Þjóðviljinn - 26.07.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
í miðjum
vrtahring
Þegar menn reyna aö svara því, hverníg standi á því aö
efnahagslíf jafnólíkra samfélaga og hins pólska og hins
argentínska er í kalda koli, þá nefna menn helst til altæka
miðstýringu sem brást, ríkisrekstursem barsig ekki og fleira
þessháttar. Og vitanlega skipta þessir þættir máli. En þegar
skoöuö eru þessi og önnur dæmi um ríki, sem kannski eru
ekki „vanþróuö" heldur misþróuð (eiga til dæmis allöflugt
menntakerfi), og spurt hverja leiö þau eigi út úr stööu sinni
og inn í klúbb hinna ríku og háþróuöu, þá verðurfátt um svör.
Menn grunar nefnilega aö þaö væri ekki nóg, hvorki fyrir
Argentínu né Pólland eða önnur skyld ríki, aö taka upp hinn
eina „rétta“ markaðsbúskap. Kannski hafi þau misst af þró-
unarlestinni fyrir fullt og allt.
Svo mikiö er víst, aö margt bendir til þess aö hin fátækari
lönd heimsins, þau sem stundum eru einu nafni kölluö
„suöriö" í andstæöu viö hiö háþróaða og ríka „noröur", séu
stödd í blindgötu. Vegna þess að hvaðeina sem gerist í
efnahagslegri þróun kemur þeim ekki aö haldi, nema síður
væri, heldur þeim ríku í noröri.
Um langan aldur hafa iðnríkin í noröri haft mikla þörf fyrir
„suörið", sem sá þeim fyrir matvælum til ört vaxandi borga
og hráefnum til iönaöar. Nú getafátækari löndin miklu síður
en áöur lifað á útflutningi matvæla vegna þess hve hátækni-
landbúnaður í Evrópu og Norður-Ameríku er afkastamikill.
Skýrt dæmi um þá þróun er t.d. það aö heimsmarkaðsverð á
sykri er nú kannski aðeins sjöundi hluti af því sem var þegar
best gekk. Hér viö bætist, aö hráefni úr suðri falla í verði
vegna minnkandi eftirspurnar sem stafar af framförum í
efnafræöi og líftækni í ríkustu löndunum.
Það verður því æ erfiðara fyrir „suðrið" að borga fyrir það
fjármagn sem átti aö lyfta þeim löndum úr vanþróun, já og
fyrir þann iðnvarning sem þau geta ekki framleitt sjálf. Og
þær smugur sem þau áttu þrengjast stööugt. Á sínum tíma
gátu t.d. Tævan og Suður-Kórea byrjað umtalsverða iðn-
væðingu á því að bjóða fram ódýrt vinnuafl. Það var þá að
verulegur hluti vefnaðar- og fatasaums flutti til slíkra landa
frá Bandaríkjunum og öðrum löndum tiltölulegra hárra
launa. Slíkar og þvílíkar leiðir út úr vanþróun eru enn síður
færar en þær áður voru. Aukin sjálfvirkni í framleiðslu dregur
enn úr hlut vinnulauna í framleiðslukostnaði í háþróuðum
löndum og gerir það því ekki eins hagstætt og áður að flytja
vinnufreka framleiðslu eða framleiðsluþætti suður á bóginn.
Og síðan er að nefna það, að hvað sem líður hjali um frjáls
viðskipti eru hin öflugu iðnríki í vaxandi mæli að slá um sig
verndarstefnumúr. Til dæmis er mikill hluti innflutnings til
Bandaríkjanna háður kvótum (einna mest á sviði tilbúins
fatnaðar) - og þessir kvótar bitna helst á fátækari viðskipta-
löndum. Ennfremur ber mjög á vaxandi viðleitni til að nota
einkaleyfarétt til að koma í veg fyrir að ýmiskonar hátækni
nái fótfestu í þróunarlöndum.
Að vísu gerist það enn að viss svæði í þróunarlöndum eru
eins og innlimuð í heimsbúskap hinna tæknivæddu - þar
sem saman kemur hentug lega, ódýrt vinnuafl og fleira.
