Þjóðviljinn - 09.03.1989, Qupperneq 5

VIÐHORF
Eftir fjjörntíu ár
Jón Torfason skrifar
Á þessum misserum heldur
hernaðarbandalagið Nató upp á
fjögurra áratuga afmæli sitt.
Tveim árum eftir að ísland gerð-
ist aðili að Nató hafði Bandaríkj-
aher stigið hér á land öðru sinni
og nú til lengri dvalar en á stríðs-
árunum. Bandaríski herinn hefur
öll þessi ár látið vinna að umsvif-
amiklum framkvæmdum víða um
land en hér skal einkum hugað að
stöðu mála um þessar mundir.
Á framkvæmdaáætlun Banda-
ríkjahers fyrir árin 1983-1994 er
gert ráð fyrir að fjárfesta í hern-
aðarmannvirkjum á íslandi fyrir
50 miljarða króna eða um 5 milj-
arða árlega. Þarna er m.a. um að
ræða margræddar ratsjárstöðvar,
olíuhöfn í Helguvík, öflug flug-
skýli, nýjar brautir á Keflavíkur-
flugvelli og varastjórnstöð í
Grindavík sem verður til taks ef
aðalstjórnstöðin laskast í
átökum. Þá er áætlað að byggja
nærri 250 íbúðir handa fjöl-
skyldum hermanna á vallarsvæð-
inu. Þessu til viðbótar eru áform
um varaflugvöll fyrir Nató sem
kostar 11-12 miljarða króna. Þá
hefur komið fram að árlegur
rekstrarkostnaður Bandaríkja-
hers hér á landi er um 7Vz milj-
arður króna.
Á Keflavíkurflugvelli vinna nú
rösklega 3.000 hermenn og hafa
sjaldan verið fleiri. Að meðtöld-
um fjölskyldum þeirra og þjón-
ustuliði eru nær 5.000 bandarískir
ríkisborgarar á vallarsvæðinu. ís-
lenskir menn, sem eru þarna í
þjónustu dauðans, munu í kring-
um 2.000.
í herstöðvum Bandaríkja-
manna á Islandi er rekin marg-
háttuð njósnastarfsemi, tengd
hlustunarköplum í sjó, ratsjár-
stöðvunum og flugi flugvéla bú-
inna öflugum ratsjám. Með þess-
um búnaði er unnt að stjórna
flugvélum og kafbátum í hugsan-
legri styrjöld og beina kjarnork-
uflugskeytum á skotmörk sín.
Hér eru einnig vel vopnaðar flug-
sveitir sem sumar hverjar geta
borið kjarnorkusprengjur.
Hernaðarframkvæmdirnar hér
undanfarin ár hafa fyrst og fremst
miðað að því að koma upp tvö-
földu kerfi. Ef þannig ein ratsjá
dettur út getur önnur tekið yfir
hennar svæði að nokkru; ef að-
alstjórnstöðin skemmist í átökum
er hægt að halda öllu gangandi frá
varastöðinni o.s.frv. Með hlið-
sjón af þessu er sýnilegt að til-
gangurinn með varaflugvellinum
í Aðaldal er sá að her og njósna-
þotur geti athafnað sig þaðan ef
herbúnaðurinn á Keflavíkurflug-
velli skemmist í árás. Af þessu er
sýnt að Bandaríkjamenn ætla að
búa um sig hér til langframa og
gera ísland að einu aðalvirki sínu
á norðurslóðum. Það þarf heldur
enginn að ætla að staðar verði
látið numið árið 1994 þegar nú-
verandi hernaðarframkvæmdum
á að vera lokið og varaflugvöllur-
inn kominn. Þá eins og nú þarf að
svara framfarakalli tímans,
byggja ný flugskýli og lengja
brautir, reisa nýjar ratsjárstöðvar
„til vara“, grafa stjórnstöðvarnar
dýpra niður, fjölga í flugflotanum
o.s.frv.
Mikilvægur liður í uppbygg-
ingu Bandaríkjamanna hér á
landi er að koma víghreiðrunum
sem víðast fyrir. Mannvirkjunum
á Keflavíkurflugvelli er dreift
nánast um alla Miðnesheiði, frá
Evrópu. Það takmarkaði athafn-
afrelsi herjaana því hersveitir
verða stöðugt fyrir áreitni friðar-
sinna. Natóherirnir eru hvergi
neitt sérstaklega vinsælir.
