Þjóðviljinn - 18.07.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Stjómarskráin og málfrelsið
Oft er talað um að hitta og
þetta vanti í stjórnarskrána. Til
dæmis er ekki minnst á mál-
frelsi, nema það sem segir í 78.
grein um rétt manna til að láta í
Ijós hugsanir sínar á prenti og
ábyrgð þeirra á því sem birt er.
Ýmsum finnst þetta ekki nóg.
Þó verðum við að hafa í huga
og átta okkur á, að það sem
birt er á prenti, eða á annan
hátt í f jölmiðlum, er allt annars
eðlis en það sem menn iáta
fjúka sín á milli, augliti til aug-
litis. Þetta er kjarni málsins.
Það sem helst og alvarlegast
vantar varðandi stjórnarskrána,
er að menn þekki hana og viti
hvað í henni felst. Fæstir virðast
hafa lesið hana né hugleitt.
Jafnvel alþingismenn, sem sverja
þó eið að stjórnarskránni, tala
þannig í sífellu, að maður hlýtur
að verða sannfærður um að þeir
hafi aldrei lesið hana í alvöru.
Á síðustu vikum hafa orðið há-
værar umræður um dóm yfir
blaðamanni, fyrir skrif hans um
staðarhaldarann í Viðey. Menn
hafa haft stór orð um skerðingu á
prentfrelsi og frelsi til að
gagnrýna opinbera starfsmenn.
Vitnað hefir verið í lagagrein nr.
108, en samkvæmt henni mun
Helgi Jónsson skrifar
hann er að gegna skyldustarfi
sínu, eða við hann eða um hann
út af því, skal sæta sektum,
varðhaldi eða fangelsi allt að
Allir hljóta að eiga rétt
áþvíað um málþeirra
séfjallað afháttvísi og
virðingu, hvortsemer
þjófur eða prestur,
ríkissaksóknari
eða sá sem þetta ritar
dómurinn hafa verið. Blaðamenn
og rithöfundar virðast einhuga í
vanþóknun sinni.
Lagagreinin felur það í sér, að
menn sem hafa í frammi:
„skammaryrði, aðrar móðgan-
ir í orðum eða athöfnum eða
ærumeiðandi aðdróttanir við
opinberan starfsmann, þegar
þremur árum. Aðdróttun þótt
sönnuð sé, varðar sektum, ef
hún er borin fram á ótilhlýði-
legan hátt.“
Þetta er allt og sumt sem bann-
að er. Ekki orð um gagnrýni.
Blaðamaðurinn hefði getað borið
fram ádeilu sína af meiri þunga,
án þess að nokkurt tilefni væri til
kæru, ef hann aðeins hefði gætt
hófst og stillt sig um að blanda í
mál sitt dylgjum og ásökunum
sem ekki komu við því sem hann
var að finna að. Mönnum hættir
stundum til að eyðileggja málstað
sinn með einhverskonar
slagsmálastfl þar sem nauðsyn-
legt sé að koma höggi á andstæð-
inginn. Gæti það ekki verið
ástæðan til þess hve umræður t.d.
um stjórnmál eru oft á lágu stigi
hjá okkur?
Lagagreinin sem vitnað var til,
hindrar engan í að gagnrýna op-
inbera starfsmenn. Mig rekur
óljóst minni til að hafa heyrt um-
ræður um tilvist þessarar greinar,
e.t.v. í tengslum við endur-
skoðun stjórnarskrárinnar fyrir
fjörutíu og fimm árum. Talað var
þá um menn sem mættu ekki
vegna þagnarskyldu, svara ásök-
unum varðandi starf sitt. f þeim
hópi eru t.d. lögreglumenn, sem
oft hafa orðið fyrir óvægilegum
ásökunum fyrir vanþakklátt
starf. En hvernig stendur á þess-
ari grein og hvaða gildi hefir hún?
Ekki er ólíklegt að hún hafi
upphaflega verið sett til að
vernda embættismenn. Sú tíð er
örugglega löngu liðin. í 78. grein
stjórnarskrárinnar er kveðið fast
að orði:
„Sérréttindi, er bundin séu við
aðal, nafnbætur og lögtign, má
eigi í lög leiða.“
Lagagrein nr. 108 hlýtur því að
vera eldri en 78. grein stjórnar-
skrárinnar, annars hefði hún
aldrei verið leidd í lög. Fyrst hún
er enn í lögum, hlýtur hún ein-
faldlega að eiga við um alla þegna
þjóðfélagsins.
Enginn getur átt rétt til að hafa
í frammi skammaryrði eða aðrar
móðganir, eða aðrar ærumeið-
andi ásakanir í fjölmiðlum.
Hvort slíkt fýkur á milli manna
augliti til auglitis er allt annað
mál.
Allir hljóta að eiga rétt á því að
um mál þeirra sé fjallað af hátt-
vísi og virðingu, hvort sem er
þjófur eða prestur, ríkissaksókn-
ari eða sá sem þetta ritar.