Dæmi eru þá tekin af eyjum í Karíbahafi, norðurhéruðum
Mexíkó, strandhéruðum Kína osfrv. Um leið er þá stórum
þjóðfélagshópum, heilum borgum, stórum héruðum í sömu
löndum, já og heilum ríkjum eins og kippt úr sambandi við
alla þróun. Þar með eru miljarðar manna dæmdir til þess
allsleysis, sem gerir allan bjartsýnissöng um meiri hagvöxt
og meira ríkidæmi í „norðri“ meira en dapurlegan.
KLIPPT OG SKORIÐ
Ó mín bjórdollan
blíða
Áður en sterkur bjór fór að
streyma hér úr krönum þann
fyrsta mars deildu menn hart um
væntanleg áhrif hans. Þeir sem
glaðastir voru héldu að enginn
vandi fylgdi drykknum, þvert á
móti gerðu þeir sér vonir um að
menn færu nú að stunda ein-
hverja göfugmennsku sem kallast
bjórmenning og ku vera fólgin í
því að allir eru létthífaðir í góð-
um, skemmtilegum og syngjandi
félagsskap, og engum leiðist
lengur í einmanaleikanum og
firringunni.
Slík sæla í bjór verður náttúr-
lega hvorki sönnuð né afsönnuð,
nema hvað við vitum að eitthvað
hefur dregið úr því hjali að bjór
sé sá gleðigjafi sem mikið um
munar.
Viðbót við annað
En svo er það hin staðhæfingin
sem andstæðingar bjórs höfðu
talsvert á lofti. Þeir sögðu að
sterkur bjór drægi ekki úr áfeng-
isneyslu, heldur bættist hann við
þá sem fyrir var. Og nú hafa
menn fengið fyrstu tölurnar sem
að þessari hlið málsins lúta og
geta farið að rífast um þær í
agúrkutíð á milli efnahagsráð-
stafana ríkisstjórnarinnar.
Tölurnar eru á þá leið, eins og
menn hafa væntanlega séð í frétt-
um, að áfengisneysla hefur aukist
hér á landi um þrjátíu og sex
prósent í alkóhóllítrum talið
fyrstu sex mánuði ársins - miðað
við fyrstu sex mánuði ársins í
fyrra. Það fylgir fréttinni að sala á
léttum vínum hafi dregist veru-
lega saman á þessum tíma, sala á
viskí og vodka hefur reyndar
skroppið saman tölvert líka. En
það munar svo mikið um bjórinn
að áfengið í honum fer langt fram
úr því að „bæta upp“ sölutap
ÁTVR í öðrum tegundum.
Hvernig túlkum
við tölur?
Og nú geta menn byrjað að ríf-
ast. Til dæmis var skrifaður
leiðari um bjórþambið í DV á
mánudaginn og hann gekk allur
út á það að gera sem minnst úr
vandanum. Ifyrsta lagi var sagt
sem svo, að þessar tölur geti ekki
gefið rétta mynd af átsandinu.
Samanburðurinn sé skakkur
vegna þess að ÁTVR hafði engar
tölur um það hve mikið af
smyglbjór kom inn í landið í fyrra
- en botninn hafi dottið úr slíku
smygli eftir að sterkur bjór var
leiddur í lög. Það er nokkuð til í
þessu. Og þó skal á móti bent á
það, að hin mikla aukning á inn-
byrtu áfengismagni gerist öll á
aðeins þriggja mánaða tíma -
fyrstu þrjá mánuði ársins voru
bjórsölumál nákvæmlega eins og
þau höfðu verið í fyrra. Það fer
semsagt varla milli mála að hér er
um verulega aukningu á áfeng-
isneyslu að ræða.
Lætin og bölið
Fleira er tínt til í leiðara DV
(sem hefur dregið til sín ýmislegt
af því sem sjá má einnig í lesenda-
bréfum um bjór). í fyrsta lagi
segir, að íslendingar fari að öllu
með offorsi, þeir muni átta sig
þegar nýjabrum fer af bjórnum
og nota hann minna en núna.
Svar við þessu: þetta vitum við
ekki, eins getur verið að bjórinn
skapi nýja og neyslufreka siði,
eins og vikið skal að nánar síðar.
