Þjóðviljinn - 10.04.1988, Page 5

að uppreisnin hefur flýtt mjög
fyrir því að kveðnar séu niður
ýmsar þær réttlætingar sem tals-
menn opinberrar ísraelskrar
stefnu hafa jafnan haft á lofti. Og
þessi gagnrýni kemur bæði frá
vinstrisinnum og „raunsæissinn-
um“ í ísrael og frá ýmsum máls-
metandi gyðingum út um heim -
m.a. frá jafn gjörólíkum
mönnum og bandaríska kvik-
myndamanninum Woody Allen
og franska heimspekingnum
André Glucksman.
Skoðum þetta ögn betur.
Fyrsta réttlæting: „Við erum
samt skárri en aðrir“. Svar: Það
má vel vera, en það er lítil huggun
samt. Mannréttindi eru fyrir alla
jafnt - það er nákvæmlega jafn
skelfilegt að palestínskt barn
lætur lífið fyrir ísraelskri byssu-
kúlu og ísraelskt barn lætur lífið í
skothríð frá Palestínumönnum.
Tvöfalt siðgœði?
Önnur réttlæting: „Allir ham-
ast á okkur vegna þess að þeir eru
gyðingahatarar - þeir gera aðrar
kröfur til okkar en t.d. Hússeins
Jórdaníukonungs sem drap þús-
undir Palestínumanna á einu
bretti eða Assads í Sýrlandi sem
lét murka lífið úr tuttugu þúsund
manns á einum degi“. Svar: Gyð-
ingahatarar verða alltaf á sínu
róli, en þeir skipta hér ekki höf-
uðmáli. Ef menn gera aðrar kröf-
ur til ísraela en til einræðisherra
þá er það blátt áfram vegna þess
að ísrael nýtur vissrar virðingar
sem lýðræðisríki.
Þriðja réttlæting: „Uppreisnin
er samsæri minnihlutahóps, því
Palestínumenn búa við fleiri rétt-
indi og betri kjör í flestum grein-
um en Arabar í sjálfstæðum arab-
ískum ríkjum." Svar: Engin þjóð
mun nokkru sinni hverfa frá krö-
funni um að vera fullgildir þegnar
í sínu landi, frá kröfunni um sjál-
fsákvörðunarrétt, vegna þess að í
öðrum löndum sé afleitt stjórn-
arfar. „Lýðræðið er smitandi,“
segir André Glucksman, og þes-
svegna vilja hinir ungu Palestínu-
menn sem nú gera uppreisn lifa
eins og ísraelskir jafnaldrar
þeirra.
Fjórða réttlæting: „PLO,
Frelsissamtök Palestínumanna,
eru hryðjuverkasamtök og við
slík samtök semur maður ekki.“
Svar: PLO eru samtök sem obb-
inn af Palestínumönnum viður-
kennir með einum eða öðrum
hætti sem málsvara sinn. Allar
umræður um ágæti eða afbrot
andstæðingsins eru út í hött - vilji
menn á annað borð komast hjá
styrjöld. Maður semur við and-
stæðing vegna þess að hann getur
gert þér mein og þú honum. ísra-
el verður að skiptast á orðum við
PLO blátt áfram vegna þess að
þessir aðilar skiptast á skotum.
Því fyrr því betra
Undir lok nýlegrar greinar sem
fyrrnefndur André Glucksman
hefur skrifað og nefnist „Átta
heilræði til ísraelshers" segir
hann á þessa leið:
„Fyrr eða síðar munu ísraelar
yfirgefa hernumdu svæðin. Því
fyrr þeim mun betra. Fyrr eða
síðar hljóta Palestínumenn að
viðurkenna tilverurétt ísraels.
Því fyrr þeim mun betra. Tilfinn-
ingaviðbrögð augnabliksins (við
atburðum á hernumdu svæðun-
um) falla saman við kalt raunsæi.
Sá sem er hjartalaus nú er einnig
höfuðlaus."
Á meðan svona er skrafað og
skrifað halda áfram misþyrming-
ar og blóðsúthellingar á her-
numdu svæðunum. Það er engin
lausn, enginn sæmilegur friður, á
bak við næstu hæð eða þarnæstu.
En samt hefur margt breyst á
undanförnum vikum í vitund
þeirra sem eru þátttakendur í at-
burðum og hjá þeim sem telja sér
skylt að leggja orð í belg. Við þær
breytingar má sem betur fer
tengja von um frið, veika að
sönnu, en von samt.
áb
Svo fór sem margir spáðu: so-
vésk stjórnvöld urðu ekki við
kröfum Armena um að hérað-
ið Fjalia-Karabakh í Azer-
bædsjan, sem erað þrem
fjórðu hlutum byggt Armen-
um, yrði sameinað Sovét-
Armeníu. Þess í stað er boðið
upp á ýmsar ráðstafanir sem
eiga að efla skólahald og
menningarstarfsemi á arm-
ensku.