Helgi Jónsson starfar hjá Rarik
Hver em viðhorf Islendinga til EBE?
Á síðustu mánuðum hefur ver-
ið nokkur umræða um að íslend-
ingum sé nauðsynlegt að ná nýj-
um viðskiptasamningum við EB,
a.m.k. fyrir árið 1992.
Ýmsir menn virðast vilja að ís-
land gerist formlegur aðili að
bandalaginu. Slíkar raddir
heyrast einkum úr röðum stórat-
vinnurekenda og verslunaraðila.
Umræður um þeta mál í blöð-
um, útvarpi og sjónvarpi hafa að
því að ég best hef getað fundið,
verið afar einhæfar.
Ekki hefur verið neitt rætt um
hverju þarf að fórna af stjórnar-
farslegum réttindum og sjálfstæði
í ákvarðanatöku til að ísland geti
gengið í bandalagið.
Vera má að upplýsingar um
það efni séu í bæklingum sem
gefnir hafa verið út af sérstakri
starfsnefnd Alþingis, sem kann-
að hefur mál þetta, en ég hef ekki
séð þá bæklinga.
Ég tel nauðsynlegt að almenn-
ingur fái fræðslu um öll slík atriði
áður en menn mynda sér skoðun
á máli þessu. Sú kynskóð sem
stóð að lýðveldisstofnuninni fyrir
45 árum á erfitt með að hugsa sér
að þjóðin afsali sér sjálfstæði sínu
fyrir baunadisk. Því þarf að ræða
kvaðirnar sem fylgja inngöngu í
bandalagið ekki síður en hugsan-
legan ávinning sem gæti orðið að
inngöngu. Ungt fólk, sem ætla
má af skoðanakönnun að hafi
áhuga á ingöngu íslands í banda-
lagið, veit ef til vill ekki hvaða
kvaðir fylgja inngöngunni og
Gunnar Guðbjartsson skrifar
hverjum stjórnarfarslegum rétt-
indum þarf að fórna með
inngöngu í bandalagið.
Eg þykist vita að þeir menn séu
til í landinu sem veitt geta fræðslu
um málið. Því vil ég koma á fram-
færi nokkrum spurningum og
treysti því að þeim verði svarað af
þeim þingmönnum eða öðrum,
sem hafa kynnt sér málið.
Spurningarnar eru þessar:
1. Hver eru helstu atriði í
Rómarsáttmálanum sem fela í
sér afsal eða takmörkun ein-
stakara ríkja á ákvörðunar-
rétti um einstök efnahagsleg
og stjórnarfarsleg mál?
2. Hverjum breytingum hefur
sáttmálinn tekið á undanförn-
um árum?
3. Hvaða áhrif hefur yfirstjóm
EBE á eftirtalin mál:
a) Verðlagsmál einstakra
vöruflokka innan svæðisins,
t.d. landbúnaðarvara?
b) Launamál. Hefur sam-
eiginlegur vinnumarkaður
áhrif á launakjör innan ein-
stakra nkja bandalagsins?
c) Skattamál. Eru sameigin-
legar reglur um skatta innan
bandalagsins? Þegar ég ræði
um skatta á ég einnig við
launatengd gjöld, sem eru
hluti af kjarasamningum eða
bundin af þeim, svo sem
launaskattur, tryggingagjöld,
orlofsfé og fleira þess háttar.
d) Nýting náttúruauðlinda.
Hverjar eru reglur um nýtingu
náttúruauðlinda, svo sem
veiðar sjávardýra, fallorku
vatna, jarðhita, námur o.fl.
Fáist ekki skýr svör við
framangreindum spurn-
ingum tel ég að óhreint
mjöl sé í pokahorninu og
verið sé að blekkja ís-
lensku þjóðina til að af-
sala sér mikilvægum
sjálfsákvörðunarrétti og
jafnvel sjálfstæði sínu
Eru samræmdar reglur í
bandalaginu um þessi mál?
e) Bankamál. Hvaða reglur
gilda um flutning fjár á milli
einstakra ríkja og hafa einstök
riki engan rétt til að takmarka
eða setja reglur um innflutn-
ing eða notkun erlends fjár og
vaxtakjör þess innan sinna
landamæra?
4. Þurfa einstök riki að hlýta
öllum reglum, sem meirihluti
ríkjanna samþykkir eða hafa
þau neitunarvald?
5. Geta einstök ríki sagt sig úr
bandalaginu?
6. Geta einstök riki gert við-
skiptasmninga við ríki utan
bandalagsins svo sem Sovét-
ríkin eða Austur-Evrópuríki
eða er eingöngu á sviði EBE
að gera slíka samninga?
7. Hvaða reglur gilda í EBE um
almanna tryggingar? Geta
einstök ríki sett lög um al-
manna tryggingar, sem gilda
einungis fyrir þegna viðkom-
andi ríkis, en t.d. ekki fyrir
farandverkafólk, sem á heim-
ili í öðrum ríkjum innan
bandalagsins?
