Þjóðviljinn - 15.03.1989, Page 7

MENNING
Þegar ofsjónir verða
að raunveruleika
Leikfélag Menntaskólans við Hamra-
hlíð sýnir:
Nashyrninga eftir Eugéne Ionesco
Erna Geirdal þýddi
Leikstjóri: Andrés Sigurvinsson
Búningar: Rósberg G. Snædal
Leikmynd: Magnús Loftsson
Eugéne Ionesco fæddist í
Rúmeníu 1912 en hefur búið í
Frakklandi síðan 1938 og skrifar
á frönsku. Fyrsta leikritið sem
sett var á svið eftir hann var
Sköllótta söngkonan (1950) en
þekktur varð hann fyrir Stólana
(1952). Nashyrningar fóru fyrst á
svið 1959 og spurðust undir eins
út, voru fljótlega komnir á senu
víða um lönd, hér á íslandi strax
1961.
í>að er engin furða. Þetta er
magnað verk, textinn þéttur með
áhrifamiklum hápunktum, alleg-
onan hugsuð út í æsar, og þó
fyndið, fullt af gráglettnum leik.
Mjög metnaðarfullt verk að ætla
sér að setja upp með þrjátíu
menntaskólanemum, en Andrés
Sigurvinsson er enginn aukvisi.
Jú, víst sé
ég hann
Á friðsælum sunnudegi hittast
vinirnir Bérenger og Jón á kaffi-
húsi í bænum. Jón er vandur að
virðingu sinni og það ergir hann
að sjá hvað Bérenger er timbrað-
ur og slæptur eftir veislu kvöldið
áður, sígeispandi og vesæll. Bér-
enger skammast sín líka sjálfur,
einkum þegar hann kemur auga á
Daisy vinnufélaga sinn sem hann
er hrifinn af, en hann er veikur
fyrir öðrum lystisemdum
heimsins líka, auk þess sem Daisy
er trúlofuð ungum lögfræðingi
sem Bérenger hefur ekki roð við.
Friðsældin er rofin af nashyrn-
ingi sem æðir hjá í rykmekki í
fjarska. Fólk vill helst ekki trúa
sínum eigin augum og heldur að
það sjái ofsjónir, sumir sannfær-
ast þó þegar konan með köttinn
kemur grátandi með dýr sitt dautt
undan hófum nashyrningsins.
Þar með er skriðan komin af stað,
ofsjónirnar verða smám saman
að veruleika. Nashyrningarnir
eru kannski tveir í upphafi, svo
fjölgar þeim jafnt og þétt við það
að íbúarnir í bænum breytast
hver af öðrum í nashyrninga
frammi fyrir furðu lostnum sjón-
um Bérengers. Örvænting hans
vex og vex, hann bíður eftir að
verða annaðhvort vitlaus eða
sjálfur að nashyrningi og veit
ekki sitt rjúkandi ráð. Lokaatrið-
ið er mikil áreynsla fyrir ungan
leikara.
Hvað er
nashyrningur?
Leikritið er samið undir áhrif-
um frá uppgangi nasismans í Evr-
ópu þó að Ionesco hafi ekki dott-
ið í hug hvað það yrði ofljóst á
íslensku. Á frönsku heitir leikrit-
ið Rhinocéros sem minnir ekki
strax á nasista og hefði sjálfsagt
verið auðveldara að vinna ýmis-
lega úr táknum verksins ef fólkið
breyttist tii dæmis í flóðhesta!
Einkenni þessara dýra eru annars
vegar að þau sjást ekki fyrir, þau
æða um í blindni og þjóna ekki
mannlegu samfélagi. Einn segir á
breytingaskeiðinu að hann njóti
þess að vera mannhatari. Hins
vegar eru þetta falleg dýr og ákaf-
lega félagslynd í eigin hóp, vilja
vera saman og baula þá, öskra
eða syngja eftir því hvað maður
heyrir.
I frábærlega vitrum texta
reynir Ionesco að koma til skila
ógninni sem stafar af nashyrning-
unum og líka hvað þeir eru heill-
andi. Ef þeir væru bara ógeðs-
legir gæti maður ekki skilið hvers
vegna fólk laðast að þeim, ef þeir
stjákl dofinna persóna við merk-
ingarlitla músík og minnti á dóp-
ista. Þetta var virðingarverð til-
raun en á endanum fannst mér
hún vinna gegn textanum og
skilja aðalpersónuna eftir ansi
eina þegar það hefði hjálpað Bér-
enger að vera að bregðast við
markvissari skilaboðum.
