Þjóðviljinn - 12.07.1989, Blaðsíða 3

r
Kartöflur
A undanhaldi
Aðalniðurstaða skoðanakönnunar sem
Hagvangur gerðifyrir Ágœtihf. er að
breyttar matarvenjur landsmanna séu
höfuðorsök minnkandi kartöfluneyslu
en hvorki verð négæði. Páll
Guðbrandsson: Kemur ekki á óvart
Svo virðist sem breytt matar-
æði sé höfuðorsök minnkandi
kartöfluneyslu landsmanna en
hvorki verð né gæði. Þessar nið-
urstöður komu fram í nýiegri
skoðanakönnun sem Hagvangur
gerði fyrir Ágæti hf. um miðjan
síðasta mánuð og voru birtar op-
inberlega í gær.
Að sögn Gunnars Maacks
framkvæmdastjóra Hagvangs var
könnun gerð í gegnum síma á
tímabilinu 8.-15. júní og voru
1000 manns í úrtakinu á aldrinum
18-67 ára. Af þeim svöruðu 762
eða 76,2%. Gunnar sagði það
vera sína persónulegu skoðun,
byggða á niðurstöðum könnunar-
innar, að kartöflumarkaðurinn
væri deyjandi markaður.
í ljós kom að 27% aðspurðra
borða minna af kartöflum en
áður. Flestir nefna breytt matar-
æði sem ástæðu en meðal annarra
skýringa sem nefndar voru er
stóraukið framboð af öðru með-
læti en kartöflum á undanfömum
árum. Um 17,1% aðspurðratelja
hátt verð á kartöflum vera orsök
samdráttar í neyslu, en hvorki
fleiri né færri en 78,6% aðspurð-
ra segjast ekki mundu kaupa
meira af kartöflum þótt verð væri
lægra. Um gæði og hollustu
sögðust 92,3% aðspurðra telja
kartöflur hollar og 64% að ís-
lenskar kartöflur væm betri en-
innfluttar. Hins vegar telja
16,4% minnkandi gæði kartaflna
orsök samdráttar í neyslu.
Formaður Landssambands
kartöflubænda Páll Guðbrands-
son sagði þessar niðurstöður í
sjálfu sér ekki koma á óvart en á
því hvað hægt væri að gera til að
snúa vöm í sókn, sagðist Páll ekki
hafa neinar handbærar lausnir.
-grh
Foldaskóli
Annir framundan
Kolbrún Ingólfsdóttir yfirkennari:
Hefði talið œskilegra að ráða
skólastjóra strax. Arnfinnur Jónsson
skólastjóri: Mörgfordæmifyrir þessum
r
Eg sé fram á erfiðan vetur og
neita því ekki að ég hefði talið
æskilegra að deildirnar í Hamra-
hverfi hefðu verið gerðar að sér-
skóla og skólastjórinn ráðinn
strax frá næsta hausti, sagði Kol-
brún Ingólfsdóttir yfirkennari í
Foldaskóla varðandi þá ákvörð-
un skólamálanefndar að nýi
skólinn f Hamrahverfi i Grafar-
vogi muni heyra undir Foldaskóla
næsta vetur.
Arnfinnur Jónsson skólastjóri
sagði að það væru til mörg for-
dæmi fyrir því að kennsla í nýjum
skólum hæfist með þessum hætti.
- Það er í raun ekki verið að
búa til nýjan skóla heldur setja
upp nokkrar lausar kennslustofur
fyrir yngstu börnin nær heimilum
þeirra. Ég sé ekki muninn á því
að hafa þessar kennslustofur á
lóðinni hérna eða annars staðar
og hef alltaf reiknað með því að
Foidaskóli taki við öllum börnum
úr Grafarvoginum þar til form-
lega verður settur á fót nýr skóli,
sagði Arnfinnur aðspurður um
það hvort álagið væri ekki orðið
of mikið á stjórnendur Folda-
skóla með þessum viðbótarnem-
endum. Arnfinnur sat fund
fræðslustjórnar Reykjavíkur
þegar tillögu um að sækja um
heimild til að ráða skólastjóra var
vísað frá og gerði ekki athuga-
semdir við þá afgreiðslu málsins.
