Þjóðviljinn - 17.07.1988, Blaðsíða 11

n
ynd
aðsins
'nja
ákvörðun íslendinga sjálfra. Það
er ekki ykkar hlutverk, sagði ég í
ræðunni á ráðstefnunni í lok nóv-
ember 1985, að kljúfa ísland frá
Norðurlöndunum. Ef það verður
að gerast þá verða íslendingar að
gera það. Og ég hef satt að segja
oft þurft að grípa til þessarar for-
múlu á fundum þingmanna-
nefndarinnar um KVLNL og
okkur hefur tekist að tryggja að
ísland og hinar eyþjóðirnar í
Norður-Atlantshafinu eru með í
öllum textum nefndarinnar. Hún
er gjarnan kölluð Ankersnefndin
því hún er undir forystu Ankers
Jörgensens fyrrverandi formanns
danska jafnaðarmannaflokksins.
íslendingar hafa átt fjóra fulltrúa
í nefndinni, einn frá Alþýðu-
bandalaginu, einn frá Alþýðufl-
okknum, einn frá Framsóknar-
flokknum og einn frá Samtökum
um kvennalista.
Sjö
grundvallaratriði
í júní í fyrra, 1987, gekk þing-
mannanefndin frá nokkrum pól-
itískum meginatriðum sem hún
telur að marka eigi rammann
fyrir KVLNL. Pessi grundvallar-
atriði eru:
1. Við teljum að KVLNL eigi
að vera framlag Norðurlandanna
til afvopnunar og slökunar í Evr-
ópu. KVLNL nær til allra
Norðurlandanna, þar með talin
Færeyjar og Grænland.
2. Við teljum að auk landanna
sjálfra eigi KVLNL að ná til land-
helgi ríkjanna.
3. Við teljum að KVLNL eigi
að ná til lofthelgi ríkjanna.
4. Við teljum óhjákvæmilegt
að aðildarlöndin skuldbindi sig til
þess að framleiða aldrei né held-
ur að nota nokkurn tímann né að
taka á móti kjamorkuvopnum.
5. Við teljum óhjákvæmilegt
að þau kjarnorkuveldi sem eiga
kjarnorkuvopn í Evrópu verði
með einum eða öðmm hætti aðil-
ar að þessum samningi um
KVLNL og að þau skuldbindi sig
til þess að beina aldrei kjarnorku-
árás að skotmörkum innan nor-
ræna svæðisins.
6. Við leggjum áherslu á að
dregið verði úr kjarnorkuvígbún-
aði á aðliggjandi svæðum og að
þau verði einnig ömgglega kjarn-
orkuvopnalaus. Dæmi um það er
Eystrasaltið. Það verður að vera
k j arnorku vopnalaust.
7. Við munum beita okkur
fyrir því að setja upp eftirlits-
stofnun til þess að fylgjast með
framkvæmd ákvæðanna um
KVLNL.
Petta eru nokkur grundvallar-
atriði.
Afturhaldið reynir
að hindra árangur
Þegar þingmannanefndin hatöi
hafði starfað um hríð lagði hún til
að sett yrði á laggirnar norræn
embættismannanefnd til þess að
fylgjast með þróun mála. Utan-
ríkisráðherrar Norðurlanda sam-
þykktu að setja niður slíka emb-
ættismannanefnd á fundi sínum í
mars 1987. Embættismannanefn-
din hefur lítið sem ekkert gert
vegna þess að innan hennar eru
embættismenn sem hafa fyrir-
mæli um að tefja verkið eins og
kostur er. Aðallega eru það
auðvitað fulltrúar dönsku ríkis-
stjórnarinnar sem draga lappirn-
ar í nefndinni. Og auðvitað verð-
ur það að viðurkennast að fulltrú-
ar íhaldsaflanna á Norðurlöndum
hafa allan tímann og alveg frá
upphafi gert allt sem þeir hafa
getað til þess að koma í veg fyrir
að árangur næðist í umræðunum
um KVLNL.
