Hitler, og ekkert
hafi hann gert sem jafnist á við til
dæmis afbrot franskra ógæfu-
manna í rithöfundastétt eins og
Drieu la Rochelle og Brasillachs
gegn löndum sínum á hemámsár-
unum. Um leið skilja menn nátt-
úrlega, að ekki varð hjá því kom-
ist að margir Norðmenn hefðu
horn í síðu Knuts Hamsuns á
þessum geðshræringatímum -
skrýtið ef svo hefði ekki verið.
Það er að sönnu sterk og tiltölu-
lega útbreidd tilhneiging að fyrir-
gefa þeim mönnum fíeira en öðr-
um sem geta glatt okkur með
miklum skáldskap - en þeir tímar
hafa verið að slík fyrirgefning er
erfið: enginn fær sig lausan úr
bardaganum, segir í helgri bók.
Ógæfa Knuts Hamsuns var
ekki sú að hann væri landráða-
maður í venjulegum skilningi
þess orðs, heldur var hann einn
þeirra rithöfunda sem nauðugur
eða viljugur var „notaður af ein-
ræðisherrum fasismans eins og
hnútasvipa á frjálshuga menn“
(ummæli Nordals Griegs). Faðm-
lög við skrýmsli skilja eftir sig
óþef, ef ekki beinbrot, því miður.
Hnignunin mikla
Ekkert er nú að því þótt Indriði
G. Þorsteinsson taki upp han-
skann fyrir Hamsun gegn refsi-
glöðum Norðmönnum fyrir fjört-
íu árum. Ef hann færi ekki í
leiðinni að burðast við að setja
það mál í stærra samhengi með
furðulegasta hætti. Hann segir til
dæmis:
„Á Norðurlöndum hefur ekki
verið látið sitja við einkenni við-
horfa Norðmanna til Hamsuns.
Þau hafa verið færð yfír á alla
höfunda, sem ekki hafa getað fal-
list á stjórnmálastefnu andspyrn-
uhreyfinganna í Noregi og Dan-
mörku eins og hún hefur birst og
verið flutt frá stríðsárum. Árang-
urinn hefur ma.a orðið sá að í
fjörtíu ár hefur enginn rithöfund-
ur komið úr Noregi sem skiptir
máli. Dagar þeirra stóru eru liðn-
ir“
Síðán er fimbulfambað fram og
aftur í þessum dúr: „pólitískt
siðalögmál andspyrnuhreyfinga“
á Norðurlöndum hefur orðið að
þeirri ritskoðun og að þeim of-
sóknum á hendur óþægum höf-
undum, að engin skáld hafa kom-
ið frá „hinum Norðurlöndunum"
í fjóra áratugi. Og hér heima er
tekið dæmi af örlögum Krist-
manns Guðmundssonar, sem
kom heim rétt fyrir stríð, naut
ekki þeirrar lýðhylli eða þeirrar
eftirspurnar erlendis sem hann
kaus helst sjálfur með þeim af-
leiðingum, að hann sannfærðist
sjálfur um að rauðliðar væru í
samsæri um að þegja sig í heil sem
rithöfund. En í þessu dæmi hefur
Indriði gert sér lítið fyrir og spyrt
saman norska og danska ands-
pyrnuhreyfingu gegn þýsku her-
ÁRNI
BERGMANN
námi og íslenska sósíalista. Má
segja að það sé ágætur félags-
skapur í að vera. En það er svo
önnur saga. Hjá Indriða verður
allt það samkrull að samsæri gegn
snilld mikilla rithöfunda sem hafa
þrek til að fara einförum hvað
sem tískan æpir.
Leiðinlegur
félagsskapur
Eins og stundum fyrri daginn
er ekki gott að átta sig á þvf hvað
vakir fyrir Indriða G. Þor-
steinssyni með þessum æfingum.
En hvort sem hann vill það sjálfur
eða ekki hefur hann holað sér
niður hjá heldur leiðinlegum fé-
lagsskap. Ég á við þá menn sem
hafa velt sér sem mest upp úr
syndum evróspkra andspyrnu-
hreyfinga gegn nasismanum og
bandamönnum hans. Neitar því
enginn að þeim hreyfingum hafi
um margt orðið á, enda væri synd
að segja að neðanjarðarhreyfing-
ar gegn Gestapó og því hyski byg-
gju við þær aðstæður sem tryggi
heilagt flekkleysi manna, sem
þurfa í andrúmslofti samsæris að
taka ákvarðanir sem varða líf og
dauða fjölda fólks. Enginn biðst
undan því að sagnfræðin skoði
andspyrnuhreyfingarnar misk-
unnaríaust. Hitt er verra að þessi
„endurskoðun“ hefur fyrst og
síðast þann tilgang, að gera sem
minnst úr glæpaverkum þýskra
nasista og handlangara þeirra.
Markmiðið er að dreifa sekt af
illum verkum nokkurnvegin jafnt
yfir heiminn svo að enginn sé öðr-

* *

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN

næstefsta flokk Listamanna-
launa, sem þá var rifist mikið um
eins og lengi síðar, og lýsti því þá
yfir í viðtali frægu, að rétt væri að
taka þá pilta í karphúsið sem
settu sig á „busabekk“ íslenskra
rithöfunda. Nú voru fyrir á busa-
bekknum menn eins og Þórberg-
ur Þórðarson og Guðmundur
Hagalín, og Jóhannes úr Kötlum
víst í enn lægri tossabekk, svo að
úr þessu gat ekki orðið annað en
dár og spé, eins og hver maður
getur séð
Lísa í Undralandi
Það er oft erfitt að taka þátt í
íslenskri umræðu - tengingarnar
eru svo duttlungafullar, sam-
hengið eins og á reisu Lísu um
Undraland. Andspymuhreyfing-
ar gegn Hitler komust til valda á
Norðurlöndum, og þess vegna
eru dagar mikilla skálda liðnir,
segir Indriði G Þorsteinsson og
maður mundi barasta horfa í aðra
átt ef hann væri ekki að skrifa
þungavigtarhugleiðingu í aldur-
hnigið dagblað Framsóknar-
flokksins. Og er þó ekki allt talið
af furðum þeirrar ritsmíðar sem
hér um ræðir. Til dæmis bregður
Tímaritstjórinn á glæsilega
sveiflu sem á að koma því á fram-
færi við dygga lesendur blaðsins,
að beint röksemdasamhengi liggi
á milli þess að Norðmenn voru
vondir við Knút Hamsun rétt
eftir stríð og þess, að það reis hér
á íslandi skelfileg bygging, Nor-
ræna húsið. Þaðan liggur svo hin
sögulega þróun, að skilningi Ind-
riða G. Þorsteinssonar, til þess
ósóma að helftin af fslenskum rit-
höfundum séu í Alþýðubanda-
laginu og að fylgi þess flokks sé
einkum meðal kennarrastéttar-
innar og heilbrigðissstéttanna.
Með öðmm orðum: rófan vex í
garðinum og frændi minn á heima
á Akureyri. Amen. ÁB
Sunnudagur 16. ágúst 1987
/