Þjóðviljinn - 27.07.1989, Blaðsíða 7

Þú skalt
ekki éta
svín..
Fœðubönn eiga rœtursínar íþvísem eittsinn
var „skynsamlegt“ ísambýli manns og náttúru
Heilög kýr í Bombay: búskapar-
skynsemi varð að trúaratriði.
Manneskjan er eiginlega alæta
frá náttúrunnar hendi en samfé-
lög og trúfélög eiga sér mörg
fæðubönn. Gyðingar og múslim-
ar éta ekki svfnakjöt. Hindúar
ekki nautakjöt. íslendingar fengu
bann við hrossakjötsáti með
kristninni. Hvernig stendur á þvi
að slík bönn verða til, hvað felst á
bak við þau?
Ráðgátan við fæðubönn er
ekki síst sú, að þau sýnast svo háð
duttlungum og smekk. Hvemig
stendur til dæmis á því, að Róm-
verjar og Grikkir til forna töldu
skorkvikindi ýmiskonar, ekki síst
engisprettur, hið mesta sælgæti,
meðan flestum afkomendum
þeirra í nútímanum býður við
slíku fóðri? Hvað hefur gerst?
Eða svo annað dæmi sé nefnt:
hvemig stendur á því að i okkar
heimshluta er það talinn einhver
mesti viðbjóður sem hugsast get-
ur að éta rottur - þó em rottur
étnar með bestu lyst í meira en
fjörtíu samfélögum heimsins?
Leitin að ástæðunum
Marvin Harris heitir banda-
rískur mannfræðingur sem hefur
um langt skeið verið á höttunum
eftir skýringu á fæðubönnum.Og
hann hefur, í stuttu máli sagt,
komist að þeirri niðurstöðu, að
hér sé um að ræða „þvinganir um-
hverfisins“, eitthvað gerist í sam-
býli manns og náttúm sem gerir
tiltekið át óheppilegt - síðan er sú
afstaða gerð að siðaboði einskon-
ar, jafnvel trúaratriði.
Marvin tekur dæmi af skor-
kvikindum, sem hafa til skamms
tíma í sögunni verið mikill þáttur
í mataræði flestra þjóða. Enda
engin ástæða til annars - bæði em
þessar ósjálegu lífverur margar
hverjar prýðilegar á bragðið og
standa sig ágætlega líka frá nær-
ingarfræðilegu sjónarmiði.
Hundrað grömm af afrískum
termítum innihalda til dæmis
fleiri hitaeiningar en jafnþungur
hamborgari.
En smám saman kom á daginn
að húsdýr og veiðidýr (sem bætt
veiðitækni gerði auðveldara að
ná til) voru fljótteknari upp-
spretta eggjahvítuefna heldur en
tínsla smárra skorkvikinda.
Skordýr urðu því „gagnslaus“
miðað við annað - og þar með var
auðveldara að yfirfæra á þau alls-
konar fordóma, gera þau jafnvel
að tákni hins illa. (Heitir and-
skotinn ekki Flugnahöfðingi
meðal annars?).
Heilagar kýr
Annað dæmi: heilagar kýr Ind-
lands. Marvin segir, að á síðasta
árþúsundi fyrir Krists burð hafi
nautpeningur - vegna skorts á
bithögum á norðanverðu Ind-
landi - orðið of dýr til að hægt
væri eða skynsamlegt að notast
við hann til kjötframleiðslu. Þá
hafi menn hætt að slátra nautpen-
ingi sér til matar. Önnur not af
þeim fénaði voru meira virði:
hann dró plóginn, hann sá rýrum
Hvemig stendur á því að flestum býður við rottum, þótt þær séu étnar í
meira en 40 samfélögum?
ökrum fyrir áburði og þurr mykja
var og í vaxandi mæli eldsneyti á
skóglausum svæðum.
Trúarsetningin um bann við að
slátra kúm var mjög nytsamleg
við slíkar aðstæður. Hún kom í
veg fyrir að kúm og uxum væri
fargað á erfiðum þurrkatímum -
en þá hefðu miljónir smábænda
staðið uppi án síns þarfasta
þjóns.
Með svipuðum hætti komust
menn að því á búsetusvæði Gyð-
inga að svínið væri óhagkvæmt
húsdýr - það kom bara að notum
til kjötframleiðslu, en gaf hvorki
mjólk né dráttarkraft. Og var þar
með orðið tiltölulega „gagns-
laust“. Svona má áfram halda.