Aðalröksemd afturhaldsafl-
anna gegn KVLNL hefur verið sú
að ekki mætti ákveða einhliða
bann við kjarnorkuvopnum á
Norðurlöndum. Auðvitað ekki!
Auðvitað hefur alltaf verið lögð
áhersla á það af okkur að
KVLNL er hluti af allsherjaraf-
vopnun. Þess vegna höfum við
meðal annars bent á að ákvörðun
um KVLNL er í samræmi við á-
kvarðanir sem þegar hafa verið
teknar: Fyrst um kjarnorku-
vopnalaust Suðurskautsland.
Síðan um kjarnorkuvopnalaust
svæði í Suður- og Mið-Ameríku
og síðan kjarnorkuvopnalaust
svæði í Suður-Kyrrahafi,
Raratonga-samkomulagið sem
lokið var fyrir tveimur árum. Og
auðvitað er KVLNL í samhengi
við hina alþjóðlegu þróun þegar í
gangi eru viðræðurnar um kjarn-
orkuvopnalaust svæði á Balkan-
skaga og um kjarnorkuvopna-
lausan „gang“ niður eftir Mið-
Evrópu, en valdaflokkurinn í
Austur-Þýskalandi og stjórnar-
andstöðuflokkurinn í Vest-
ur-Þýskalandi hafa þegar fyrir
löngu náð samkomulagi um það
hvernig slíkt svæði ætti að skipu-
leggja.
Viðrœður fara fram
í Washington
og Moskvu
Ankersnefndin hefur ekki látið
sitja við orðin tóm og hefur hald-
ið áfram starfi sínu eftir að hún
gekk frá grundvallaratriðunum
sjö í fyrra. Nefndin hefur nú ný-
lega ákveðið að ræða við þing-
menn í Moskvu og Washington
um fyrirætlanir okkar. Fer hluti
hennar til Washington í lok sept-
ember og annar hluti nefndarinn-
ar til Moskvu í byrjun október.
Málin eru því á mikilli hreyfingu
og leiðin að KVLNL virðist nú
greiðari errnokkru sinni fyrr.
Það verour enn betur rökstutt
með þvf að víkja næst að allsherj-
arþinginu um afvopnunarmál
sem haldið var í New York í jún-
ímánuði og ég var sendur til sem
fulltrúi Alþýðubandalagsins, eini
þingmaður stjórnarandstöð-
unnar.
Þriðja aukaþingið
um afvopnunarmál
Þriðja aukaþingið um afvopn-
unarmál er haldið þegar fundur
leiðtoga risaveldanna í Moskvu
stendur yfir. Þingið er þess vegna
haldið á þeim tíma þegar mikil
tíðindi eru að gerast í afvopnun-
armálum á öðrum vettvangi. Það
var því ekki við því að búast að
þar yrðu mikil undur samþykkt,
en samkoman sýndi samt mjög
vel að öll afvopnunarmálin eru á
hreyfingu í jákvæða átt. Ég ætla í
þessari samantekt að nefna nokk-
ur dæmi:
1. í ræðu utanríkisráðherra
Sovétríkjanna á þinginu kom
fram að hann telur raunhæft að
stefna að því að ríki hafi lagt nið-
ur allar herstöðvar utan eigin
landamæra fyrir aldamót. Þetta
er mikilvæg yfirlýsing og hún er
gefin í framhaldi af því sem er að
gerast í Afganistan þessa dagana
þar sem Sameinuðu þjóðirnar
fara með eftirlitshlutverkið með-
an hinn erlendi her er fluttur úr
landinu en það er það sama og við
höfum alltaf talið eðlilegt og
nauðsynlegt að gerðist hér um
leið og bandaríski herinn færi
héðan og um leið og ísland yfir-
gæfi hernaðarbandalagið.
