Þjóðviljinn - 20.11.1987, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Betri kannanir,
Nú í vikunni hafa birst úrslit tveggja skoðana-
kannana um flokkafylgi, annarsvegar í DV, hins-
vegar í Helgarpóstinum.
Þetta fyrirbrigði nútímamenningar, að ráða af-
stöðu almennings af viðbrögðum nokkurra vel val-
inna svarenda, átti lengi erfitt uppdráttar hér-
lendis. Fyrstu skoðanakannanir um fylgi við flokka
og málefni voru gerðar af vanefnum um miðjan
síðasta áratug, og þeir stjórnmálamenn sem
hverju sinni voru óánægðir með niðurstöðurnar
áttu hægt um vik að afgreiða kannanirnar sem
markleysu.
Kannnendum hefur síðan vaxið fiskur um
hrygg. Sérfræðiþekking hefur aukist á þessu
sviði, kannanir ýmsar eru að verða óaðskiljan-
legur hluti vöruþróunar og markaðssóknar hjá al-
vörufyrirtækjum og þjónustustofnunum, og það
fer í vöxt að málefnahópar nýti sér þjónustu
könnunarfyrirtækja til að kanna stöðu sína í al-
menningsáliti. Og á skrifstofum stjórnmálaflokk-
anna leggjast forystumennirnir yfir hverja könnun
um flokkafylgi með mikilli íhygli.
Fólk er farið að taka mark á skoðanakönnunum.
Það er viðurkennd staðreynd meðal félags-
fræðinga og áhugamanna um stjórnmál að skoð-
anakönnun er í flestum tilvikum ekki aðeins
augnabliksmynd af almenningsafstöðu, heldur
hefur könnunin einnig áhrif á þá afstöðu, í mismikl-
um mæli eftir samhengi máls. Eitt nýlegt dæmi af
mörgum er að sól Steingríms Hermannssonar fór
þá fyrst að skína í kosningabaráttunni í vor að fram
var komin könnun sem benti til þess að þingsæti
hans væri í hættu á Reykjanesi. Þessa könnun
nýttu framsóknarmenn sér óspart, og hún á drjúg-
an þátt í því að Steingrímur flaug inná þingið og
kippti með sér öðrum manni, - sem fæstir gerðu
sér yfirhöfuð grein fyrir að væri í framboði.
Aukinn vegur skoðanakannana leggur þá
skyldu á herðar könnuðum að standa að verki
sínu með þeim hætti að ekki verði að fundið. Áhrif
könnunarniðurstöðu geta einfaldlega verið svo
mikil að annað er ekki forsvaranlegt.
Þær kannanir um flokkafylgi sem birtust í HP og
DV nú í vikunni sýna niðurstöður sem ekki verða til
að auka traust til þessarar loftvogar um almenn-
ingsálit.
Kannanirnar fóru fram sömu helgina, en tölur
kannenda eru einsog annar sé í Kína og hinn á
Grænlandi. Alþýðuflokkurinn fær í annarri könnu-
ninni meira fylgi en í aprílkosningunum, í hinni
hefur hann tapað fjórðungi kjörfylgis síns. Alþýðu-
bandalagið fær í annarri könnuninni lægstu fylgis-
tölu allra tíma, í hinni fær það hinsvegar skástu
niðurstöður sínar í könnun eftir kosningar. Sjálf-
stæðismenn fá þau skilaboð í annarri könnuninni
að þeir séu loks að rétta við, en hin sýnir status
kvó í íhaldsfylgi. Og blessaður Framsóknarflokk-
urinn hlýtur að vera aldeilis hlessa. í annarri
könnuninni fær maddaman næstum 30 prósent,
sem er meira fylgi en flokkurinn hefur fengið
nokkru sinni síðan árið 1931. í hinni fær flokkurinn
sama fylgi og í vor. Munurinn er rúm tíu prósent,
og mætti með einkar hógværum hætti halda því
fram að hér sé veiðin sýnd en ekki gefin.
Skemmst frá sagt er samverkan þessara kann-
ana áfall fyrir könnuðina, og menn hljóta að leiða
að því getum að önnur hvor könnunin sé vægast
sagt óvönduð, - ef ekki báðar. Þessar tölur stand-
ast einfaldlega ekki.
Það er til dæmis undarlegt að þeir á DV segja
úrtak sitt 600 manns, og ekki verður betur séð en
að allir svari, -sem ekki getur þýtt annað en að ef
einhver er ekki heima er hringt í næsta mann.