Fleira kemur til. Natóríkin
eiga ekki tiltakanlega auðvelt
með að ráðst inn í Sovétríkin úr
vestri því þar eru varnir þeirra
traustar og svo þarf fyrst að fara
yfir löndin í Austur-Evrópu.
Sókn inn í Sovétríkin úr suðri er
afar torveld því þar eru stór land-
flæmi yfir að fara og ógreiðfær.
Sókn í vestur frá Kyrrahafsströnd
Sovétríkjanna eftir endilangri Sí-
beríu er líka annmörkum háð. Þá
er ekki annar kostur eftir en að
sækja úr norðri frá sjó. Það vill
Samt mun ég vaka
í tilefni þess að 40 ár eru liðin frá inngöngu íslands í Nató
munu herstöðvaandstæðingar standa að listavöku í Lista-
safni ASÍ á Grensásvegi 16 í páskavikunni og fundi í Hásk-
ólabíói sunnudaginn 2. apríl. Á listavökunni verða mál-
verkasýningar og margs konar dagskrár með upplestri og
söng. Herstöðvaandstæðingar munu í samráði við rit-
stjórn Þjóðviljans sjá um ýmislegt efni í blaðinu næstu
vikur þar sem minnt verður á staðreyndir um herinn og
Nató, rætt um stöðu mála nú og kynnt efni á listavökunni.
vill hins vegar svo til að íslenska
þjóðin býr í þessu ágæta flug-
móðurskipi Nató og er vissulega
nokkurt óhagræði að því.
„Hinar hrikalegu áætlanir Bandaríkjamanna
um hernaðaruppbyggingu á íslandi hljóta að
vekja hverjum manni ugg í brjósti. Herstöðv-
ar þeirra héryrðufyrstu skotmörk í kjarn-
orkustyrjöld. Það hefur alltaf verið brýn
nauðsyn að spyrna við veru hersins ílandinu
en líklega hefur nauðsynin aldrei verið brýnni
en nú vegna hernaðarframkvœmda Nató og
sóknarstefnunnar á norðurhöfum. “
Garðskaga til Grindavíkur, svo
að sem lengst verði á milli skot-
marka. Ratsjárstöðvar eru
reistar á öllum landshornum og
hugmyndin um varaflugvöllinn í
Aðaldal er af sama toga því betra
er að hafa tvo herflugvelli en
einn. Andstæðingurinn yrði að
reikna með því að þurfa að eyða
öllum þessum víghreiðrum ef til
átaka kæmi.
Það fer ekki hjá því að venju-
legu fólki blöskri þessi fjáraustur
og vígvæðing og spyrji sig til
hvers þetta allt sé, ekki síst nú
þegar allfriðvænlega horfir víðast
hvar í heiminum a.m.k. miðað
við það sem oft hefur verið áður,
og stórveldin eiga í viðræðum um
að skera niður kjarnorkuvopn og
fækka í herjum sínum í Evrópu.
Það kemur manni því heldur
spánskt fyrir sjónir að í engu má
slaka á hernaðaruppbyggingunni
á íslandi. Það er eins og friðar-
andinn í Evrópu nái ekki hingað.
Á þessu er raunar einföld
skýring. Eftir að friðarhreyfingar
efldust í Evrópulöndunum var
hernaðarbrölt þar óvinsælla en
verið hafði. Tíð slys af völdum
herflugvéla og dólgsháttar setu-
liðsmanna Bandaríkjamanna,
óttinn við kjarnorkuslys og að
herstöðvar Nató yrðu skotmörk í
stríði varð loks til að fylla mælinn
hjá almenningi og friðarhreyfing-
um óx fiskur um hrygg í Vestur-
líka svo „einkennilega" til að
Bandaríkin og Nató ráða yfir
miklum og öflugum sjóher, bæði
kafbáta og ofansjávarherskipa
sem nýtist fyrst og fremst í árásar-
aðgerðum. Það var því nærtækt
að setja saman áætlun um flota-
sókn norður eftir Atlantshafi og
austur fyrir Noreg til Kolaskaga.