í fyrri hluta sýningarinnar var
leikurinn jafn þó að Sigurður H.
Pálsson (Bérenger) og Benedikt
Erlingsson (Jón) væru betri en fé-
lagar þeirra. Páll Óskar
Hjálmtýsson var snjall rökfræð-
ingur og Rúnar Páll Gestsson
ágætur í frábæru samtali við
hann. Hugrún Hólmgeirsdóttir
var einstaklega brjóstgóð fram-
reiðslustúlka og Þórdís E. Valdi-
marsdóttir prýðilegur vinnuveit-
andi hennar svo nokkur nöfn séu
nefnd. Framsögn allra var með
fádæmum skýr og góð.
Yfirburðir Sigurðar og Bene-
dikts urðu meiri þegar á leið og
umhverfið varð veikara. Bene-
dikt er kannski mesti leikarinn af
þeim sem þarna komu fram. Það
hlýtur að vera óvenjulegt að sjá
Bérenger (til vinstri) og Jón á kaffihúsinu. Á milli þeirra sópar Atli Rafn
gólf í hlutverki sonar kaupmannsfrúarinnar.
lítt reyndan leikmann sýna svo
óhugnanlega vel manneskju í
heljargreipum sjúklegrar sefjun-
ar.
En Sigurður skapaði líka eftir-
minnilega persónu úr hinum
veiklynda Bérenger, sem alltaf er
tilbúinn að hugsa um og taka fullt
tillit til þess sem aðrir segja, sem
sér og gerir sér grein fyrir hvað er
að gerast og ræðir það af hrein-
skilni, en finnst svo gott að fá sér
neðan í því. Einmitt vegna þess
hvað hann er sveigjanlegur og
mikil manneskja heldur hann
áfram að vera maður. Með per-
sónu hans er Ionesco að segja
okkur að engin ógn sé yfirþyrm-
andi meðan við ræðum hana af
einurð og barnslegri einlægni.
Sviðið var helst til flókið og
hátimbrað en búningarnir voru
gerðir af mikilli hugkvæmni og
hver persóna fékk sín attríbút
nema Bérenger sem var bara eins
og venjulegur nemandi í MH!
Þýðingin virkaði ofurlítið gam-
aldags á köflum en var vel nýti-
leg.
Nashyrningar í Menntaskólan-
um við Hamrahlíð er menningar-
viðburður sem menn geta verið
stoltir af þar á bæ og fólk ætti ekki
að láta framhjá sér fara. SA
væru bara heillandi gætum við
ekki skilið hvers vegna Bérenger
vill ekki verða nashyrningur líka.
Fyrst og fremst eru þeir dýr og
Bérenger vill halda áfram að vera
maður.
Þó að ástæða sé til að minna á
uppgang nasisma á okkar tímum
hefur Andrési fundist of einfalt
og takmarkandi að láta táknmál
verksins vísa einungis til þess.
Hann reynir að víkka skírskotun-
ina út til annars konar sefjunar
skilningarvitanna en múgæsing-
ar: dansinn í lokin er ekki þýskur
mars heldur tilbreytingarlaust
Fellur eða féll
Jóhann Hjálmarsson.
útgefandi hefði að ósekju mátt
tilgreina hver málaði kápumynd
og úr hvaða málverki hún er.
Slíkt kunna fróðleiksfúsir ljóða-
unnendur að meta. Einnig er
nauðsynlegt að segja lítillega frá
höfundum sem prentast í slík
safnrit.
Hans Vöggur í útgáfu Guðrúnar
Tryggvadóttur.
og samtímaverk eftir Þórarin
Eldjárn, Hávamál og blaðafrétt-
ir, saga eftir Hjört, 9 ára bekk,
við hlið texta Ólafs Jóhanns og
Halldórs Laxness, og hér er með-
al annars að finna sjálfslýsingu
Jóhanns Péturs Sveinssonar lög-
fræðings og formanns Öryrkja-
bandalagsins við hlið frásagnar
Stefáns Unnsteinssonar af upp-
vaxtarárum Sævars Cieselskys.
Hjálmar Árnason og Magnús
Jón Árnason önnuðust efni í
„Skugga“ og Guðrún Tryggva-
dóttir myndskreytti, en Heimir
Pálsson valdi efni í „Ævintýri"
sem Svava Björnsdóttir mynd-
skreytti.