Kannski bara í kunningjann? Kannski barasta ekki
neitt? Og það eykur ekki traust á Skáíss-
könnuninni að forstjórinn skuli á birtingardaginn
þurfa að hlaupa um borg og bý með leiðréttingar á
niðurstöðunum, - þar á bæ virðast starfsmennirn-
ir ekki einusinni kunna prósentureikning til
fullnustu.
Við svonalöguð vinnubrögð er auðvitað ekki
búandi, hvorki fyrir stjórnmálaflokka né almenn-
ing.
Þegar þessar kannanir tvær bætast við ýmsa
skoðanakönnunaruppákomu frá því í vor - til
dæmis könnunartilraun Stöðvar tvö á kjördag - er
vonandi að menn setjist niður og fari að hugsa.
Forsvarsmenn þeirra fyrirtækja og stofnana
hérlendis sem við þetta fást eiga auðvitað að setj-
ast á rökstóla og móta sér samræmdar reglur um
framkvæmd og birtingu. Reglur sem standast
stranga skoðun félagsfræðinnar og taka tillit til
aðstæðna allra, reglur sem tryggja að hægt sé að
nota í alvöru það þarfa tæki sem skoðanakönnun
getur verið við þjóðmálastörf.
Geri kannendurnir þetta ekki sjálfir hlýtur alþingi
að grípa í taumana.
-m
KUPPT OG SKORHÐ
Er verið að
plata okkur?
Á dögunum birti Morgunblað-
ið leiðara sem hét „Hvað er að
gerast í Moskvu?" Við þeirri
spurningu fékkst reyndar ekkert
svar, einna helst var á leiðarahöf-
undi að skilja að í rauninni gæti
enginn vitað hvað væri á seyði hjá
Gorbatsjov. Látum svo vera. En
hitt er eftirtektarvert, að Morg-
unblaðið hallast mjög að þeirri
kenningu, að ekkert sem heitir
geti breyst í Sovétríkjunum og að
umbótabrölt Gorbatsjovs sé
varla annað en tilraun til að þyrla
ryki í augu Vesturveldanna. Er
vísað til þess að það hafi gerst
áður að nýir valdamenn í Kreml
(til dæmis Khrústjov og Androp-
ov) hafi rekið „eins konar áróð-
ursherferð á Vesturlöndum til
þess að sannfæra vestrænar þjóð-
ir um að nýir tímar væru í aðsigi
austur þar“.
Þessi dæmi eru ekkert sérlega
sannfærandi. Hvorki á dögum
Khrústjofs né Andropovs fór
mikið fyrir sovéskum áróðri í þá
veru, að þeir væru nýjungamenn
miklir - miklu frekar að allr
áherslur væru á hefðina, sam-
hengið í stefnu sem væri alltaf rétt
hvað sem liði „frávikum frá len-
ínskum meginreglum" eða
þvíumlíku. Satt að segja er það
miklu frekar vegna nýjungagirni
vestrænna fjölmiðla sjálfra, að
þeir hallast til að sjá feiknaleg
umskipti í öllum mannaskiptum,
heima fyrir sem erlendis. Enda er
það partur af „hönnun" á hverj-
um leiðtoga í fjölmiðlum að með
honum hefjist nýr tími, ný við-
miðun, sókn til „nýrra landa-
mæra“ og þar fram eftir götum.
Af innri þörf
Hitt er svo rétt að einmitt núna
leggja Sovétmenn á það mikla
áherslu í hvert skipti sem þeir tala
vestur á bóginn að með Gorbat-
sjov sé hafið mikið breytinga-
skeið, gott ef þeir vilja ekki
kenna það við byltinguna sjálfa.
En það er heldur billegt að af-
greiða það tal sem slóttuglega of-
inn blekkingavef eins og gall-
harðir íhaldsmenn bandarískir
gera um þessar mundir - og
Morgunblaðið hallast á sömu
sveif. í fyrsta lagi eru nú sterkari
forsendur fyrir því að tala um
meiriháttar breytingaren nokkru
sinni síðan Stalín safnaðist til
feðra sinna 1953. Með glasnost
og perestrojku eru stigin stærri
skref til málfrelsis og tilrauna
með frávik frá altækum áætlun-
arbúskap en dæmi eru til síðan á
þriðja áratugnum og það eru ekki
lítil tíðindi. Og svotil allir Kreml-
arfræðingar, rauðir, bleikir og
bláir, koma sér saman um það, að
þessar breytingar eigi sér brýnar
forsendur í sovésku samfélagi
sjálfu og eru þar með sammála
Gorbatsjov sjálfum sem segir, að
með þeim verði Sovétríkin að
duga eða drepast.