2. Þriðja aukaþingið um af-
vopnunarmál er haldið á sama
tíma og stórveidin hafa undirrit-
að sinn fyrsta samning um að
draga úr vígbúnaði. Það er með
öðrum orðum verið að skrifa nýja
sögu frá og með árinu 1988, eða
eigum við kannski að segja frá og
með árinu 1986 þegar fundur ris-
aveldanna var haldinn í Reykja-
vík.
3. Þriðja aukaþingið gekk út
frá því að kjarnorkuafvopnun
njóti forgangs í afvopnunarmál-
um.
4. Augljóst er að unnið verður
markvisst að því að fleiri ríki
verði aðilar að samningnum um
að dreifa kjarnorkuvopnum ekki
víðar en þegar hefur átt sér stað.
5. Það er greinileg tregða af
hálfu Bandaríkjamanna að koma
af stað viðræðum um að draga úr
hefðbundnum vopnum, en þær
viðræður hljóta að hefjast líka
innan skamms.
6. Skammt er í land að samn-
ingar takist um að banna efna-
vopn.
7. Andstaða er við það að fjalla
um afvopnun og vígbúnaðareftir-
lit í höfunum, en greinilegt er af
umræðum á allsherjarþinginu að
þær viðræður munu einnig hefj-
ast innan langs tíma.
8. Loks er augljóst að eigi að
takast að semja um víðtæka af-
vopnun mun hlutverk Samein-
uðu þjóðanna styrkjast frá því
sem nú er því eftirlit verður að
vera á vegum þess aðila sem flest-
ir treysta eða eigum við kannski
að segja á vegum þess aðila sem
fæstir vantreysta.
Þingið gerði enga formlega
samþykkt en af þessari upptaln-
ingu má vera ljóst að það er þung-
ur straumurinn með afvopnun og
friði, þyngri en nokkru sinni fyrr
á eftirstríðsárunum.
Horfir þannig
við íslendingum
Þessi heimsmynd horfir nú
þannig við fslendingum:
1. Island getur orðið hluti af
kjarnorkuvopnalausu svæði á
Norðurlöndum. Þar með höfum
við aðgang að norrænni eftirlits-
stofnun sem á að fylgjast með af-
vopnun og á einnig að hafa for-
sendur til þess að tryggja að ekki
verði um endurvígvæðingu að
ræða.
2. Bandaríski herinn mun fara
héðan, ef ekki fyrir okkar til-
verknað þá fyrir ákvarðanir
Bandaríkjastjórnar. Dukakis
sem gæti orðið næsti forseti
Bandaríkjanna hefur lýst því yfir,
að draga verði úr kostnaði við
herstöðvar Bandaríkjanna hefur
hótað lokun stærstu herstöðva
Bandaríkjanna erlendis. Utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna er-
lendis - af kostnaðarástæðum.
Það bendir því allt til þess að
bandarískir skattgreiðendur
gangi í lið með okkur herstöðva-
andstæðingum á Islandi.
3. Hernaðarbandalögin í nú-
verandi mynd verða lögð niður. í
staðinn tekur við víðtækt alþjóð-
tegt oryggiskerfi sem Islendingar
verða aðilar að.
Niðurstaðan verður því sú að
heimsmynd Morgunblaðsins
hrynur en upp rís nýr heimur af-
vopnunar og friðar.
Getur eitthvað breytt þessu?
Vissulega. Ef endurbótavið-
leitni Gorbatsjovs rnistekst, ef
vígbúnaðaröflin ná undirtökun-
u;n í Bandaríkjunum á ný og ef
íhaldsflokkamir halda áfram
valdataumunum í Vestur-Evrópu
er þessi heimsmynd sem ég hef
hér dregið upp vissulega í hættu.
En þó slíkt gerðist tímabundið er
enn von fyrir stafni. Það gerir
fólkið sem af mörgum ástæðum
neitar að taka þátt í því að mála
heimsmynd dauðans og tortím-
ingarinnar upp fyrir börnum sín-
um og barnabörnum.
(Að mestu samhljóða erindi á
stjórnarfundi Æskulýðsfylking-
arinnar 10. júlí s.l.)
Sunnudagur 17. júlí 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11