Þjóðviljinn - 24.05.1989, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Kína og
Sovétríkin
Þaö væri synd aö segja, aö sambúð Sovétríkjanna og
Kína hafi verið tíðindalaus þau fjörtíu ár sem liðin eru síðan
hinn rauði her Maós formanns hélt inn í Peking og lýsti yfir
stofnun alþýðuveldis, sem dró dám mikinn af hinum sov-
éska eldri bróður. Þá sungu menn í báðum ríkjum um göng-
una miklu fram á við undir fánum Stalíns og Maós. Síðan
skildi leiðir - vegna þess að Kína Maós vildi ekki fylgja
Khrúsjof í því að reyna að bæta sambúðina við vestrið og
sveia hinni stalínsku arfleifð heima fyrir. Kína vildi þá heita
byltingarríkið eina og sanna og fordæmdi sovéska endur-
skoðunarstefnu og svik Moskvumanna við hreina kommún-
íska kenningu og svo fyrir heimsveldisyfirgang. Sovétmenn
svöruðu með því að kalla Kína menningarbyltingarinnar ríki
stórhættulegrar þjóðernissinnaðrar ævintýramennsku á
villigötum. Þessu fylgdu pústrar á landamærum og fullur
fjandskapur í utanríkismálum og niðurfelling viðskipta.
Það er lærdómsríkt fyrir þá, sem af reynsluleysi og
skammsýni tóku mark á tilkalli þessara miklu ríkja beggja til
að fara með sannan sósíalisma, að líta yfir þá þróun sem
síðar hefur orðið og staðfestist nú á dögunum með merki-
legri heimsókn Gorbatsjovs til Peking. A næstliðnum árum
hafa Sovétmenn og Kínverjar að sönnu verið ósammála um
margt (Afganistan, Kampútseu ofl), en ágreiningur hefur
verið ræddur af sæmilegri kurteisi. Báðir hafa gefið upp á
bátinn tilkall til að fara með hinn eina rétta pólitíska sann-
leika. Bæði Sovétmenn og Kínverjar hafa fylgst með forvitni
og reyndar lærdómsfýsn með breytingum sem hafa orðið
hjá grannanum. Það er skiljanlegt: Kínverjar byrjuðu, undir
forystu Dengs Xiaopings, á undan Sovétmönnum að losa
um miðstýringu efnahagslífsins og veita talsvert svigrúm til
þróunar blandaðs hagkerfis. Sovétmenn hafa að nokkru
leyti tekið mið af þeirri reynslu - um leið og þeir hafa undir
forystu Gorbatsjovs gerst hraðstígari en ráðamenn í Peking
á brautum lýðræðis og málfrelsis. Það er þessvegna sem
stúdentar í Peking heilsuðu Gorbatsjov með borðum sem á
var letrað glasnost upp á rússnesku - og beittu fyrir sig nafni
hans til að hreyfa við sínum mönnum. Það er þessvegna
sem menn lögðu í Peking sérstaklega hlustir við ummælum
Gorbatsjovs um nauðsyn þess að styðja við bakið á efna-
hagslegum breytingum með breytingum á hinu pólitíska
kerfi.
Vitaskuld er þessi þróun mála mjög jákvæð. Það er gott
fyrir heimsfriðinn þegar ágreiningsmálum fækkar stórlega
milli stærsta ríkis heims og þess fjölmennasta. Það er hollt
fyrir þau bæði að semja um niðurskurð á herafla í landa-
mærahéruðunum - nóg annað þarfara er við mannafla og fé
að gera. Báðum ríkjum er það mikil nauðsyn að taka aftur
upp og efla eðlileg viðskipti sín í milli, þau eiga mikla mögu-
leika á skynsamlegri verkaskiptingu yfir landamærin á
mörgurh sviðum, og bæði skortir þau gjaldeyri til að kaupa
allt sem þarf í „fyrsta“ heiminum.
Það er líka að mörgu leyti hollt fyrir vinstrisinna um allan
heim, að Sovétmenn og Kínverjar eru ekki lengur í þeim
(trúðboðsham, sem einatt bar frekar merki um kapp en for-
'sjá. Hinn pólitíski sannleiki er aldrei endanlegur, heldur lifir
hann óstýrilátu lífi í margbreytileika þjóðfélaganna. Og það
er blátt áfram uppörvandi þegar Gorbatsjov les kínverskum
málvinum sínum þann texta að „hagstjórnartæki og lýðræði
eru alls ekki fyrirbæri sem kapítalisminn hefur einkarétt á“.