Mótmæli Armena í Jerevan voru þau fjölmennustu sem átt hafa sér stað í Sovétríkjunum.
Sovétríkin og þjóðemamólin:
Armenar fó menningar-
ócellun í staðinn
fyrir Karabakh
Ótti við
keðjuverkanir
Það mátti snemma ljóst vera að
hvað sem Gorbatsjov og aðrir
ráðamenn í Kreml annars hugsa
um kröfur Armena, þá var ólík-
legt að orðið yrði við þeim. Hefði
hin armenska „eyja“ í Azerbæ-
djan, verið tekin undan lögsögu
Azerbædsjana hefðu vafalaust
blossað upp miklar óeirðir sem
hefðu bitnað á öðrum Armenum
í Kákasus - en einmitt í Kákasus
er meiri hrærigrautur þjóða en
dæmi eru til annarsstaðar í ver-
öldinni. Og í öðrum lýðveldum
hefðu vafalaust einnig komið
fram kröfur um breytingar á
landamærum, sem hefðu getað
vakið upp ýmsar fornar væringar
milli granna sem legið hafa í lág-
inni meðan einskonar bannhelgi
var á því að tala um þann raun-
verulega vanda sem þjóðerna-
málin eru í Sovétríkjunum. Um
þetta segir m.a. á þessa leið í
fréttaskýringu frá sovésku frétt-
astofunni APN:
„Ætti að breyta landakortinu?
Snúum okkur að Karabakhhér-
aði. Febrúaróeirðirnar í þessu
litla héraði orsökuðu þjóðernis-
uppþot í Súmgaít í Azerbædsjan
og nokkrir tugir manna urðu
fórnarlömb þeirra óeirða. Hvað
mundi gerast ef héraðið yrði inn-
limað í Armeníu (sem ekki á
landamæri að því)? Eftir yrðu í
Azerbædsjan 320 þúsund aðrir
Armenar. Ættu þeir allir að flytja
til Armeníu, og þeir Azerbæ-
dsjanar sem þar búa að fara
„heim til sín“?
Ef á heildina er litið, er þá hægt
að fullnægja þjóðarmetnaði einn-
ar þjóðar á kostnað annarrar? Og
af hverju ættum við að takmarka
okkur við Kákasuslöndin ein?
Yrðum við ekki að fara að huga
að því að flytja öll þjóðarbrot
hvert til sinna upprunalegu
heimkynna?"
Enginn vafi á því að í þessum
orðum er saman komið flest það
sem stjórnvöld í Moskvu ottast ef
átök milli þjóða blossa upp. Þar
er um að ræða deilur sem upp
geta komið vegna þess blátt
áfram að margar þjóðir Sovét-
ríkjanna búa ekki einar á af-
mörkuðum svæðum eða því sem
næst - og þar við bætast syndir
fortíðarinnar. Þá er átt við það
m.a. að á sínum tíma lét Stalín
flytja Volgu-Þjóðverja burt frá
sínum heimkynnum sem og
Krímtartara og fleiri þjóðir, og
bíða mál þeirra enn lausnar.
Óréttlœti viðurkennt
f samþykkt miðstjórnar
Kommúnistaflokksins og so-
vésku ríkisstjórnarinnar um
Karabakhmálið er því lofað, að
gerð skuli „víðtæk þróunaráætl-
un“ fyrir héraðið. Þar með fylgi
mikið átak í skólabyggingum og á
það fyrst og fremst að tryggja að
til séu skólar sem kenna armen-
skum börnum á armensku (má af
orðalagi yfirlýsingarinnar ráða að
slíkum skólum hafi mjög verið
haldið niðri). Þá er ákveðið að
byggja menningarhöll í Stepan-
akert, höfuðborg Karabakhhér-
aðs, og armenskt leikhús í Bakú,
höfuðborg Aserbædsjan, en þar
eru Armenar fjölmennir. Þá er
yfirvöldum í Azerbædsjan og gert
skylt að sjá til þess að íbúar í Kar-
abakh geti tekið við sjónvarps-
sendingum frá Armeníu og
„framkvæma fjölþætta áætlun
um að endurreisa söguleg, menn-
ingarleg og trúarleg minnismerki
í Karabakh." Hér mun ekki síst
átt við armenskar kirkjur, en
armenska kirkjan, ein hin elsta í
heimi, hefur um margt gegnt
hlutverki sameiningartákns
Armena, sem eru dreifðir um alla
heimsbyggðina.