En af hverju er þá svo mjög
talað í vesturátt um þessar
breytingar - eins og bók Gorbat-
sjovs hin margþýdda ber vitni
um? Það er ekki síst vegna þess,
að einmitt vegna þess að perest-
rojkan hefur í för með sér rót-
tækar breytingar ef hún tekst, þá
mætir hún miklu andófi innan-
lands. Breytingar sem skerða hag
og forréttindi margra hópa, fjöl-
mennra og áhrifamikilla. Og því
er það, eins og einn af fremstu
blaðamönnum glasnostskeiðsins,
Korotitsj, tók fram í viðtali hér í
blaðinu fyrir skömmu, að úrslitin
eru tvísýn. Menn vona hið besta,
en það er ekki hægt að tryggja
umbótunum sigur fyrirfram. Af
þeim sökum varðar það miklu að
Gorbatsjov nái þeim árangri í
samningum við Bandaríkin, sem
styrki hann inn á við. Og í þessu
samhengi er sá árangur einna
mest virði, að samið verði um
niðurskurð á vígbúnaði, sem létti
af Sovétmönnum þungum efna-
hagslegum byrðum og auðveld-
aði þeim að bæta lífskjör almenn-
ings. En ef þau ekki batna fljót-
lega, þá verður róður perest-
rojkumanna þungur.
Hverjum í hag?
Það er einmitt þess vegna að
meira að segja margir sovéskir
útlagar hvetja nú Vesturveldin til
að koma til móts við Gorbatsjov
og auðvelda honum þannig bar-
dúsið heima fyrir. Af þeirri ein-
földu ástæðu, að ef honum mis-
tekst þá megi menn eiga von á
afturhvarfi til harðræðis sem
mundi bitna illa á sovésku fólki
og þar að auki tefla heimsfriði í
tvísýnu. Og sé þetta dæmi rétt
upp sett (sem flest bendir reyndar
til) þá er ekki að undra þótt upp
komi sú samstilling væntinganna
sem endar á því, að - eins og segir
í leiðara Morgunblaðsins: „Á
margan hátt hefur sovéski
leiðtoginn orðið einn vinsælasti
stjórnmálamaðurinn á Vestur-
löndum“.
Hitt er svo annað mál, að til eru
þeir sem sjá mjög ofsjónum yfir
þessum vinsældum Gorbatsjovs.
Ekki síst þeir sem eru miður sinn
vegna þess hve lágt skrifaður
forseti Bandaríkjanna er um
þessar mundir. Og það hangir
fleira á spýtunni en afbrýðissemi
af þessu tagi, sem skýtur upp kolli
í margnefndum leiðara Morgun-
blaðsins. Til eru og þeir sem blátt
áfram óska þess að Gorbatsjov
mistakist - hverjar sem afleiðing-
arnar verða fyrir sovéska þegna
og heiminn allan. Vegna þess
blátt áfram að þeim eru pólitísk
þægindi í því að viðhalda ósk-
mynd sinni af Sovétríkjunum sem
Óvininum, sem Heimsveldi Hins
Illa, sem sé svo skelfilegt að ekki
taki því að gefa gaum að öðrum
vandamálum, hvorki heima fyrir
né í hinum blásnauða þriðja
heimi. áb.
þlOÐVILJINK
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandl: Útgáfufélag Þjóðviljans.
FramkvœmdastjórliHallurPállJónsson.
Rlt8tjórar: Árni Bergmann, össur Skarphóðinsson.
Frótta8tjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Elísabet K. Jökulsdóttir, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hrafn Jökulsson, HjörleifurSveinbjörnsson, Kristín Ólafsdóttir,
KristóferSvavarsson, Logi Bergmann Eiðsson (íþróttir), MagnúsH.
Gíslason, MörðurÁrnason, ÓlafurGíslason, RagnarKarlsson,
Sigurður Á. Friðþjófsson, Vilborg Davíðsdóttir.
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlitatelknarar: Sævar Guöbjörnsson, Garðar Sigvaldason, Margrót
Magnúsdóttir.
Skrlf stofustjórl: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglý8inga8tjóri: Sighður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýslngar: UnnurÁgústsdóttir, OlgaClausen, GuðmundaKrist-
insdóttir.
Símavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbrelðslu-og afgrelðslustjóri: HörðurOddfríðarson.
Útbreiðsla: G. MargrétÓskarsdóttir.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÓlafurBjörnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 6811310.
Umbrot og aetning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 55 kr.
Helgarblöð: 65 kr.
Áekrlftarverð á mánuði: 600 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 20. nóvember 1987