Þjóðviljinn - 06.02.1988, Blaðsíða 5
Skynsemi gegn ráðleysi
Þau dagblöð sem láta sér annt
um ríkisstjórnina eru þessa dag-
ana í undarlegum leik sem
kenndur er við litlu gulu hænuna
og snýst um það hverjir séu með
hverjum í ríkisstjórninni. Þetta
umræðuefni endurspeglar and-
rúmsloftið innan ríkisstjórnar-
innar þarsem samheldnin er ekki
eitt af boðorðunum tíu. Enda
gæti taugaspennt varnarræða
fjármálaráðherra á þingi á
fimmtudaginn bent til þess að
ráðherrann búist allt eins við því
að þurfa að standa fyrir máli sínu
frammi fyrir þjóðinni.
í þeirri ræðu var minnst fjallað
um tilefni umræðunnar, -stöðu
efnahags- og kjaramála næstu
vikur og mánuði- og þeim mun
meira um þá fortíð sem orðin er
helsti fjandi fjármálaráðherrans.
Skoðanakönnun sem D V birti í
vikunni segir allt sem segja þarf
um vinsældir matarskattarins
sem Jón Baldvin setti á um ára-
mótin og reyndi á þingi að verja
með stóryrðum og talnaþulum.
Rúm 85 prósent af þeim sem tóku
afstöðu voru andvígir skattinum,
og virðast íslendingar ekki hafa
verið eins sammála í langan tíma.
Ótvíræðni . þessarar könnunar
kemur einnig ágætlega fram í því
að mjög fáir viku sér undan að
taka afstöðu í málinu, aðeins um
sjö af hundraði spurðra neituðu
að svara eða sögðust óákveðnir.
Matarskatturinn á einnig mest-
an hlut að þeim óvinsældum ríkis-
stjórnarinnar sem skoðanakann-
anir eftir áramót segja frá, en
enginn þurfti í rauninni kannanir
til að skynja. Þær óvinsældir eiga
sér þó víðtækari ástæður, en með
matarskattinum hefur ríkis-
stjórnin afklætt sig: eftir stendur
að peninginn sem vantar á að
taka af almenningi, með skatti á
helstu lífsnauðsynjar. Loforð
krata um fjáröflun af stórfyrir-
tækjunum og eignamönnunum
eru óefnd, -og fólk er ekkert búið
að gleyma Hafskipi og flugstöð.
Þegar umræða hófst um matar-
skattinn sagði Alþýðublaðið í
leiðara að skatturinn væri
áróðursleg mistök. Leiðarahöf-
undurinn reyndist sannspár, og
sjálfsagt naga Jónarnir sig í hand-
arbökin. Þeir ákváðu fyrir nokkr-
um vikum að hefja gagnsókn, og
hún hófst með eldmessu fjár-
málaráðherrans á Alþýðuflokks-
fundi. En gagnsóknin hefur farið
þannig að þeim mun meira sem
toppkratarnir tala fyrir matar-
skatti sínum því fastar flækjast
þeir í netið.
Þetta var ósköp einfaldlega
ekki það sem sagt var á hinum
frægu hundrað fundum um það
hver ætti ísland, -það var ekki
vegna fyrirheita um þetta að krat-
ar komust á sínum tíma uppfyrir
fimmtung stuðningssvara í könn-
unum.
Fráleitur
samanburður
Enda eru helstu rök kratanna
fyrir matarskattinum ósköp klén.
Jón Baldvin veifar sænskri
skýrslu og segist vera að feta í
fótspor norrænna krata. Matar-
skatturinn sé fyrsta skrefið að því
að byggja upp velferðarríki á ís-
landi. Um leið eru svo þuldar
prósentutölur um hærri barna-
bætur, -en þegar gáð er að í ávís-
ununum frá ríkissjóði kemur í
ljós að þær hækkanir jafngilda í
flestum tilvikum nokkrum
fimmtíuköllum.
Það er rétt hjá krötum að í virð-
isaukakerfi Norðmanna og Svía
eru matvæli skattlögð. Dæmið er
hinsvegar afskaplega slæmt. í
þessum ríkjum er nefnilega við
lýði raunverulegt velferðarkerfi
þarsem þeir tekjulægstu og af-
settustu njóta raunverulegra op-
inberra bóta, í formi beins fjár-
stuðnings og í gegnum margþætta
félagsaðstoð. Hinir fjölmörgu ís-
lendingar sem hafa gist Norður-
lönd geta sjálfir borið saman á-
standið þar og hér í til dæmis hús-
næðismálum og dagvistarmálum.
Sú ráðstöfun að leggja skatt á
matvæli getur komið til álita í
skandínavískri velferð, en að ætla
sér að byggja upp velferðarríki á
íslandi með matarskatti, það er
svo sannarlega að byrja á öfugum
enda. Og að bera íslenskt samfé-
lag saman við sænskt og norskt er
að þessu leytinu jafnfáránlegt og
að nota til dæmis Nígeríu eða
Túnis sem samanburð við samfé-
lag okkar.
