Þjóðviljinn - 10.02.1988, Blaðsíða 5

Alitamál
Er sameiginleg forsjá bama eftir skilnað lausnamrdið?
Hjörleifur Guttormsson skrifar
Til Alþingis er komið stjórn-
arfrumvarp um breyting á barna-
lögum frá árinu 1981. Megin-
breytingin sem þar er lögð til
varðar „að heimilað sé að for-
eldrar, er skilið hafa, semji um
sameiginlega forsjá barna sinna,
og enn fremur að foreldrar óskil-
getinna barna, sem ekki eru sam-
vistum, geti samið um slíka
skipan að því er börn þeirra varð-
ar.“
Vísað er til þess í athuga-
semdum við lagafrumvarpið að
ákvæði um „sameiginlega forsjá
barna“ eftir skilnað hafa verið
lögfest á hinum Norðurlöndun-
um á tímabilinu 1976-1985, þótt
með mismunandi hætti sé. í Nor-
egi virðist gengið út frá sameigin-
legri forsjá sem meginreglu, þrátt
fyrir skilnað, en í dönskum lögum
er gert ráð fyrir samkomulagi for-
eldra um sameiginlega forsjá,
sem staðfest er af stjórnvaldi eða
dómstól.
Sameiginleg forsjá eftir skilnað
hefur verið lögfest með einum
eða öðrum hætti í um 30 fylkjum í
Bandaríkjunum, en í Vestur-
Þýskalandi var eftir víðtækar um-
ræður fallið frá því árið 1979 að
lögleiða sameiginlega forsjá eftir
skilnað.
Svokölluð Sifjalaganefnd hef-
ur samið frumvarp ríkisstjórnar-
innar, sem dómsmálaráðherra
mælti fyrir í Neðri deild 2. febrú-
ar sl. f nefndinni eiga sæti 4 lög-
fræðingar: Ármann Snævarr for-
maður, Auður Auðuns, Baldur
Möller og Guðrún Erlendsdóttir.
í athugasemdum sem fylgja
frumvarpinu og sem nefndin hef-
ur samið eru talin upp rök með og
móti sameiginlegri forsjá eftir
skilnað og ætti það að auðvelda
þingmönnum og öðrum sem um
þetta mál fjalla, að vega og meta
framkomnar tillögur. Hér er um
svo mikilsvert mál að ræða, sem
varðar heill og hamingju barna,
að brýnt er að löggjafinn rasi ekki
„ Undirritaður hefur ekki sannfœrst um það
að skynsamlegtsé að lögfesta þá skipan um
sameiginlegaforsjá sem að er stefnt með þessu
frumvarpi. Kemurþarfyrst ogfremst til að
með því að ýta undir sameiginlega forsjá eftir
skilnað sé hagur barnsins ekki betur tryggður
en með núverandi lagaákvæðum. “
um ráð fram við lagasetninguna.
Hverju er verið
að breyta?
Um foreldraskyldur, forsjá
barna og umgengnisrétt er kveð-
ið á í VII. kafla barnalaga nr. 9 frá
1981. Þar er meginreglan sú, að
forsjá barna sé í höndum beggja
foreldra, ef þau búa samvistum,
hvort sem um er að ræða hjúskap
eða óvígða sambúð. Um forsjá
eftirskilnað erm.a. kveðiðsvoáí
lögunum (38. grein):
„Nú slíta foreldrar, sem eru
giftir, eða búa saman... samvist-
ir. Ákveða þau þá, hvort þeirra
fari með forsjá barns, nema í
bága komi við þarfir barnsins. í
síðastgreinda tilvikinu, svo og
þegar foreldra skilur á, skal ráða
málefni til lykta með úrlausn
dómsmálaráðuneytis, að feng-
inni umsggn barnaverndanefnd-
ar, eftir sanngirni og því, sem
best hentar hag og þörfum barns.
Forsjá barns skal vera óskipt hjá
öðru foreldrinu. ... Forsjármál-
um skal ávallt skipa, þegar leyfi
er veitt til skilnaðar að borði og
sæng og við úrlausn um lög-
skilnað...".
Gert er ráð fyrir að forsj á barns
sé skipað með samningi milli for-
eldra við skilnað samkvæmt of-
angreindu, en honum má breyta
með ákvörðun dómsmálaráðu-
neytis, ef aðilar eru sammála um
að ráðuneytið leysi úr málinu,
eða með dómi. „Breyting skal því
aðeins á gerð, að slíict teljist rétt-
mætt vegna breyttra aðstæðna og
með tilliti til hags og þarfa barns-
ins.“ (38. grein).