SIUA
AÐALSTEINSDÓTTIR
Jóhann Hjálmarsson.
í skolti Levíatans, Ijóðaþýðingar.
Örlagið, 1988
Jóhann Hjálmarsson hefur
sent frá sér 4. þýðingasafn sitt og
virðist það meira að vöxtum en
þau önnur er út hafa komið frá
hans hendi. Segja má að bókin
geymi ljóð úr öllum heimshorn-
um, svo mér verður á að hugsa:
Hvers konar tungumálaljón er
þarna á ferðinni, því maður sem
skilur allar helstu þjóðtungur og
nokkur handan-járntjaldstungu-
mál er verulegur hvalreki íslensk-
um bókmenntum. Svona getur
góðfús lesandi hugsað vegna þess
að bókin geymir engar upplýsing-
ar um það úr hvaða málið er snú-
ið. Öll kvæðin gætu þess vegna
verið þýdd úr sænsku, en þau eru
88 að tölu.
Pólland er fyrirferðarmikið í
skolti Levíatans, en þaðan eru 17
af ljóðum bókarinnar. Við
skulum líta á dulítið ljóð eftir
Ryszard Krynicki.
Yrði ég
Yrði ég einhvern tíma að hrópa:
„Lengi lifi Pólland!"
- á hvaða rnáli œtti ég að gera
það?
Og án bíós
Að horfa í búðarglugga kostar
ekkert
En fyrir brauð og ost borgar
maður
Einnigfyrirfrelsið með höfði sínu
Vatnið úr lœknum er þó ókeypis
Og þrœldómurinn líka
Pannig lifum við - ókeypis.
Margt stórmenni er kallað til
leiks og má þar nefna Borges,
Neruda, Apollinaire og Rilke.
Flestir höfundarnir eiga það sam-
eiginlegt að yrkja opið svo merk-
ing ljóðanna vefst ekki fyrir
neinum, eða ætti ekki að gera
það. Helst er það regnljóð Arg-
entínumannsins sem skilur eftir
sig dulúð og framandleika, vöru-
merki góðra bókmennta.
Að lokum vil ég geta þess að
Námsgagnastofnun
Skuggar
og
ævintýri
Jóhann Péturog
Sævar Cieselsky
innanum
þjóðsögurnar
Hjá Námsgagnastofnun eru
komnar út tvær nýjar bækur í
flokki svokallaðra lesarka sem
ætlaðar eru efri bekkjum grunn-
skóla.
Önnur „örkin“, sem raunar
kemur út sem lítil bók, heitir
„Skuggar“, ætluð 7.-9. bekkjum
og er þar fjallað um fólk „sem
ekki hefur auðnast að vera sólar-
megin í tilverunni'1 einsog segir í
kynningu, en hin heitir „Ævintýri
og veruleiki“ fyrir 4.-6. bekki og
eru þar annarsvegar ný ævintýri
og gömul og hinsvegar raunsæis-
legar frásagnir úr mannlífinu.
Efnisval einkennist af mikilli
fjölbreytni. Hér eru sígildir bók-
menntatextar Gríms Thomsens,
Bólu-Hjálmars, Steins Steinarrs
Þessi orð þurfum við á íslandi
að hugleiða núna þegar ensk
tunga flæðir yfir okkar litla mál-
samfélag, svo það á í vök að verj-
ast. Skrifum bara ísland í staðinn
fyrir Pólland.
Tyrkinn Orhan Veli á kald-
hæðið ljóð í bókinni.
Ókeypis
Við lifum nœstum því ókeypis
Loftið er ókeypis
Skýin ókeypis
Fjöllin
Regnið
Og leirinn ókeypis
Án bíls býr maður ókeypis
MAGNÚS
GESTSSON
Topino 2001.
Mynd mánaðarins
Topino 2001 eftir Erró
Mynd marsmánaðar í Listasafni
íslands er Topino 2001, olíumál-
verk eftir Erró sem byggt er á
kvikmynd bandaríska leikstjór-
ans Stanley Kubricks frá 1968:
2001, A Space Odyssey. Leið-
sögn fer fram í Listasafninu á
fimmtudögum kl. 13.30 og er
ókeypis, en safnið er opið frá kl.
11-17.
Miðvikudagur 15. mars 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7