í öðru lagi segir, að óttinn við
að „áfengisvandamál, almenn ó-
regla og vandræði vegna drykkju-
láta mundu aukast“ hafi ekki
reynst á rökum reistur. Eða eins
og leiðarinn fullyrðir: „lögreglu,
leigubifreiðastjórum og veitinga-
húsamönnum ber saman um að
ofdrykkja og ólæti hafi minnkað.
Fólk neytir bjórs í stað sterkra
drykkja og ölvun er áberandi
minni og hófsamari."
Vitanlega er ekki nema gott
eitt um það að segja ef ölið nýja
gerir menn heldur daufari til
slagsmála en brennivín. En menn
gái að því að „vandræði vegna
drykkjuláta“ eru aðeins einn
partur af áfengisvanda og alls
ekki sá stærsti. Þó dragi úr
drykkjulátum er þar með ekkert
sagt um að „ofdrykkja hafi
minnkað" - og enn síður er hægt
að láta sem „áfengisvandamál"
hafi eitthvað skroppið saman.
Lúmskur drykkur
Satt að segjaþarf ekki lengi að
spyrja þá sem oest þekkja til á-
fengisvandamála til að komast að
því, að bjór hefur nú gert tölverð-
an usla meðal þeirra sem ekki
mega áfengi smakka án þess allt
fari á hvolf. Alkóhólistar eru,
eins og menn vita, miklir meistar-
ar í að blekkja sjálfa sig og aðra -
og ein blekkingin sem nú breiðir
mjög úrsérer sú, að menn þoli þó
andskotakornið að fá sér einsog
einn bjór.
Þar með er því ekki haldið
fram, að allt eigi að miða við alk-
óhólista þegar bjórpólitík er rek-
in, þeir eru minnihluti og kæra sig
vart um það sjálfir að fara að
segja meirihlutanum bjórglaða
fyrir verkum í þessum efnum. En
sú afneitun á vandanum sem
skýtur fljótlega upp kolli, hjá
sumum alkóhólistum að minnsta
kosti - hún er líka til úti um allt
þjóðfélag. Og afneitunin er ein-
mitt fólgin í því sem að ofan var
rakið: að menn líti ekki á bjór
sem áfengi.
Bjór er í umtali allskonar eigin-
lega allt annað: hann greiðir fyrir
Iyst á kjöti og öðrum matvælum,
hann svalar þorsta, hann leysir
hnúta félagslífsins og ástalífsins,
hann bætir svefn, hann er seðj-
andi, hann hefur fagurfræðilegt
gildi með sinni líflegu froðu í rétt
hönnuðu glasi. Og þar fram eftir
götum. Hann er einhvernveginn
allt annað en áfengi í vitund
manna - eða þá svo ómerkilegur
sem áfengi að ekki tekur því að
hafa áhyggjur af. Og í skjóli þessa
Iéttúðarálits getur hann sótt fram
sem nýr og neyslufrekur og fjár-
frekur daglegur vani („þetta er
allt í lagi, ég er bara að drekka
bjór“). Því gæti sú spá að íslend-
ingar ættu eftir að draga úr bjór-
kaupum eftir hveitibrauðsdaga
síns sambýlis við hann' reynst
falsspá. Og því er meira en líklegt
að sú spá rætist sem áður var í
vitnað: að sterkur bjór sé viðbót
við fyrri áfengisneyslu og auki á-
fengisvandann - blátt áfram
vegna þess að því meira sem inn-
byrt er af áfengi þeim mun stærri
er alkóhólvandinn.
Hér er ekki verið að skera upp
neina herör gegn bjór, maður
guðs. En minnt á það, að það er
óþarft og skaðlegt að telja sjálf-
um sér trú um að bjór sé „ekkert
mál“.
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6*108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Ritstjóri: Árni Bergmann.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrlr blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (ijósm.),
Kristófer Svavarsson, ólafur Gíslason. SigurðurÁ. Friðþjófsson
(umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorf innur Omarsson (íþr.), ÞrösturHar-
aldsson.
Framkvæmdostjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Utbreiðslu-og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Sfðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 90 kr.
Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskrlftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 26. júlí 1989