Þjóðviljinn - 14.10.1987, Blaðsíða 5

Vinnuslys og ákvæðisvinna
Á sjötta og sjöunda áratugnum
leituðu Svíar margvíslegra leiða
til að draga úr vinnuslysum í
skógarhöggi, en með litlum ár-
angri. Ýmissa skýringavarleitað,
þar á meðal þeirrar að ákvæðis-
vinnan í starfgreininni hvetti fólk
til að taka áhættu við störf sín, og
drægi úr áhrifagildi þeirra varúð-
arráðstafana sem reynt var að
gera.
Árið 1975 fóru þúsundir
sænskra skógarhöggsmanna í
verkfall. Helsta baráttumálið var
að losna við ákvæðisvinnuna, en
hún hafði þá verið við lýði í starfs-
greininni í þrjátíu ár. Verkfallinu
lauk í október þetta ár, og höfðu
skógarhöggsmenn kröfu sína í
gegn. Þar með gafst tækifæri til
að athuga hvort ákvæðisvinnunni
væri um að kenna hina háu slysa-
tíðni sem viðgengist hafði í
skógarhögginu um langt skeið.
Og það gerði Karin Sundström
Frisk, sænskur sálfræðingur, en
hún starfar hjá Vinnuverndar-
stofnuninni í Solna, smábæ
skammt frá Stokkhólmi. Karin
var meðal þátttakenda á Nor-
ræna vinnuumhverfisþinginu á
Hótel Sögu í ágústlok. Þar reifaði
hún hugmyndir sínar og annarra
um áhættujafnvægi og vöktu þær
vangaveltur mikla athygli og um-
ræður.
Að taka áhættu
Það borgar sig að taka áhættu,
segir Karin Sundström Frisk.
Oftast nær að minsta kosti, þar
sem slys fylgja sjaldnast í kjölfar
áhættu sem fólk tekur við vinnu
sína. Þvert á móti virðist ýmislegt
á áhættunni að græða; hún auð-
veldar manni vinnuna, sparar
tíma og hefur aukin afköst í för
með sér. Eða svo er að sjá. Við
athugun á varkárni og glanna-
skap við margs konar störf virðist
þessi lítt uppörvandi niðurstaða
vera nærtæk.
Hætt er við að öll viðleitni til að
fá fólk til að sýna meiri varkárni
komi fyrir lítið ef það gefur ýmis-
legt í aðra hönd að taka áhættu.
Hvernig er hægt að fá manneskju
sem hefur tekið áhættu við vinnu
sína í tuttugu ár og aldrei lent í
slysi, til að taka upp betri siði?
Sœnskir skógar-
höggsmenn
börðustfyrir af-
námi ákvœðis-
vinnu og höfðu
sigur eftir verk-
fallárið 1975.
Karin Sund-
ström Frisk hjá
Vinnuverndar-
stofnuninni í
Solna komstað
þvíað vinnu-
slysum snar-
fœkkaðifyrir
vikið
Með því að benda á að það sé enn
ólíklegra en áður að hún verði
fyrir slysi? Það er ekki til neins,
þar sem hún er löngu hætt að
reikna með þeim möguleika
hvort eð er.
Hönnum vinnu-
umhverfið upp á nýtt
Besta leiðin til að draga úr
vinnuslysum er að hanna vinnu-
umhverfið á þann veg að það
komi hreinlega ekki til þess að
fólk þurfi að leggja sig í hættu.
Útrými áhættunni með öðrum
orðum. Þetta stefnumið næst þó
líklega seint að öllu leyti, þó ekki
væri nema vegna þess að slík
endurhönnun er oft á tíðum mjög
fjárfrek, og þar eru hagsmunir at-
vinnurekenda á fleti fyrir. Þess
vegna þarf líka að stuðla að
breyttri hegðun vinnandi fólks til
að komast hjá slysum.