Að sögn Guðrúnar Ágústs-
dóttur, aðstoðarmanns mennta-
málaráðherra, hefur þetta mál
ekki komið inn á borð ráðuneyt-
isins en hún sagðist telja líklegt
að heimild til að ráða skólastjóra
hefði fengist ef fram á það hefði
verið farið.
iÞ
ísleik 1989
Þjóðháttamót í Reykjavík
Þjóðdansafélag Reykjavíkur heldur norrœnt
dansamót
Rúmlega 200 dansarar og spil-
arar frá öllum Norðurlöndum
nema Færeyjum taka þátt í þjóð-
háttamóti, sem Þjóðdansafélag
Reykjavíkur heldur hér á landi
dagana 15. til 23. júlí. Mótið, sem
er þriðja þjóðháttamótið sem fé-
lagið gengst fyrir, verður haldið
undir nafninu Isleik, og hefst með
setningarathöfn að Kjarvalsstöð-
um á laugardaginn.
Á sunnudaginn verður farið í
skrúðgöngu frá Hagatorgi kl.
14:30, og haldið niður í miðbæ,
þar sem hópar frá öllum löndun-
um munu dansa nokkra dansa.
Síðan liggur leiðin á nokkur vist-
heimili í Reykjavík þar sem dans-
ar verða sýndir. Að kvöldi 15.,
16. og 18. júlí verða samkomur í
Hagaskóla þar sem dansinn mun
duna og verða þær opnar öllum
áhugasömum dönsurum á meðan
húsrúm leyfir.
Á mánudag og þriðjudag verða
haldin námskeið í þjóðdönsum
og þjóðlagaspili, en á miðviku-
deginum halda þátttakendur í
Þórsmörk. Föstudaginn 21. verð-
ur sýning og dansleikur á Hótel
Selfossi. Mótinu verður slitið
sunnudaginn 23. júlí, með loka-
hófi á Hótel Sögu.
LG
Endurspeglun á fjárfestingarbruðli
í engu nágrannalandi okkar
kemst stígandi vísitölu fram-
færslukostnaðar í hálfkvisti við
hækkun framfærsluvístölunnar
hér á landi. Á árunum 1985 til
1988 urðu verðlagsbreytingar til
þess að vísitala framfærsluk-
ostnaðar rúmlega tvöfaldaðist
hér heima meðan hækkun í öðr-
um aðildarríkjum Fríverslunar-
bandalags Evrópu, EFTA, og
Evrópubandalagslöndum, EB,
var snöggtum minni. Þannig
hækkaði framfærsluvísitalan hér
á landi um 122% frá janúar 1985
til desember 1988. Aftur á móti ef
miðað er við ársmeðaltal fram-
færsluvísitölu var hækkunin 80,7
af hundraði, meðan meðaltals-
breytingar á framfærslukostnaði í
nágrannaríkjunum var víðast frá
um einum af hundraði upp í um
25 af hundraði. Einungis í Port-
úgal og Grikklandi urðu
breytingar á vísitölunni meiri
þótt ekki væru þær nándar nærri
eins miklar og hér á landi.
Þannig hækkaði framfærslu-
vísitalan hér á landi á fjögurra ára
tímabili - 1985-1988 - um 80,7
stig, meðan vísitalan hækkaði að
meðaltali í EFTA-löndunum
öllum um 23,65 stig og ef ísland
er undanskilið var meðaltals-
hækkunin ekki nema 12,4. í ein-
staka aðildarríkjum EFTA var
hækkun framfærsluvísitölu sem
hér segir: í Noregi 24,3 stig, Sví-
þjóð 14,9 stig, Finnlandi 12,7
stig, Austurríki 5,1 stig og Sviss
4,2 stig.
