Þjóðviljinn - 01.03.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Undarlega brá við að Árni
Björnsson þjóðháttafræðingur,
kunnur málsvari þeirra sem halda
vilja okkur á íslandi utanvið
margan ósóma, skyldi gerast tals-
maður hlutafélagsins Hvals. í
grein frá 24. febrúar s.l. sárvor -
kennir hann Islendingum sökum
þess að hvalfriðungar leggja kapp
á að knýja þjóðina til undanhalds
og hann hlakkar í þeirri hrekk-
lausu trú sinni að „niðurstöður
rannsóknaráætlunarinnar“ geti
kollvarpað röksemdum hvalfrið-
unga. Þegar til enda greinar Árna
dregur sést reyndar álíka einföld
trú; sú að knýjandi þörf
nauðbeygðrar þjóðar hafi verið
að gefast undir vald norsku krún-
unnar á 13. öld. Ég hélt reyndar,
frelsisvinur góði, að fyrir löngu
væri séð, að það voru höfðingjar
landsins sem áttu hagsmuni sína
undir kóngi og létu þá undir kóng
- var tekið mark á alþýðu manna
þá fremur en í verkfalli Alþýðu-
sambands íslands árið 1946 þegar
Keflavíkursamningurinn var
gjörður?
í augum leikmanns sem er á
látlausum flótta undan tímans
mörgu rásum og hefur heyrt
undanogofan af því sem er að
gjörast í „hvalamálunum" eru
þverúðarfull orð Árna Björns-
sonar einsog seiður sem töfra-
Látum undan
Guðrún Ása Grímsdóttir skrifar
maður landstjórnarmanns fer
með yfir dýri steiktu lífs við eld;
alþýðu, fallbyssufóðrinu, er ekki
ætlað annað en horfa og hlusta -
andmæla þeirri trú. í grein sinni
gerir Árni hlægilega einu hald-
bæru röksemd okkar sem viljum
þyrma hval; þá að okkur þykir
trúum við sé hin eina sem við get-
um sigrað með hvenær sem öllu
ætlar úr að slíta og hún, ein rök-
semda, er ósigrandi.
„Við höfum enga röksemd til verndar
hvalnum aðra enþessa: Við viljum lífifrið af
þvíað okkurþykir vœnt um líf. Nóg önnur
dýr en hval höfum við að éta, en höfum ekki
manndóm ennþá til þess að hœtta því. “
ekki æpa, ekki skilja, ekki finna
til með fórnardýrinu, hvalnum
sem enn andar uppúr sjónum.
Árni Björnsson trúir því að nið-
urstöður vísindarannsókna sem
studdar hafa verið af hvalveiður-
um verði birtar án dular þótt þær
kynnu að binda endi á veiðar.
Það þykir líklega ósæmilegt að
vænt um hval. Enga röksemd
þekkjum við haldbærari en
þessa; því göngum við stundum á
malbiki alla leið sunnan frá sjó og
á Lækjartorg; okkur þykir vænt
um ísland og því til verndar þarf
ekki her; væntumþykja okkar
skal duga og verja landið okkar
frá fjöru til fjalls. Þessi röksemd
Eins er með hvalinn, þetta
stóra spendýr sem forsjónin lét
svo oft á liðnum öldum reka að
ströndum íslands þá hungur svarf
að bændaþjóð - við höfum enga
röksemd til verndar hvalnum
aðra en þessa: við viljum lífi frið
af því að okkur þykir vænt um líf.
Nóg önnur dýr en hval höfum við
að éta, en höfum ekki manndóm
ennþá til þess að hætta því.
Smámsaman lærum við nýja að-
ferð til þess að bjarga okkur án
þess að deyða. Kannski ekki
fyrren eftir mörg þúsund ár. Við
erum rétt nýbyrjuð að læra að
láta undan þeim sem biðja um líf;
frið. Nú eigum við kost á því að
friða hval; okkur er gefið tækifæri
til þess að stíga raunverulegt
skref í „friðarmálum". Hugsjónir
eldhugans um heimsfrið eru ekki
bundnar við menn og eigur
þeirra; friðarhugsjón lætur sig
varða gjörvalla lífkeðjuna sem
bindur saman mann og dvr og
gróður á landi og í sjó undir
himninum okkar víða. Hver ögn
sem þar kvikar væntir lífs. í
nauðvörn drepum við, annars
viljum við þyrma. Okkur er ekki
þörf á að drepa hval, hann drepur
okkur ekki, var hirtur eftir lögum
eymdarþjóðar er í nauðir rak;
lögin standa en þjóðin er önnur,
sæl, ekki aum, en hikar við að
friða lífgjafa sinn, hvalinn villta.
Er ekki kominn tími til þess að
skipta um og hlífa?