Um umgengnisrétt eftir
skilnað er kveðið á í 40. grein
laganna m.a. með svofelldum
hætti: „Nú er forsjá barns aðeins í
höndum annars foreldris, og á
barnið þá rétt á umgengni við hitt
foreldra sinna, enda er foreldri
skylt að rækja umgengni og sam-
neyti við barn og hlíta nánari
skilmálum, er að því lúta...“.
Engin efnisbreyting er lögð til
varðandi umgengnisrétt, nema
að því er tekur til dagsekta vegna
tálmana. Hins vegar er lögð til sú
breyting varðandi forsjá óskilget-
inna barna, að foreldrum þeirra,
sem ekki eru samvistum, er
heimilað að semja um sameigin-
lega forsjá þeirra. Meginreglan í
þessu efni hefur verið sú, að for-
sjá barnsins sé hjá móðurinni
einni, þótt hægt sé að fela föður
forsjá barnsins og þá einum.
Röksemdir með
Meðal röksemda, sem lesa má í
athugasemdum frumvarpsins og
talin eru mæla með sameiginlegri
forsjá, eru þessar:
★ „Hinar nýju reglur um sam-
eiginlega forsjá höfða til ábyrgð-
arkenndar foreldra, stefna að því
að gera þá báða virka, þrátt fyrir
samvistarslitin, um málefni
barnsins, umönnun þess og á-
kvarðanir, sem varða undirbún-
ing að ævistarfi. Jafnframt má
ætla að þetta fyrirkomulag stuðli
að auknum tengslum barns og
þess foreldris sem það býr hjá.“
★ „Samningur um sameigin-
lega forsjá getur haft það gildi að
lægja öldurnar, foreldri getur
betur sætt sig við að barnið búi
hjá hinu, ef því er tryggður af-
skiptaréttur af persónuhögum
barns og hlutdeild í umsýslu
vegna fjármála þess. Getur þetta
dregið úr þeirri spennu, sem oft
ríkir milli foreldranna út af for-
sjármálum, en hún bitnar oft
harkalega beint og óbeint á barn-
inu.“
Rök á móti
Meðal röksemda sem getið er
um í athugasemdum og mæla
gegn sameiginlegri forsjá eru
þessar:
★ „Frá uppeldislegu sjónar-
miði getur staða barns orðið ör-
ðug, ef tveir uppalendur, sem
fjarvistum eru hvor frá öðrum og
oft eru fjarri því að vera sam-
huga, fjalla um uppeldið og pers-
ónuhagi barnsins. Torvelt getur
reynst að komast að sameigin-
legum ákvörðunum, en tafir geta
valdið erfiðleikum."
★ „Þá er bent á að þótt slíkt
samkomulag (skipan) komist á,
sé ærin hætta á, að það verði
skammgóður vermir, þ.e. að á-
greiningur milli foreldranna haldi
áfram og að barnið verði í
auknum mæli, ef þessi skipan er á
höfð, skotspónn og bitbein þeirra
átaka. Barninu sé hins vegar fyrir
bestu, að ró ríki og það sé sem
mest hjá öðru foreldri sínu.“
★ „Áf hálfu þeirra sem and-
mælt hafa slíkri skipan hefur því
almennt verið haldið fram, að
foreldrar ýttu á undan sér vand-
amálum með þessari tilhögun, en
leystu þau ekki. Vandinn verði
oft óútkljáður og verði það
óheppilegt fyrir barnið og oft
fyrir foreldrana sjálfa."
Niðurstaða frumvarpsins
Niðurstaða nefndarinnar um
sameiginlega forsjá eftir skilnað,
sem dómsmálaráðherra nú flytur
í frumvarpi þessu, kemur m.a.
fram í eftirfarandi röksemda-
færslu:
★ „Eftir rækilega athugun
málsins hefir niðurstaðan orðið
sú að mæla með því, að horfið
verði að því ráði að lögmæla það,
ef foreldrar eru samhuga um
þessaskipan. Kemurþarm.a. til,
að slíkt úrræði hefir verið lögfest
á hinum Norðurlöndunum
öllum, og þörfin á lagasamræmi á
þessum vettvangi vegur þungt á
vogarskálinni."