Vendir og gulrætur
Ýmislegt bendir til þess að Jón-
arnir hafi í upphafi ekki staðið
nema hálfvolgir bakvið matar-
skattshugmyndirnar. Menn
muna að skattinum var frestað í
haust frammað áramótum vegna
viðbragða frá samtökum launa-
fólks, og um það Ieyti sáust þess
merki að ríkisstjórnin ætlaði sér
matarskattinn sem einskonar
skiptimynt í samningum við
verkalýðsfélögin. Síðan hafa
veður skipast þannig í lofti að Al-
þýðuflokkurinn getur ekki bakk-
að án þess að missa andlitið; mat-
arskatturinn er orðinn að því
flaggskipi Jónanna sem ekki má
skjóta í kaf.
Og er þá næst að finna aðrar
gulrætur og aðra vendi. Fjár-
málaráðherra kom í fyrradag í
ræðustól við utandagskrárum-
ræður á þingi og að lokinni varn-
arræðu sinni um matarskattinn
-sem í huga Jóns Baldvins jafnast
í þjóðfélagsframförum einna
helst á við sjálfan símann- voru
dregnir fram aðrir vendir og aðr-
ar gulrætur.
Vendinum hefur að vísu verið
veifað oft áður. Jón veifaði hon-
um þannig núna að ef „skynsam-
legir“ kjarasamningar næðust
þyrfti jafnvel enga gengisfell-
ingu. Með öðrum orðum:
„óskynsamlegir" samningar þýða
að ríkisstjórnin fellir gengið og
taki þannig strax aftur hugsan-
lega ávinninga launafólks í kjara-
samningum. En fjármálaráð-
herra er sem kunnugt er í Al-
þýðuflokknum.
Jón afneitar Jóni
Gulrótin fólst síðan í því að
fjármálaráðherrann taldi hugsan-
legt að biðja Seðlabankann að
reyna að ná vöxtum niður í áföng-
um, að því tilskildu að kaupið
hækki ekki.
Það er á sinn hátt afar athyglis-
vert að fjármálaráðherra skuli
lýsa sig tilbúinn til að semja við
verkalýðsfélögin um vaxtastefnu
stjórnarinnar, og eðlilegt að
samninganefndir launamanna at-
hugi það mál, -ef ráðherrann tal-
aði í umboði annarra en sjálfs sín.
Það kom hinsvegar í ljós að Jón
Baldvin hafði óvart gieymt að
nefna þessa hugmynd við hag-
fræðinginn sinn í viðskiptaráðu-
neytinu. Og Jón Sigurðsson brást
aldrei þessu vant ókvæða við.
Það mætti undir engum kringum-
stæðum hafa opinber afskipti af
vöxtunum, þar eigi markaðurinn
einn að ráða.
Staðan er sumsé sú að ekki ein-
ungis er deilt um efna-
hagsráðstafanir milli stjórnar-
flokkanna heldur hafa lykil-
mennirnir, Alþýðuflokks-
Jónarnir í efna-
hagsmálaráðuneytunum, ekki
komið sér saman um þá grund-
vallarafstöðu í efnahagsstjórn
sem lýtur að vaxtapólitíkinni.
„Róm brennur“ sagði formað-
ur Framsóknarflokksins í frægri
ræðu um miðjan janúar og bað
um að eitthvað yrði gert, helst
næstu vikurnar. Síðan eru liðnar
þrjár vikur. Enn brennur Róm og
ekkert gerist. Ríkisstjórnin situr
með hendur í skauti og veit ekki
hvað á að gera eða hver á að gera
það sem á að gera.
Hvaða skynsemi
í þessari ringulreið er svo verið
að biðja Verkamannasambandið
og önnur samtök launamanna að
semja „skynsamlega" til ársloka,
eftir að tilboðinu um
skammtímasamning var hafnað,
sem varð ekki síst vegna þrýstings
frá ríkisstjórninni á atvinnurek-
endur.
Innan VMSÍ eru menn nú að
ganga frá kröfum sem miðast við
samningstíma af „venjulegri“
lengd, og er varla seinna vænna,
rúmum mánuði eftir að síðustu
samningar gengu úr gildi. Við
það ástand sem nú er uppi í efna-
hagsmálum virðist ekki ráðlegt
fyrir félögin að treysta á neinn
hátt á ríkisstjórnina, og eina
skynsemin sem launamenn geta
sýnt gagnvart ráðleysi ríkisstjórn-
arinnar felst í að taka ábyrgð á
fjárhag eigin heimila. Þessvegna
vex sífellt byr kröfugerð sem ann-
arsvegar felst í verulegri hækkun
lægstu launa, bótum fyrir kjara-
skerðingu síðustu mánuða, -og
tryggri verðtryggingu.
Þær kröfur sem einstök félög
hafa sett fram eru allar af þessu
tæi, og það væri stórundarlegt ef
forysta Verkamannasambands-
ins hlustaði ekki á sitt fólk.
Ef ríkisstjórnin treystir sér
ekki til að ráða við efnahagsmálin
án sífelldra kjaraskerðinga, -ef
hún treystir sér ekki til annars en
að magna upp enn aukna verð-
bólgu gegn kjörunum, setja á al-
menning enn frekari skatta fyrir
flugstöðvar og hafskipshneyksli,
þá er til gott ráð: að fara að vilja
meirihlutans í landinu og leggja
niður rófuna.
Mörður Arnason
Laugardagur 6. febrúar 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5