Þessar og þvílíkar vangaveltur
hafði Karin Sundström Frisk að
leiðarljósi er hún tók til við að
rannsaka slysahættuna í skógar-
höggi útfrá ákvæðisvinnu, og
hvort að launafyrirkomulag
hvetti fólk til að taka áhættu við
sín störf. Niðurstöður sínar birti
hún í Tímariti um vinnuslys
(Journal of Occupational Acci-
dents) árið 1984, og ber grein
hennar hið harðsnúna nafn At-
ferlisstjórnun í krafti ákvæðis-
vinnu. Hér á eftir verður tæpt á
helstu niðurstöðum þessarar
fróðlegu könnunar.
Sem áður segir var ákvæðis-
vinna í skógarhöggi afnumin í
kjölfar verkfallsins ’75. Sund-
ström Frisk ber saman tímabilið
frá því í október '73 til ársloka ’74
- fyrir verkfall - og frá lokum
verkfallsins, október '15 til árs-
loka ’76.
Siáandi fækkun slysa
Samanburður á þessum
tveimur tímabilum leiðir í ljós að
vinnuslysum fækkaði um 29%
eftir að ákvæðisvinnan var af-
numin. Könnunin náði til 422
skógarhöggsmanna, en vinnu-
slysafjöldinn fyrir verkfall var
119 miðað við milljón vinnu-
stundir, en 84 eftir verkfall, og
eru þar komin 29 prósentin.
Sundström Frisk komst að því
að alvarlegum vinnuslysum fækk-
aði enn meira, eða um 32%.
Sundström Frisk slær fram
þeirri spurningu hvort hér sé um
eðlilegt frávik að ræða, og lítur í
því sambandi til áranna 1971 til
1978, og styðst við tölur frá
skógarmálaráðuneytinu í Sví-
þjóð. Eins og fyrra línuritið ber
með sér kemur fram sláandi mun-
ur á tíðni vinnuslysa eftir niður-
fellingu ákvæðisvinnunnar '15,
og alla þá fækkun er ógerlegt að
skýra sem eðlilegt frávik.
Sama gildir um línurit það sem
gefur til kynna hve alvarleg slys
er um að ræða, mælt í veikinda-
dögum, en þar er fækkunin enn
augljósari. Skógarmálaráðuneyt-
ið hefur ekki birt tölur sem að
þessu lúta eftir árið 1976.
Enda þótt gripið hafi verið til
margvíslegra varúðarráðstafana í
skógarhöggi á árunum 1976 til
1972 er ljóst að slysatíðnin er
nokkuð föst stærð á þessum
árum. Eftir að launafyrirkomu-
laginu var breytt '15 verður hins
vegar stórfelld fækkun, þannig að
ljóst má vera að afnám ákvæðis-
vinnunnar hefur haft mikið að
segja í þessum efnum.
Varúðarráðstafanir
lækka launin
ekki lengur
Skógarhöggsmenn þurfa ekki
Karin Sundström Frisk var meðal þátttakenda á Norræna vinnuumhverfisþing-
inu á Sögu í ágústlok: Ákvæðisvinna í skógarhöggi í Svíþjóð hafði neikvæð
áhrif á tíðni vinnuslysa.
slysa-
tíðni
Fjöldi vinnuslysa við skógarhögg á árunum 1971 til 1978, miðað við
milljón vinnustundir.
alvarleg
vinnuslys
Fjöldi veikindadaga í skógarhöggi á hverjar þúsund vinnustundir á tíma-
bllinu 1971 til 1976 (vísbending um alvarleg vinnuslys).
lengur að grípa til sömu áhættu
við störf sín og áður til að auka
laun sín. Þeir vinna nú undir
minna álagi, og einnig gefa þeir
sér betri tíma til að kynna sér ör-
yggismál. Þá eru þeir fúsari en
áður til að prófa nýjar aðferðir og
útbúnað, þar sem þeir þurfa ekki
að hafa áhyggjur af því að þeir
missi eitthvað í launum fyrir vik-
ið.