Guðrún Ása er fræðimaður á Árna-
stofnun
Norrœn samvinna
Norrænn kvikmynda-
sjóður fagnaðarefni
Ræða Svavars Gestssonar menntamálaráðherra íalmennum
umræðum á þingi Norðurlandaráðs í Stokkhólmi í gœr
Á þingi Norðurlandaráðs sem
nú stendur yfir í Stokkhólmi fóru
í gær fram almennar umræður.
Þar flutti Svavar Gestsson
mcnntamálaráðherra eftirfar-
andi ræðu:
Á því ári sem liðið er frá síðasta
þingi Norðurlandaráðs lauk
ákveðnum kapítula í sögu nor-
ræns menningarsamstarfs. Þá var
loks bundinn endi á bollalegg-
ingar, sem staðið höfðu nokkuð á
annan áratug, um víðtækt sam-
starf um notkun gervitungla til
dreifingar sjónvarps- og útvarps-
efnis um Norðurlönd. Það átti
ekki síst að vera liður í viðbúnaði
Norðurlandabúa gegn skæða-
drífu fjölþjóðlegra sjónvarps-
sendinga sem talin var vera í
vændum og er þegar að nokkru
skollin á. Það er mjög mikilvægt
að nú, eftir skipbrot Nordsat,
verði hugað að öðrum úrræðum
til að hamla gegn því að áhrifam-
iklir fjölmiðlar verði í yfirþyrm-
andi mæli farvegur fyrir erlent og
þá einkum engilsaxneskt efni.
Mikilvæg ákvörðun
Tillagan um norrænan
kvikmynda- og sjónvarpssjóð,
sem eftir samþykkt Ráðherra-
nefndarinnar í dag virðist ætla að
komast til framkvæmda, lýtur að
því að skjóta sterkari stoðum
undir gerð norrænna kvikmynda
til sýningar í kvikmyndahúsum
og sjónvarpi. Af íslenskri hálfu er
ákvörðuninni um slíkan sjóð
fagnað.
Þessi ákvörðun tengist þeirri
framkvæmdaáætlun um norrænt
menningarsamstarf sem Ráð-
herranefndin samþykkti á síðasta
ári. Segja má, að á þessu ári reyni
fyrst að marki á hvernig til tekst
að framfylgja áformum þeirrar
áætlunar frá orðum til athafna.
Eitt af þeim verkefnum sem hvað
mest áhersla var lögð á í
menntamálakafla framkvæmda-
áætlunarinnar er þegar komið á
nokkurn rekspöl. Þar á ég við
hina svonefndu NORDPLUS-
áætlun. Að því er námsmenn
varðar miðast NORDPLUS-
áætlunin einkum við tímabundna
námsdvöl á fyrri stigum háskóla-
náms.
Norðurlönd eitt
menntunarsvæði
Fyrir okkur er mikið undir því
komið, að ekki lokist leiðir til að
stunda heildstætt háskólanám í
þeim löndum sem íslenskir stúd-
entar sækja einkum til, og það á
ekki síst við um Norðurlönd. Þar
hafa þeir löngum átt mikilli gest-
risni að mæta og svo er enn. Því er
þó haldið fram, að sums staðar
hafi á síðustu árum orðið erfiðara
að fá inngöngu en áður var. Það
verður að teljast öfugþróun, ef
norrænum námsmönnum verður
erfiðara um vik að komast inn í
menntastofnanir á Norður-
löndum. Framkvæmdaáætlunin
um norrænt menningarsamstarf
gerir þvert á móti ráð fyrir, að
unnið verði að því að gera öll
Norðurlönd að einu „menntunar-
svæði“ með formlegum samn-
ingi. Undirbúningsstarf í þá veru
er þegar hafið og því þarf að
fylgja fast eftir.
5% kennslustunda í
grunnskólum: Danska
Á vegum Ráðherranefndar-
innar er nú unnið að gerð nýrrar
starfsáætlunar um aðgerðir til að
efla gagnkvæman tungumála-
skilning meðal fólks á Norður-
löndunum. Þetta er auðvitað eitt
af varanlegu viðfangsefnunum í
norrænni samvinnu, í senn tæki
og markmið. Til marks um af-
stöðu okkar í þessu sambandi er
m.a. að danska er skyldugrein í
5-6 ár í grunnskólum á íslandi og
einnig í fyrsta hluta framhalds-
skólans. í vissum tilvikum kemur
norska eða sænska í stað dönsk-
unnar. Til dönskukennslu er var-
ið u.þ.b. 5% kennslustunda í
grunnskólum á hverju skólaári.
Þeirri hugmynd hefur verið varp-
að fram, að til að styrkja þetta
starf yrði komið á laggirnar vísi
að upplýsingamiðstöð norrænna
mála við Norræna húsið í Reykja-
vík og ráðinn sérstakur starfs-
maðuríþvískyni. Þettaer athygl-
isverð tillaga sem ekki ætti að
vera mjög torvelt að koma í fram-
kvæmd. Þess ber að geta, að á
síðasta ári var á vegum Ráðherra-
nefndarinnar veitt í fyrsta skipti
sérstakt framlag til að kosta nem-
endaskipti milli skóla á hinu svo-
nefnda vestursvæði Norðurlanda
annars vegar og í austurhluta
Norðurlanda hins vegar. Þessi
ráðstöfun stóreykur möguleika
íslenskra nemenda til þátttöku í
norrænum skólaheimsóknum.