Hin opinberu skjöl sovésk um
þetta mál segja ekki margt um
það ástand sem ríkti í þessum
hluta Sovétríkjanna þegar upp úr
sauð, en í fréttaskýringu APN er
þess þó getið að í Karabaklh hafi
Armenar „liðið margháttar órétt-
læti“. I framhaldi af því er minnt
á að Sovétríkin hafi náð veru-
legum árangri í lausn þjóðerna-
mála og eins og fyrri daginn er þá
vitnað til þess að almenn lífskjör
hafa ekki verið lakari í löndum
þeim og héruðum sem byggð eru
öðrum þjóðum en Rússum en í
Rússlandi sjálfu. Um leið er við-
urkennt, að þar með hafi ekki
nema hálf sagan verið sögð:
Allt átti að vera leyst
„Margir álitu að með þessu
væri þjóðernisdeilum útrýmt í
eitt skipti fyrir öll. Við takmörk-
uðum mat okkar við árangur sem
náðist á þessu sviði. Vegna veru-
legra umbóta á lífskjörum og að-
stöðu margra þjóða í Sovétríkj-
unum fóru önnur vandamál að
skjóta upp kollinum svo sem
menningararfleifð hinna ýmsu
þjóða, hefðir þeirra og mismun-
andi trúarbrögð. í stað þess að
reyna með þolinmæði að leita
leiða til að koma á sáttum milli
þjóðerna, reyndu staðaryfirvöld
að líta framhjá þessum vanda-
málum, sem söfnuðust smám
saman upp í samskiptum þjóð-
anna“.
í framhaldi af þessu er svo sagt
að átökin um Karabakh séu „ekki
afleiðing af perestrojkunni held-
ur afleiðing af því hve lengi þurfti
að bíða eftir henni.“
Margt er enn ósagt
Hitt er svo víst að „glasnost“
Gorbatsjovs hlytur óhjákvæmi-
lega að leiða til þess að áfram
verði haldið að ræða mjög við-
kvæm mál í samskiptum þjóð-
anna, sem lengi hefur ekki mátt
minnast á, án þess að málshefj-
endur yrðu sakaðir um „borgara-
lega þjóðernishyggju" sem varð-
aði við lög. Til dæmis hélt so-
véska Rithöfundasambandið
ekki alls fyrir löngu málþing um
þjóðernamálin. Þar kom það
mjög sterklega fram að fulltrúar
smærri þjóða - Letta, Hvítrússa,
Kirgísa og fleiri, hafa miklar
áhyggjur af því hve þrengt hefur
verið að kennslu móðurmálsins,
skólar á máli heimamanna í lýð-
veldum hafi að vísu verið til, en of
fáir, þröngir og illa búnir. Allt
hafi verið gert til að gera nám á
rússnesku og notkun rússnesku
sem mest aðlaðandi fyrir hvern
þann sem vildi komast áfram í
þjóðfélaginu. Auk þess kvörtuðu
þeir yfir því, að saga smærri
þjóða hafi verið fölsuð með það
fyrir augum að allt gott hefði frá
Rússlandi komið (líka á dögum
keisaranna) meðan ýmislegir
stóratburðir úr sögu smærri
þjóða voru þagaðir í heil vegna
þess að þeir pössuðu ekki inn í þá
mynd.
Þjóðernafélög
Ýmsar hugmyndir eru og viðr-
aðar nú um nýskipan þjóðerna-
mála. í viðtali í timaritinu
Znamja við hagfræðing að nafni
Gavríil Popov er hreyft þeirri
hugmynd, að stofnuð verði
„þjóðernissamfélög“ í hinum
ýmsu borgum, landshlutum og
héruðum, sem væru frjáls
samtök, rekin með félagsgjöld-
um meðlimanna og etv. opinber-
um stuðningi (við þau smæstu).
Þessi þjóðernarfélög ættu að
stuðla að „þjóðernislegu menn-
ingarsjálfræði" og gætu kannski
orðið grundvöllur þjóðernaráða
sem hefðu ráðgjafarvald í sam-
skiptum sínum við yfirvöld. Pop-
ov virðist viðra þessar hugmyndir
m.a. með það fyrir augum að
bættir verði möguleikar foreldra
á að veita börnum sínum kennslu
á móðurmálinu, hvar sem þau
eru búsett. "Smuleiðis verði að
gefa fólki af öllum þjóðernum
kost á að rækta fortíð sína en
„ekki aðeins einni þjóð“. Og er
þá vísað til þeirrar stórrrússnesku
þjóðrembu sem nú síðast finnur
sér farveg í hinum „óopinberu"
samtökum Pamjat, Minnið, sem
margir óttast vegna hálffasískra
tilhneiginga talsmanna þeirra.
ÁB tók saman.
Sunnudagur 10. apríl 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5