En það er eins gott að menn geri sér grein fyrir því að það er
hægara sagt en gert að fylgja þessum ummælum eftir- eins
og sannast í þeirri sérstæðu glímu námsmanna og yfirvalda í
Peking, sem stendur enn þegar þessar línur eru skrifaðar.
ÁB.
KLIPPT OG SKORIÐ
„Að viðbættri
hóflegri þóknun“
f Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins um helgina er saga ís-
lenskra aðalverktaka rakin ítar-
lega. Ástæðan til þess er þver-
sögnin sem upp kom milli Thors
Ó. Thors, forstjóra fyrirtækisins,
sem hélt því fram að Bandaríkja-
menn væru svo yfir sig hamingju-
samir með skiptin við íslenska
aðalverktaka, og Erics McVa-
dons aðmíráls, fráfarandi yfir-
manns setuliðsins á Miðnesheiði
sem kvartaði undan því að hér
væru allar framkvæmdir mörgum
sinnum dýrari en annars staðar
gerðist í heiminum. Þar meira en
gaf hann í skyn, eins og áður hef-
ur verið drepið á í Þjóðviljanum,
að íslenskir aðalverktakar okr-
uðu á verndaranum.
Höfundur Reykjavíkurbréfs,
sem því miður lætur ekki nafns
síns getið (er ekki gamall og góð-
ur siður að skrifa undir bréf?)
hefur þungar áhyggjur af þessari
undarlegu þversögn og þarf að
finna blóraböggul. Þegar sagan
er rakin sést hvar hann stígur
fram á sviðið þegar hans tími er
kominn. Einnig sést vel hvað
bréfritara er í mun að allir skilji
að það var aldrei meining góðra
íslendinga að græða á hernum.
„Pað var að ósk íslenskra
stjórnvalda að íslenskir aðilar
hófu þátttöku í varnarliðsfram-
kvæmdum eftir 1951,“ segir í
bréfinu. „Lagt var til að stofnuð
yrðu samtök þeirra íslensku að-
ila, sem gætu tekið að sér fram-
kvæmdir fyrir varnarliðið, og þar
með yrði tryggt að aðstaðan yrði
sem sterkust til að ná sem mestu
af framkvæmdunum í íslenskar
hendur. Af hálfu stjórnvalda var
það skilyrði sett fram, að samtök-
in yrðu opin, þannig að enginn
aðili, sem uppfyllti hin almennu
skilyrði, yrði útilokaður frá þátt-
töku. Féllust fulltrúar byggingar-
iðnaðarins á þetta sjónarmið og
einnig var lagt úr höfn með því
sameiginlega markmiði, að hér
væri ekki um venjulegt gróðafyr-
irtæki að ræða. Þótt einskonar
einokunaraðstaða væri sköpuð
með því að útiloka samkeppni og
undirboð innanlands, myndi mis-
notkun þessarar aðstöðu einung-
is leiða til þess, fyrr eða síðar, að
verkin yrðu falin bandarískum
byggingafélögum, svo sem heim-
ilt yrði að teljast samkvæmt
varnarsamningnum. Við það œtti
því að miða, að verk mœtti ekki
fara fram úr kostnaðarverði að
viðbœttri lágri þóknun. Á þessum
grundvelli voru Sameinaðir verk-
takar stofnaðir."
Þegar Bandaríkjamenn á-
kváðu, árið 1952, að hætta að
skipta við einokunarfyrirtæki og,
taka upp útboð alls staðar á sín-
um yfirráðasvæðum mótmæltu ís-
lensk stjórnvöld. Bréfritari segir:
„Fór svo að Bandaríkjastjórn
féllst á að gera undantekningu að
þessu leyti varðandi ísland, enda
væru Sameinaðir verktakar opnir
öllum þeim, sem hug hefðu á...
Framkvæmdir yrðu unnar fyrir
kostnaðarverð að viðbœttri hóf-
legri þóknun. “
Svo kom Reginn
til sögunnar
Árið 1954 voru svo íslenskir
aðalverktakar stofnaðir til að
gera það sem gera þurfti fyrir her-
inn. Sameigendur voru og eru:
Ríkissjóður íslands sem á fjórð-
ung, Reginn hf, dótturfyrirtæki
SÍS, sem á fjórðung líka og Sam-
einaðir verktakar sem eiga helm-
ing. Um þetta segir bréfritari:
„Forsendurnar fyrir stofnun ís-
lenskra aðalverktaka á sínum
tíma voru auðvitað þær að fram-
sóknarmenn vildu tryggja aðild
samvinnuhreyfingarinnar að
þessum framkvæmdum og þeim
hagnaði, sem þar mátti búast við.