Þannig geta Bandaríkjamenn
nýtt sér flotastyrk sinn og nái þeir
fótfestu í norðurhéruðum Sovétr-
íkjanna eru þeir strax farnir að
ógna Moskvu. Flotasóknina má
svo styrkja meó því að sækja
landveg frá Noregi en Banda-
ríkjamenn sækjast nú mjög ákaft
eftir því að koma upp her- og
birgðastöðvum í Norður-Noregi.
Bandaríkjamenn hafa líka tekið
það skýrt fram að í væntanlegum
afvopnunarviðræðum komi ekki
til greina að minnka flotastyrkinn
eða fækka þeim kjarnorkuflug-
skeytum sem eru í kafbátum á
hafi úti. Það má nefnilega ekki
minnka getu Nató til sóknar á
Norður-Atlantshafi.
Ekki hefðu hershöfðingjarnir
getað verið heppnari með land-
fræðilegar kringumstæður. Á
miðri leiðinni norður eftir Atl-
antshafi er ísland, sem einn af
forsvarsmönnum Nató kallaði á
sínum tíma „ósökkvandi flug-
móðurskip". Að vísu er venjan
að manna herskip hermönnum
en ekki óbreyttum borgurum. Nú
Því er stundum haldið fram að
herforingjar séu kaldlyndir og
meti mannslífin lítils, þau séu
lítið annað en tölur á blaði. I
þessu dæmi um sóknina á
Norður-Atlantshafi er þó líklega
verið að gera þeim rangt til. Eru
hershöfðingjarnir ekki einmitt að
bjarga miklum fjölda fólks í Mið-
Evrópu og Bandaríkjunum frá
hernaðarhörmungum ef þeir
stýra árás á Sovétríkin frá íslandi,
strjálbýlasta landinu í Nató, og
beina þar með hættunni af
átökum þangað? Er líka ekki
eðlilegt, fyrst íslendingar leggja
ekkert til bandalagsins, að þeir
ljái land sitt undir stríðsrekstur-
inn? Manntjón yrði ekki teljandi
í hernaðarátökum þótt Rússar
gerðu árásir á herstöðvarnar hér,
í mesta lagi að félli kvartmiljón
manna sem er lítið miðað við
miljónatugina í Evrópu. Ef
„hertu“ flugskýlin og niður-
gröfnu stjórnstöðvarnar sködd-
uðust ekki væri skaðinn ekki svo
mikill. Sams konar þankagangur
í smærri mynd býr að baki þeirri
hugmynd að flytja Keflavíkur-
herstöðina norður á Melrakka-
sléttu svo hún sé fjær fjölmenn-
inu á Reykjavíkursvæðinu.
í þessum útreikningum Nató-
liða er líka reiknað með því að
vegna fæðar landsmanna þurfi
ekki að hafa teljandi áhyggjur af
mótmælaaðgerðum. Þátttakend-
ur í þeim gætu aldrei skipt hundr-
uðum þúsunda eins og í Evrópu.
Vegna smæðar þjóðarinnar er
yfirstéttin hlutfallslega fámenn
og því auðgert að múta henni.
Það þarf enginn að halda að
Bandaríkjaþing láti það við-
gangast ár eftir ár að allar verk-
legar framkvæmdir í þágu hersins
hér séu þrisvar sinnum dýrari en
sambærilegar framkvæmdir ann-
ars staðar. Bandaríkjamenn eru
nefnilega allra manna praktísk-
astir og séðir í fjármálum og láta
ekki féfletta sig nema í ákveðnum
tilgangi. Skyldi það vera tilviljun
að ársreikningar íslenskra aðal-
verktaka sýna ævintýralegan
hagnað á hernaðarframkvæmd-
unum einmitt þau ár sem vígvæð-
ingin er sem áköfust. Sá hagnað-
ur rennur beint í vasa íslensku
yfirstéttarinnar og hinna raun-
verulegu landstjórnenda, með
einum eða öðrum hætti, til að
greiða fyrir frekari umsvifum
hersins og verður jafnframt til að
tryggja stöðu peningavaldsins
enn betur.