Verðlagsbreytingar í EB-
löndunum á umræddu tímabili
voru að meðaltali nokkru minni
en í EFTA-ríkjunum, eða 13 af
hundraði. Minnstar urðu verð-
breytingar í Hollandi eða 0,6 af
hundraði. Mestar urðu verð-
lagsbreytingarnar í Grikklandi
eða 62,5 og næst mestar í Port-
úgal 33,9. Önnur EB-lönd eru all
nokkru lægri.
... og enn hækkar
hún helvísk
Það sem af er árinu hefur vísi-
tala framfærslukostnaðar haldið
áfram að stíga. Frá janúar til júní
hækkaði vísitalan um 11,8%.
Þess má geta að á öllu árinu í fyrra
nam hækkunin 16,28%.
Af hækkunum á einstökum lið-
um í vísitölugrunninum má nefna
að á þeim tíma sem liðinn er af
árinu hækkaði matvara um 4%,
drykkjarvörur og tóbak um
17,3%, föt og skófatnaður 7,2%,
húsnæði, rafmagn og hiti 10,3%
húsgögn og húsbúnaður 10,5%,
heilsuvemd 16,5%, ferðir og
flutningar 15,2%, tómstundir og
menntun 9,5%, aðrar vömr og
þjónusta 13,4% og önnur ótalin
útgjöld 10,3%.
Fjárfestingarbruðl í
skjóli pilsfalda-
kapítalisma
í sjálfu sér er flug framfærslu-
vísitölunnar á undanfömum
árum ekki ný sannindi fyrir
neinum. En gefur þróun vísitölu
framfærslukostnaðar tilefni til
frekari ályktana en um verð-
lagsbreytingar einar?
Það er allavega álit þeirra
Björns Amórssonar, hagfræð-
ings BSRB, og Birgis Björns Sig-
urjónssonar, hagfræðings
BHMR. Báðir telja þeir að
hækkun framfærsluvísitölunnar
segi margt um stjóm efnahags-
mála síðustu árin.
- Ástæðurnar númer eitt, tvö
og þrjú eru að mínu mati fjárfest-
ingarbruðlið sem hefur verið
mikið að magni og þar á ofan út í
loftið oft á tíðum, sagði Björn
Amórsson.
- Það er fágætt í þeim löndum
sem við emm að bera okkur sam-
an við að til staðar sé þessi sjálf-
stæði verðbólguvaldur sem er í
íslenska hagkerfinu. í öllum þess-
um vísitölum og tekjutrygging-
arkerfi eins og í landbúnaði og
víðar er þessi sjálfvirki verðbólg-
umælir sem fer af stað við
minnsta titring. Þetta þekkist
ekki annarsstaðar, sagði Birgir
Björn.
Hann sagði þó fleira koma til
sem réði því hversu mikill munur
væri á verðbólgutölum hér og í
nágrannalöndunum. - Við höf-
um haft umtalsverðan viðskipta-
halla og talsverðan halla á ríkis-
fjármálum sem eykur spennuna í
hagkerfinu og rekja má til fjár-
festingabrasks þar sem ekki er
í BRENNIDEPLI
gætt nógrar arðsemi og ákveðinn-
ar ofneyslu hjá tiltölulega litlum
hluta þjóðarinnar sem hefur úr
alltof miklu að spiia.
Björn Arnórsson sagði að ljóst
væri að allur sá kostnaður sem
hlytist af fjárfestingum sem ekki
skiluðu arði skilaði sér aftur til
baka út í verðlagið og kæmi þann-
ig í bakið á launafólki.
- Menn hafa valið að fjárfesta í
nánast hverju sem er óháð arðs-
emismöguleikanum. Þannigvirð-
ist hátt vaxtastig hér á landi á
undanförnum árum ekki hafa
haft þau áhrif sem til var ætlast til
að draga úr eftirspurn eftir fjár-
magni og þannig koma í veg fýrir
frekari þenslu heldur þveröfugt,
sagði Björn.
- Mér sýnist að fyrirtækin taki
ekki alltof mikið mark á hækk-
andi raunvöxtum heldur ætli sér
að fleyta þeim út í verðlagið. Það
er ekki einungis við ofneysluna
að sakast heldur einnig þau stór-
kostlegu vanskil á fjármagni sem
sannanlega lenda einhvers staðar
og framkalla umframeftirspum.