★ „Telja verður almennt, að
sameiginleg forsjá barns hjá for-
eldrum sem slitið hafa samvistir,
sé líkleg til að stuðla að samá-
byrgð foreldranna á velferð
barnsins, treysta tengsl barnsins
við báða foreldra og enn horfir f\
Opið bréf til útvarpsstjóra
Hr. útvarpsstjóri Markús Örn
Antonsson.
Ríkisútvarpið hefur lækkað
greiðslur vegna sjónvarpsþýð-
inga og jafnframt tilkynnt sjón-
varpsþýðendum samkvæmt nýrri
gjaldskrá að eignarréttur þeirra á
þýðingum sé ekki viðurkenndur
og greiðsla fyrir endurbirtingu sé
afnumin. Samkvæmt þessu telur
Ríkisútvarpið sig hafa rétt til að
nota þessar þýðingar svo sem
verkast vill án þess að sérstakar
greiðslur komi fyrir. Þetta virðist
gert í skjóli þess að Félag sjón-
varpsþýðenda hefur ekki samn-
ingsrétt.
Ljóst er að í þessu efni tekur
Ríkisútvarpið Stöð 2 sér til fyrir-
myndar. Þar eru störf þýðenda
svo lítils metin að þeim er borgað
sem undirmálsfólki meðan aðrir
starfsmenn stöðvarinnar eru vel
launaðir og sumir hverjir yfir-
borgaðir sem kallað er. Mér er og
tjáð að þar séu þýðendum sett
þau mörk að þeir afsali sér að
Birgir Sigurðsson skrifar
„Mér er tjáð að þar sé þýðendum sett þau
skilyrði að þeir afsali sér að hluta höfundarr-
étti á þýðingum sínum. Og er með ólíkindum
að menn með óspjallaða sjálfsvirðingu láti
hafa sig til slíks og þiggi smánarlaunfyrir. “
hluta höfundarrétti á þýðingum
sínum. Og er með ólíkindum að
menn með óspjallaða sjálfsvirð-
ingu láti hafa sig til slíks og þiggi
smánarlaun fyrir. Það er sannar-
lega sorglegt að Ríkisútvarpið
skuli nú sjá hag sínum borgið í því
að apa eftir lítilsvirðingu Stöðvar
2 á starfi þýðenda. Aðför Ríkis-
útvarpsins að sjónvarpsþýðend-
um er þeim mun háskalegri sem
öllum mönnum má vera ljóst
hvert menningarílag það er að
hæfir menn fáist til slíkra starfa.
í rökréttu framhaldi af ofan-
sögðu og í tilefni þess að ég er
einn sjónvarpsþýðenda vil ég
benda þér á að hugverk er vernd-
að samkvæmt höfundarréttar-
lögum. Þetta gildir að sjálfsögðu
einnig um sjónvarpsþýðingar.
Það er því stórlega ámælisvert að
Ríkisútvarpið, sem hefur haft
eins og vera ber eðlileg og lögleg
samskipti við eigendur hugverka
af ýmsu tagi, skuli láta þau boð út
ganga að það ætli að virða höf-
undarrétt sjónvarpsþýðenda að
vettugi enda hef ég ekki hugsað
mér að láta afglöp Ríkisútvarps-
ins í þessu efni yfir mig ganga. í
stuttu máli sagt: Verði einhver
sjónvarpsþýðinga minna endur-
sýnd eða notuð með öðrum hætti
án þess að eðlileg greiðsla komi
fyrir mun ég leita réttar míns fyrir
dómstólum og án vafa njóta til
þess fulltingis Rithöfundasam-
bands íslands. Þykir mér líklegt
að aðrir sjónvarpsþýðendur,
hvort sem þeir eru félagar í Rit-
höfundasambandinu eða ekki,
fari eins að ef Ríkisútvarpið lætur
af því verða að fótum troða höf-
undarrétt.
Ég leyfi mér hér með að skora á
þig sem æðsta yfirmann Ríkisút-
varpsins að þú látir ofangreindar
fyrirætlanir niður falla og sjáir til
þess að samningar við sjónvarps-
þýðendur verði uppteknir á eðli-
legum og sæmandi forsendum og
réttur þeirra verði virtur í hví-
vetna svo sem annarra starfshópa
er eiga samskipti við Ríkisútvarp-
ið.
Reykjavík, 6. febrúar 1988
Virðingarfyllst,
Birgir Sigurðsson
Birgir Sigurðsson er leikskáld og fyrr-
verandi formaður Bandalags ís-
lenskra listamanna.
Miðvikudagur 10. febrúar 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5