Þjóðviljinn - 17.07.1988, Blaðsíða 7

Andlit úr djúpi gleymskunnar
Svipast um á myndlistarsýningu í Leníngrad
Ég hafði frétt af lítilli sýningu í
Leníngrad á verkum nýlátins
listamanns, Pjotrs Bélovs. Ég
vissi ekki margt um þann
mann, hann var fæddur 1929
og lést fyrirfáum mánuðum,
lengst af starfaði hann sem
leikmyndahönnuður. Sýning-
in var lokuð þegar ég barði að
dyrum en vinsamleg kona
hleypti inn gesti langt að
komnum.
Pjotr Bélov hefur ekki haft
hugann við það síðustu mánuðina
sem hann lifði, hvort hann gæti
lostið landa sína furðu með list-
rænum nýmælum. Enda liggja
þau víst ekki á lausu eftir allt sem
á hefur gengið í myndlistarheimi
undanfarna áratugi - og hafa þau
tíðindi vitaskuld einnig náð til So-
vétríkjanna. Því handbragð og
hetjudýrkun og fegrun veru-
leikans sem þóttu einkenna svo-
nefndan sósíalrealisma í mynd-
list, hafa öll verið á undanhaldi
árum saman. Nei, Bélov hefur
verið að reyna annað. Hann hef-
ur viljað túlka í myndum þann
sársauka sem inni fyrir bjó, þá
pólitísku reiði, andmæli gegn op-
inberri lygi um veruleika og sögu.
Boðskapur
og raunsœi
Dæmi: Stór sígarettupakki af
gerðinni Bélomorkanal - en svo-
heitir skipaskurður mikill frá
Hvítahafi sem allir vita nú að
grafinn var af pólitískum föngum
og kostaði miklar mannfórnir.
Boðskapurinn mjög skýr: inn í
pakkann gengur löng og dapurleg
fylking þeirra fanga sem ekki eiga
afturkvæmt frá skurðinum.
Annað dæmi: Stærsta mynd
sýningarinnar sýnir mikinn fjölda
agnarsmárra sovéskra hermanna
sem hin styrka hönd Stalíns sópar
fram gegn þýskum skriðdrekum,
sem rista mikla fleyga í fylking-
una. Hönd hins sterka manns
heldur á frægri pípu, og hann hef-
ur hent frá sér eldspýtu mikilli
sem kannski mun kremja til bana
hundrað manns eða fleiri, en
hvað um það: var ekki vígorð Sta-
líns: Það fljúga spænir þegar
skógur er höggvinn? Þriðja
dæmi: ísabrot; það er að hlýna,
vetur hörfar. A ísnum er allskon-
ar óþverri og rusl, slitur af Pröv-
du með mynd Brézjnevs, tæmd
vodkaflaska, matarleifar, gadda-
vírsbútur. En upp á milli ísflaga
kemur hreint vatn og úr djúpi
Og úti á götum er búið til „kitsj“ fyrir túrista.
þess horfa andlit þau sem reynt
var að gleyma - andlit Búlgakovs
og Tarkovskís, Önnu Akhmato-
vu og Pasternaks...
Fjórða dæmi: Hvar fæ ég höfði
hallað? Og þá hefur Bélov eins og
margir aðrir farið að leita að sín-
um rótum, að því þjóðlega með
trúarlegu ívafi. í hálfrökkri
standa litlar og fornar kirkjur á
vatnsbakka og hvelfingar þeirra
hafa breyst í kerti, í ljós sem skín í
mykrinu.
Þessi list er í rauninni öll í
rússneskri raunsæishefð: mynd-
irnar eru í sterkum og þekkjan-
legum tengslum við bók-
menntimar og söguna, myndirn-
ar flytja boðskap. Munurinn er
sá, að þær lýsa því ekki yfir að allt
sé í besta gengi í besta hluta
heimsins, þær segja frá miklum
harmi, miklum trega.
En myndlistarfrelsið kemur
vitanlega fram með margvís-
legum hætti öðrum. Það kemur
fram í súrrealískum sprettum,
formfrelsi margvíslegu. Það kem-
ur líka fram í því, að myndlistar-
nemar auka tekjur sínar með því
að mála „falleg" portrett af veg-
farendum úti á götum, eða þá
skopmyndir af þeim. Það kemur
líka fram í sviplitlum og snotrum
túristamálverkum af frægum
kirkjum og ýmislegri sérrússne-
skri dýrð, sem götusalarnir hafa á
boðstólum í sínu einkaframtaki
Þetta er allt til.
En hvernig sem því við víkur:
tvískiptin í „opinbera“ list og
„neðanjarðarlist“ er á miklu
undanhaldi í Sovétríkjunum. Vit-
anlega njóta þeir meiri forvitni
sem eru nýkomnir úr banni: fyrir
skömmu sóttu fimmtíu þúsund
manns í Leníngrad sýningu hóps
sem kallar sig „Tilraunalista-
menn“. Sú sýning stóð í tíu daga.
Til samanburðar má geta þess að
aðeins 30 þúsund manns sóttu
sýningarsal Leningradeildar
Sambands sovéskra myndlistar-
manna allt árið 1987. áb