Hinar hrikalegu áætlanir
Bandaríkjamanna um hernaðar-
uppbyggingu á íslandi hljóta að
vekja hverjum manni ugg í
brjósti. Herstöðvar þeirra hér,
stjórnstöðvar, flugskýli, flug-
brautir og radarstöðvar, yrðu
fyrstu skotmörk í kjarnorkustyrj-
öld. Það hefur alltaf verið brýn
nauðsyn að spyrna við veru hers-
ins í landinu, en líklega hefur
nauðsynin aldrei verið brýnni en
nú vegna hernaðarframkvæmda
Nató og sóknarstefnunnar á
norðurhöfum.
Það er vel við hæfi að minnast
afmælis Nató með því að byrja nú
að snúa ofan af vígbúnaðarmyll-
unni. Þyngsta lóðið sem íslend-
ingar geta lagt á metaskál friðar-
ins nú er að afneita öllum áform-
um um Natóflugvöll í Aðaldal,
stöðva allar hernaðarfram-
kvæmdir þegar í stað og hefja
undirbúning að brottflutningi
Bandaríkjahers.
Jón vinnur á Þjóðskjalasafninu og er í
forystusvei* SHA.
Höldum áfram til afvopnunar á höfunum
Nýlega las ég grein eftir Þórar-
in Þórarinsson, sem birtist í Tím-
anum undir fyrirsögninni „Kola-
skagi og Aðaldalur“.
Eg nýt þess heiðurs að vera
fulltrúi fréttastofu sovésks al-
mennings, sem er þess fullviss, að
ekki eigi að vera um nein „bann-
svæði“ að ræða, þegar komið er
að afvopnun, en þá langþráðu
þróun, sem varð tii í kjölfar hins
nýja pólitíska hugsunarháttar og
þar af leiðandi Reykjavíkurand-
ans, verður stöðugt að ýta undir.
Þess vegna langar mig til að koma
inn á tvö málefni, sem fjallað er
um í áðurnefndri grein: Kola-
skaga og afvopnun á höfunum.
Kolaskagaáætlunin
Margir vestrænir lesendur
tengja Kolaskaga fyrst og fremst
sovéskri kafbátastöð. Vegna
Vladimír Verbenko skrifar
„Umfjögurra ára skeið hefur Gorbatsjov
haldið þvífram að afvopnun á höfunum og
takmörkun flotaumsvifa sé óaðskiljanlegur
þáttur í þróun samskipta austurs og vesturs...
Samt hefur engin þeirra raunsæistillagna sem
hann hefur lagt fram ... hlotið stuðning. “
þessara aðstæðna, (sem Þórarinn
Þórarinsson og margir fordóma-
lausir sérfræðingar telja komnar
af illri nauðsyn og vegna vama),
er sums staðar talað um hættu-
lega „útþenslu sovéska eldflauga- Þann 1. október 1987 flutti
flotans". Míkhafl Gorbatsjov ávarp í
Við skulum nú snúa okkur að Múrmansk, þar sem hann lagði
hinu raunverulega ástandi í þess- fram raunhæfa áætlun um tak-
um heimshluta. mörkun hernaðarumsvifa og
minnkandi fjandskap á norður-
slóðum, svo og á vestur- og
austurhveli jarðar, jafnt þurr-
lendi sem á hafinu. Og í fyrsta
hlutanum, þar sem um var að
ræða samþykkt um að koma á
kjarnorkuvopnalausu svæði í
Norður-Evrópu, sem ma. Sovét-
ríkin tækju ábyrgð á., var lögð
áhersla á eftirfarandi: „Jafnframt
staðfesta Sovétríkin, að þau eru
tilbúin til að ræða við þau ríki,
sem hlut eiga að máli um öll mál-
efni, sem tengjast tilurð kjarn-
orkuvopnalauss svæðis, þar með
taldar mögulegar ráðstafanir
varðandi sovéskt landsvæði.“
Auk þess tóku Sovétríkin ein-
hliða niður skotpalla fyrir með-
aldrægar eldflaugar einmitt á
Dr. Verbenko er yfirmaður APN á
íslandi.

Fimmtudagur 9. mars 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5