Ég var sammála því að þyrfti að
snúa við blaðinu í vaxtamálum á
sínum tíma og fara úr neikvæðum
raunvöxtum. Þá reiknaði maður
með því að eðlilegum kröfum um
skil á fjármagni yrði haldið uppi.
Stjórnvöld hafa ekki gert
eðlilegar kröfur um arð-
semifjárfestinga. Ekki að
undra að fjárfestingarbruðl
síðustu ára skili sér íflugi
framfœrsluvísitölunnar
En svo virðist sem haldist hafi í
hendur hækkandi raunvextir og
vanskil. Þær auknu tekjur og sá
aukni sparnaður sem átti að fást í
hagkerfinu með hækkandi raun-
vöxtum hefur einkum komið nið-
ur á heimilum hins almenna
launafólks. Fyrirtækin í landinu
hafa með vaxandi vanskilum í
reynd reynt að halda uppi lægra
vaxtastigi en í raun er. Því miður
hefur verið gífurleg sóun af þess-
um sökum, sagði Birgir Bjöm.
Björn Arnórsson sagði háa
vexti ekki þurfa að vera vanda-
mál í sjálfu sér. Vandamálið fæl-
ist í því að menn tækju lán á þess-
um háu vöxtum og notuðu
lánsféð til fjárfestinga sem ekki
skiluðu sér aftur.
- Menn hafa einfaldlega getað
treyst því að þegar allt væri kom-
ið í óefni þá væri þeim bjargað úr
súpunni, sagði Björn en hann
sagði það sína skoðun að háir
vextir undanfarið hefðu ekki ver-
ið vandamál atvinnulífsins, held-
ur það að menn hafi haldið áfram
að taka lán á háum vöxtum.
Við atvinnulífið
að sakast
Birgir Björn sagði að lengi
hefði verið um að ræða umfram-
eyðslu í hagkerfinu, - bæði í gó-
ðærum og eins þegar hallar
undan fæti og slíkt gengur ekki til
lengdar. Þar held ég að sök at-
vinnulífsins sé allra stærst. Það
hefur ekki axlað þessa raunvaxta-
stefnu. Það sorglegasta við þessar
fjárfestingar er að fjármagnið í
frumframleiðslugreinunum ávax-
tar sig ekki nógsamlega og svo
erum við með greinilegar offjárf-
estingar í verslun og þjónustu.
Þetta eru staðreyndir sem allir
virðast vita en draga ekki af þeim
réttar ályktanir.
Það verður að búa sjávarút-
vegnum þau rekstrarskilyrði að
hann geti borið sig. En um leið
verður líka að gera þá kröfu til
hans að hann skili þjóðarbúinu
eðlilegum afköstum. Menn hafa
verið alltof uppteknir af því að
braska með kvóta og almannafé í
stundargróðaskyni og ekki hugað
að því að byggja upp atvinnuveg
sem stendur undir sínu og vel
það. Þetta er kjarni málsins.
Allt sem gerist í sjávarútvegi
hefur í raun fordæmisgildi fyrir
aðrar atvinnugreinar. Meðan allt
leikur lausum hala í sjávarútveg-
inum eigum við ekki von á neinu
betra annarsstaðar frá, sagði
Birgir Björn.
- Ég sé engin batamerki því
miður - öðru nær. Það þarf miklu
harðari efnahagsstjóm og aðhald
með fjármagnsmarkaðnum og
meiri arðsemiskröfur en gerðar
em. Það skilar sér ekki endilega
með hærri vöxtum heldur með
stífari kröfum um arðsemi og aga
með þeim sem fara með fjár-
magnið.
- Þetta segir vitanlega mjög
mikið til um það hvemig hefur til
tekist með hagstjómina á þessu
tímabili, sagði Bjöm - og þar er
ekki einungis við stjómvöld að
sakast heldur einnig atvinnurek-
endur og þá sem ráða fjármagn-
inu.
-rk
Mlðvikudagur 12. júlí 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 3