Hin styrka hönd Stalíns sópar hermönnum smáum gegn skriðdrekum
Jevgení Jevtúshenko
K Gegn
niðuriœgingu
Þaö er niðurlægjandi að við
getum enn ekki brauðfætt
okkur sjálf og kaupum korn og
smjör, kjöt og ávexti og græn-
metierlendisfrá.
Það er niðurlægjandi að við
getum enn ekki klætt okkur
sjálfvel, heldurerumá
hlaupum eftir útlendum tusk-
um. En okkur bjargar hvorki
Cardin né Burda - við verðum
að sauma sjálf þannig að so-
véska þjóðin þurfi ekki að
skammast sín fyrir klæði og
skæði.
Það er niðurlægjandi að við
skulum enn ekki eiga nóg af lyfj-
um fyrir þjóð okkar. Það er sárt
að sjá gamla hermenn koma í ap-
ótek með sínar orður í barmi til
að frekar sé eftir þeim tekið en lyf
sem þeir hafa fengið ávísanir á
eru samt ekki til. Það er skelfilegt
að sjá mæður hlaupa eins og
særða fugla milli apóteka með
lyfseðla fyrir börnin og lyfjafræð-
ingana sem líta undan augnaráði
þeirra. Lyfjaskortur er svik við
mannslífin.
Niðurlægjandi er bókaskortur-
inn - og svik við mannsandann.
Niðurlægjandi er tölvuskortur-
inn - og svik við tæknihugsun
samtímans.
Niðurlægjandi er það kerfi sem
enn ríkir um ferðalög til útlanda
og brýtur stjórnarskrána, hve
miklu sem lofað er um úrbætur.
Opna ber dyr upp á gátt öllum
sem fara vilja fyrir fullt og allt,
nema í þeim sérstöku tilvikum
þegar um menn sem fara með
ríkisleyndarmál er að ræða. Það
er niðurlægjandi að halda fólki
með valdi. Og ekki ber að skoða
alla sem fara sem óvini heldur
leyfa þeim að koma aftur og flytja
heim aftur. Hví ekki að láta
hvern Sovétborgara fá vegabréf
til þriggja ára svo hann geti ferð-
ast með það eða þegið boð að
vild?
En skelfilegast er þegar við,
niðurlægðir af einhverjum, för-
um að bæta okkur það upp með
þeim ódýra hætti að niðurlægja
aðra. Að auðmýkja aðra líkist
mest skelfilegustu eiturlyfja-
neyslu.
Glasnost er stríðsyfirlýsing
gegn „hyldýpi niðurlægingarinn-
ar“. Glasnost er bardagi fyrir fé-
lagslegri reisn mannsins. I marg-
radda kór sósíalískrar umræðu
alast menn upp í umburðarlyndi -
án þess að við umberum það að
menn niðurlægi hver annan.
Jevtushenko: Glanost er stríð gegn niðurlægingu og elur okkur upp i
umburðarlyndi.

num HeyrtogséðíSovétríkjunum Heyrtog séð í Sovétríkjunum Heyrtogséðí