Ábyrgðin hjá
kvennahreyfingunum
í ágúst á síðasta ári áttu konur á
Norðurlöndunum þess kost að
hittast og skiptast á skoðunum,
bera saman bækur sínar, kynn-
ast, kanna í hverju styrkur
kvenna liggur og ræða nýja fram-
tíðarsýn fyrir konur á Norrænu
kvennaþingi í Osló.
Norðurlandaráð tók þá á-
kvörðun á 33. þingi sínu 1986 að
leggja til við Ráðherranefnd
Norðurlandaráðs að haldið yrði
Norrænt kvennaþing - Nordisk
Forum. Sérstök áhersla var lögð
á að aðalábyrgðin á undirbúningi
og framkvæmd þingsins væru í
höndum kvennahreyfinga á
Norðurlöndunum.
Norræna kvennaþingið tókst
mjög vel, e.t.v. einkum og sérí-
lagi vegna þessarar mikilvægu á -
kvörðunar- að láta undirbúning-
inn og framkvæmdina vera í
höndum kvennahreyfinganna
sjálfra.
Nú hefur Laganefnd Norður-
landaráðs og jafnréttisráðherr-
arnir ákveðið að halda aftur
Norrænt kvennaþing. Það er
bæði jákvætt og nauðsynlegt.
Að bera peninga
á smáþjóðir
Norrænt samstarf hefur
stöðugt verið að dýpka og eflast á
undanförnum áratugum. Vax-
andi skilningur er á því að Norð-
urlöndin eigi margt sameiginlegt
á sviði utanríkismála og í samein-
ingu höfum við staðið að marg-
víslegu og fjölbreyttu kynning-
arátaki. Nú eru á döfinni stór-
verkefni í þeim efnum gagnvart
Sovétríkjunum sem byggjast á
reynslunni af samstarfi okkar í
Bandaríkjunum og í Japan. Ég er
þess fullviss að við eigum nú
fremur en nokkru sinni fyrr góð-
um móttökum að fagna í Sovét-
ríkjunum. Og það er betra fyrir
okkur að nálgast stórveldin sem
ein heild en sem sundruð hjörð.
Nýlegt dæmi frá íslandi sannar
það best. Þar hafa gerst þau tíð-
indi að bandaríska herstjórnin í
Norður-Atlantshafi vill láta fara
fram könnun á því að gera vara-
flugvöll á íslandi. Okkur íslend- t
ingum er sagt að Færeyingar og
Grænlendingar hafi þegar sam-
þykkt að slík könnun fari fram.
Það höfum við ekki gert. Það er
ekki fallegur leikur andspænis fá-
mennum þjóðum við ysta haf sem
þannig er leikinn þessa dagana í
því skyni að sundra okkur. Talið
er að flugvöllur þessi kosti um 11
miljarða íslenskra króna sem
samsvarar um það bil 30 miljörð-
um danskra króna inn í danskt
hagkerfi en 45 miljörðum
sænskra króna inn í sænskt hag-
kerfi miðað við fólksfjölda. Hér
er því um að ræða geysiháa upp-
hæð sem er af stórveldinu veifað
framan í smáþjóðirnar. Hér er
ekki um geðslegar aðfarir að
ræða og þær sýna okkur að við
verðum að standa saman and-
s pænis stórveldunum og svipting-
um umheimsins einnig nú þegar
dregur úr spennu í heiminum því
við megum aldrei láta aðra um
það að ráða örlögum okkar.
Háskólatónleikar
Duo fyrir tvær fiðlur
Á áttundu Háskólatónleikum
vormisseris, miðvikudaginn 1.
mars, munu þau Kathle^n Bear-
den og Þórhallur Birgisson fiðlu-
leikarar flytja Duo fyrir tvær fiðl-
ur eftir Darius Milhaud og sónötu
fyrir tvær fiðlur op. 56 eftir Sergei
Prokofiev. Tónleikarnir eru
haldnir í Norræna húsinu kl.
12:30 til 13:00 og eruöllumopnir.
Þau Kathleen Bearden og Þór-
hallur Birgisson stunduðu fram-
haldsnám í fiðluleik við Manhatt-
an School of Music, undir hand-
leiðslu Carroll Glenn. Þau luku
námi þar 1983 og hafa síðan starf-
að hér á landi m. a. sem fiðlu-
keikarar og kennarar. Kathleen og
Þórhallur leika á fiðlur smíðaðar
af Hans Jóhannssyni.
Miðvikudagur 1. mars 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5