Það er mál út af fyrir sig, að varn-
arliðið kom ekki hingað til ís-
lands til þess, að við Islendingar
gætum hagnast á því fjárhags-
lega, þótt of margir virðist nú
orðnir þeirrar skoðunar. í við-
skiptablaði Morgunblaðsins kom
fram fyrir skömmu, að við höfum
meiri gjaldeyristekjur af varnar-
liðinu en af ferðamannaþjónustu
eða af útflutningi iðnaðarvara. Á
síðasta ári námu tekjur af varn-
arliðinu um 13 miljörðum króna
eða um 20% af útflutningstekjum
landsmanna. Þessar tölur sýna,
að við erum að verða háð þessum
tekjum. Þess vegna á það að vera
markmið í sjálfu sér að minnka
þær frekar en hitt. Þegar að því
kemur, að taldar eru forsendur
fyrir því vegna öryggishagsmuna
að varnarliðið hverfi af landi
brott, má ekki til þess koma, að
einhverjar raddir komi fram um,
að svo megi ekki verða vegna
þess að þjóðin missi umtalsverð-
an tekjustofn. Það má í þessu
sambandi minna á það, sem í
upphafi var stefnt að, sem sé að
verktakastarfsemi fœri fram á
kostnaðarverði að viðbœttri lágri
þóknun. “ (Leturbreytingar Þjv.)
Höfundur Reykjavíkurbréfs
telur að nú verði að stíga til baka
aftur fyrir aðild SÍS og til Samein-
aðra verktaka, samtaka frjálsra
aðila byggingariðnaðarins, eða
jafnvel til útboða á alfrjálsum
markaði. Þetta á að gera, eins og
hann segir, til þess að herinn geti
farið af landi brott án vand-
kvæða, þegar hans tími kemur.
Og hann hnykkir á meginboð-
skap sínum í lokin:
„Hin upphaflegu áform voru
heilbrigð og eðlileg í alla staði.
Hefði þeim verið framfylgt væri
ekki tilefni til þessara umræðna
nú.“
Áhyggjur og ályktanir bréfrit-
ara eru góðra gjalda verðar. Hitt
gæti hann látið söguna - mann-
kynssöguna - kenna sér að það
liggur í hlutarins eðli að í kringum
erlendan her í landi verður ævin-
lega spilling.
Áfram á
svipuðum slóðum
Staksteinar Mbl segja það
rangt hjá Þjóðviljanum að
McVadon hafi verið að ræða um
sjónvarpsþætti Alberts Jóns-
sonar í ræðu sinni á dögunum,
hann hafi verið að tala um rann-
sóknir hans fyrir Örygggismála-
nefnd. Það kann rétt að vera, en
hitt er víst að það var bjarnar-
greiði við Albert sem formann
Óryggismálanefndar að aðmíráll-
inn skyldi draga nafn hans inn í
ræðu sína. Albert hefur haldið
hlutleysissvip eins og vera ber
sem opinber embættismaður,
þótt hann sé hlynntur Nató. Eftir
ræðu McVadons er hann alvar-
lega eyrnamerktur.
Óþarfi
Að lokum kvörtun við Ríkisút-
varpið. í sumar er auglýstur viku-
legur þáttur á dagskrá, enn ein
tónlistartalblandan, undir nafn-
inu Höll sumarlandsins. Nú er
ekki einungis að þetta sé nafn á
yndislegri bók eftir Halldór Lax-
ness, bók sem fyrir mörgum að-
dáendum hans er sannkölluð bók
bóka, heldur er ætlunin að setja
atburði hennar á svið í haust í
leikgerð Kjartans Ragnarssonar
þegar Borgarleikhúsið verður
opnað. Það er vægast sagt illa til
fundið að láta þetta fallega heiti
glymja á hlustum okkar í sumar,
það á alveg áreiðanlega illa við
þennan útvarpsþátt sem miklu
nær væri að skíra „Eftir hádegið"
eða eitthvað álíka. Verið svo væn
að breyta þessu áður en byrjað
verður að útvarpa þættinum.
SA
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 - 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Utgefandi: Utgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MöröurÁrnason, Silja Aðalsteinsdóttir.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Elísabet
Brekkan, Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim
Smart (Ijósm.), KristóferSvavarsson, ÓlafurGíslason, Páll
Hannesson, Sigurður Á. Friðþjófsson (umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þor-
finnurÓmarsson (íþr.), ÞrösturHaraldsson.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstof ustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Augiýsingastjóri:OlgaClausen.
Augiýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri:Björn IngiRafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsia, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 80 kr.
Nýtt Heigarblað: 110 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 900 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 24. mai 1989