Undir lok greinar sinnar segir
Karin Sundström Frisk að vinn-
uslysatölfræðin í rannsókn sinni
bendi eindregið til þess að ák-
væðisvinna í skógarhöggi hafi
neikvæð áhrif á tíðni slysa. Jafn-
framt tekur hún fram að ólíklegt
sé að heimfæra megi þessar nið-
urstöður hráar yfir á aðrar
atvinnugreinar, þar sem ákveðin
skilyrði verða að vera fyrir hendi
til að vit eigi að vera í þvílíkum
samanburði. „Það einkennir
skógarhöggið,” segir hún, „að
margvísleg handtök verða ekki
vélvædd; vinnan er mjög erfið og
oft má velja milli ólíkra vinnu-
bragða.“ En sé litið á ákvæðis-
vinnuna almennt er það umhugs-
unarvert að fólk getur ekki verið
að tefja sig á alla vega varúðar-
ráðstöfunum í henni nema lækka
svo og svo mikið í launum.
Heimavígstöðvarnar
Árið 1984 gáfu Alþýðusam-
bandið, Verkamannasambandið
og Landssamband iðnverkafólks
út bæklinginn Fiskvinnsla:
heilsufar, vinnutilhögun, aðbún-
aður og félagslegar aðstæður fisk-
vinnslufólks. Höfundar eru Gylfi
Páll Hersir og Sigurlaug
Gunnlaugsdóttir. í heilsufars-
kafla bæklingsins er fjallað um
vinnuslys, og spurt var til að
kanna tíðni þeirra: „Hve oft hef-
ur þú orðið fyrir áverka eða slysi í
vinnunni síðastliðna 12 rnánuði?”
„Aldrei,” svöruðu 76%
kvenna og 70% karla. „Einu
sinni” 14% kvenna og 16% karla.
„Tvisvar til þrisvar sinnum” 3%
kvenna og 4% karla, og „Oftar
en þrisar” 2% kvenna og 1%
karla. 5% kvenna og 9% karla
svöruðu ekki spurningunni.
Alls höfðu því um 20%, eða
fimmti hver þátttakandi, orðið
fyrir einu eða fleiri vinnuslysum á
þessu tólf mánaða tímabili.
Þá var spurt hve marga daga
samtals viðkomandi hefði verið
frá vinnu vegna vinnuslysa þessa
tólf mánuði. í ljós kom að um
10% hafði verið frá vinnu í viku
eða minna, um 4% á bilinu frá
viku og upp í mánuð, og 2% í
meira en mánuð. Ef aðeins þeir
þátttakendur eru teknir með sem
hafa verið óvinnufærir vegna
áverka eða slyss, sem þeir hafa
orðið fyrir í vinnunni, kemur í
ljós að þeir hafa að meðaltali ver-
ið frá vinnu í 15 daga.
Sá sem hér hefur tínt og soðið
saman neitar sér með ljúfu geði
um allar útleggingar á því hvort
sænskt skógarhögg sé sambæri-
legt við fiskiðnað hér á landi í
vinnuslysalegu og heilsufarslegu
tilliti. Áðeins skal látin í ljós sú
fróma ósk að ef fiskvinnslufólk
losar sig einhvern tíma við bónus-
inn þá verði einhver til taks til að
kortleggja hugsanlegar breyting-
ar á slysatíðninni í atvinnu-
greininni, líkt og Karin Sund-
ström Frisk tók sér fyrir hendur
eftir verkfall skógarhöggsmanna
í Svíþjóð árið 1975. í bæklingnum
um fiskvinnsluna kemur nefni-
lega fram að heilsufarið er lang-
verst meðal þeirra sem vinna í
einstaklingsbundnum bónus.
„Skýrt samband er milli vinnu við
ákveðin launakerfi og heilsu-
fars,“ segir þar.
HS
Miövikudagur 14. október 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5