8. Eru í bandalaginu sameigin-
legar reglur um heilbrigðis-
þjónustu eða er hverju riki
frjálst að setja lög og reglur
um það efni, sem gildi einung-
is fyrir þegna viðkomandi
ríkis?
9. Hvaða reglur gilda um sigl-
ingar bæði á sjó og í lofti innan
bandalagsins eða gilda ein-
ungis alþjóðareglur og al-
þjóðasamningar um þau svið?
10. Gilda samræmdar reglur
varðandi notkun lyfja og
aukaefna við matvælafram-
leiðslu innan EB? Gilda sam-
ræmdar reglur um eftirlit
með mengun vatnsbóla og
loftmengun og hafa einhverj-
ir aðilar eftirlit með að slíkar
reglur séu haldnar?
11. Nýlega hefur verið sagt frá
umræðum um sameiginlegan
gjaldmiðil fyrir allt banda-
lagssvæðið. Ekki varð af
samkomulagi nú um slíka
lausn. En er hverju ríki þá
heimilt að breyta gengi síns
gjaldmiðils, án samþykkis
yfirstjórnar EBE eða er slík
ákvörðun háð samþykki
þess?
Ég hef ástæðu til að spyrja fleiri
spuminga um þetta mikilvæga
mál. Ég vil sj á hvort ég fæ svör við
þessum spurningum. Fáist ekki
skýr svör við framangreindum
spumingum tel ég að óhreint
mjöl sé í pokahorninu og verið sé
að blekkja íslensku þjóðina til að
afsala sér mikilsværðum sjálfs-
ákvörðunarrétti og jafnvel sjálf-
stæði sínu. Og þetta sé gert annað
hvort af vanþekkingu þeirra, sem
um málin fjalla, ellegar af ímynd-
uðum ávinningi af inngöngu í
bandalagið. Ýmisiegt í umræðu
fjölmiðla í vetur og vor bendir til
þeirra áttar.
Gunnar Guðbjartsson er fyrrum
framkvæmdastj óri Framleiðsluráðs
landbúnaðarins.
MINNING
í efstu bekkjum Mennta-
skólans í Reykjavík 1944-46 urð-
um við Ingimar Jónasson miklir
mátar. Bápir körpuðum við á
málfundum, báðir vorum við
kunningjar Aðalsteins Jóns-
sonar, síðar efnafræðings. Báðir
lögðum við síðan stund á hag-
fræði, hann hér heima, ég í
grannlandi, og prófi lukum við
sama ár, 1951. Ari síðar hóf Ing-
imar störf á Hagstofu íslands. Þar
var hann fulltrúi Þjóðskrár frá
1953 og deildarstjóri frá 1964.
Landsmál ræddum við Ingimar
að staðaldri í hálfan fimmta ára-
Ingimar Jónasson
tug. Sjaldan vorum við á einu
máli, þótt sjaldan bæri okkur
mikið á milli. í stríðslok snerist
Ingimar eindregið gegn herstöðv-
akröfunum, og losnuðu þá tengsl
hans við Álþýðuflokkinn, sem
hann hafði áður stutt dyggilega.
Hann gekk í Þjóðvamarflokkinn
við stofnun hans. Sat hann í mið-
stjórn flokksins 1953-63, og var
formaður flokksfélagsins í
Reykjavík 1956-57. Síðar var
Ingimar í Samtökum frjálslyndra
og vinstri manna og sat í mið-
stjórn þeirra 1972-79. Á vegum
þeirra var hann í framtalsnefnd
Kópavogs 1970-78.
Ingimar Jónasson var í lægra
meðallagi á hæð, fremur þéttvax-
inn, brúnhærður, brúneygður,
•vel máli farinn og hafði næmt
skopskyn. Hann átti traust sam-
starfsmanna sinna og kunningja,
sem fólu honum ýmis trúnaðar-
störf. Þannig var hann í stjórn Fé-
lags viðskiptafræðinga 1956-57
og í fulltrúaráði BHM 1962-66,
formaður Félags starfsmanna
stjórnarráðsins 1965-66 og vara-
formaður þess næstu tvö ár. í
tómstundum sínum las hann
bækur, einkum um innlend efni,
að mér virtist, og varð hann mjög
vel að sér í sögu landins frá ofan-
verðri síðustu öld. Á mig sótti
stundum sú hugsun, að í honum
sæi ég kynslóð okkar, eins og
mótast hefði, ef landið hefði ekki
orðið vettvangur alþjóðlegra
átaka og samskipta, heldur hald-
ist innan skandinavisks menning-
arsvæðis. Þannig verða minning-
ar um gengna vini, áður en varir,
að broti úr sjálfsævisögu, því að
þeir voru hluti úr lífi okkar, sem
með þeim hverfur, jafnvel þótt
maður komi í manns stað.
Reykjavík, 14. júlí 1989
Haraldur Jóhannsson
Þriðjudagur 18. júlí 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5