Harris segir t.d. að mannát hafi
jafnan verið sjaldgæft af þeirri
einföldu og praktísku ástæðu, að
maðurinn er stórhættulegt veiði-
dýr - jafn gáfað og vart um sig og
veiðimaðurinn! Hinsvegar hafi
það verið „skynsamleg næringar-
pólitík“ að éta fallna andstæðinga
í stríði eða stríðsfanga - eins og
einatt var tíðkað. Með því móti
komumst menn hjá því að hafa
Það var alltof hættulegt að veiða
menn sér til matar.
miklar matarbirgðir með sér í
hemaði. áb tók saman.
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Fimmtudagur 27. júlí 1989
Magnús Gestsson skrifar um Ijóðabœkur:
Ólgar af hamslausri reiði
Björn Þorsteinsson
Kver sem er
Útg. höfundur
Kver sem er til einskis, er titill
bókarinnar og tileinkun höfund-
ar; til einskis eru settar undir einn
hatt. Líklega hefur höfundinum
verið spaug í huga þegar hann
valdi þessi orð. En hvort sem svo
er eða ekki er þessi bók á
núllpunkti. Ég líki henni við hita-
mæli sem hvorki mælir hita né
frost. Því miður, þó höfundinum
virðist liggja margt á heila. Þessi
sígildu vandamál æskufólks: At-
ómbombur. Almætti atómaldar,
óréttlæti og stríð eða:
í fréttum var þetta helst árið
1995
Á fimmtugsafmœli óskabarns síns
komu krónsprinsar gereyðingar-
hœttunnar saman á skemmti-
ferðaskipi á miðju Atlantshafi.
Brosmildir og léttir í skapi klöpp-
uðu þeir hvor öðrum á öxlina og
þökkuðu samstarfið á liðnum
árum. En einmittþegar gleðskap-
urinn stóð sem hœst sáust fyrir-
bceri þau á himni sem urðu tilþess
að hinum miklu leiðtogum
svelgdist á kampavíninu og vökn-
aði um augu; litu svo hvor á ann-
an með sauðarlegum skelfingar-
svip og sögðu í einum kór, hvor á
sinni tungu: Ég sver að þetta eru
mistök.
Ég yppti öxlum, ekki vegna
þess að mér sé sama um kjarn-
orkuógn. Heldur vegna þess að
lesendur eiga heimtingu á betri
Ijóðum eða skárri blaðagrein um
þetta mál.
Þarna er t.d. kvæðið Kveðju-
orð um kviksetta ást og geymir
það þessar klisjur: Einmanaleiki
fjölmennisins/flæðir um huga
minn, eða þetta: Þegar beisk tár
þín/féllu eins og dögg á hörund
mitt.
í bókinni bregður líka fyrir
þeim gamalkunna frumleika að
rita x í stað ks og gs svo hugsa
verður huxa og andartaks verður
andartax.
Ljóðið Fréttaskot úr sálar-
kimu flytur okkur þessa fornu
viðlíkingu: Hugsanir mínar / em
eins og laufblöð að hausti / fyrir
utan gluggann minn. Ég spyr
bara. Eru skáldin komin í þrot
með frumleika?
Þrátt fyrir allt virðist höfundur-
inn hafa all góð tök á íslensku. Ég
tók hvergi eftir áberandi málvill-
um.
Að lokum óska ég Birni þess að
hann læri meira um kenjar ljóðs-
ins.
Es. Eftir nákvæma íhugun tel
ég eftirfarandi Ijóð þarfa hug-
vekju fyrir neyslutröll og unn-
endur yfirborðsmennsku:
Umbúið innihald
Allan ársins hring
veður plastfólkið eld
og brennistein tilað
mega öðlast súkkulaðihjúp
vinnur uns glóran tapast
tilað geta klcett sig að utan
með boss og tvinkam
svo alltíeinu
síðla árs
þegar umbúðafólkið hefur ráfað
um búðir svo dögum skiptir
og hcegfara dauðdagi
barrtrjánna gengur í garð
eru umbúðirnar ofsóttar
rifnar á hol
og kastað á glce
á óskiljanlegri hátíð innihaldsins
í heimi umbúðanna.
Þessi orð ná því að vera skáld-
leg: og hægfara dauðdagi / barr-
trjánna gengur í garð.
Es. nr. 2. Atómbomban er
ekkert einkamál æskufólks eins
og látið er liggja að héma framar.