Þjóðviljinn - 24.10.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN Málgagn
sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Umhverfisvemd
og sósíalismi
Sérstakur gestur og aöalræöumaöur dagsins á fjölsóttri
ráðstefnu Lífs og lands um síðustu helgi var Tarzie Vittachi,
frá Sri Lanka, heimskunnur blaöamaður og fræðimaður,
sem á síðari árum hefur látið umhverfismál sérstaklega til
sín taka. Vittachi er sósíalisti og boðskapur hans fól í sér
merkar ábendingar um grundvallarhlutverk umhverfis-
verndarhreyfinga og forsendu lausna, nefnilega jöfnuð á
jörðinni. Baráttan gegn mengun og ofnýtingu auðlinda er
gagnsminni en skyldi meðan hún takmarkast við lausn ein-
stakra verkefna og fæst ekki við raunverulegan óvin: Hug-
arfar græðginnar og kæruleysis um hag annarra.
Umverfisvernd er eitt stærsta pólitíska málefni samtímans
og því fer fjarri að hún sé takmörkuð innan landamæra
iðnríkjanna. Það er líka hættulegur en útbreiddur misskiln-
ingur að umhverfismál séu eitthvert sameiginlegt
sanngirnis- og réttlætismál á sviði verklegra framkvæmda.
Tarzie Vittachi lyfti með glöggum dæmum hulunni af þeirri
blekkingu, að umhverfisvernd geti nokkurn tíma verið eins
konar læknisþjónusta á þessu hóteli jarðar. Baráttumenn
umhverfisverndar sem vilja reynast annað og meira en fag-
urgalar í frístundum verða að sjá rætur meinsins og skilja
þær forsendur sem um heim allan valda hugsunarleysi og
grimmu miskunnarleysi í umgengni við náttúruna. Með þann
skilning að vopni er hægt að hefja forvarnarstarf, koma í veg
fyrir umhverfisslys, mengun og rányrkju auðlinda.
Fjölmiðlar hafa tilhneigingu til að einfalda um of umhverf-
isverndarmálin og leyna hinu rétta eðli þeirra, orsökunum
undir yfirborðinu. Þessi einföldun býr í haginn fyrir það ódýra
tískufyrirbæri sumra stjórnmálamanna að kaupa sér vin-
sældir með því að boða einfaldar, tæknilegar lausnir á um-
hverfisverndarmálum.
Hin ytri mynd umhverfisvandamála, mengun og auðlinda-
sóun, er í raun afleiðing hugsunarháttar, pólitískrar afstöðu,
hvort sem hún er meðvituð eða ekki. Svo notuð séu orð
Vittachi til að skýra þá mynd umhverfismála sem hann er
svo gagnkunnugur úr uppruna sínum í þriðja heiminum:
„Jafn mikilvæg ytri myndinni er önnur átakanlega þýðingar-
mikil vídd, sem fjölmiðlar skilja hvorki né boða í nægilega
ríkum mæli: Ofboðsleg fátækt og ofboðsleg vanþróun sem
er hlutskipti þriggja fjórðu hluta af mannkyninu".
íslenskir fyrirlesarar á ráðstefnu Lífs og lands nálguðust
sumirhverjirviðfangsefni sitt með þeim hætti sem hérgrein-
ir að ofan, leituðu að forsendum í persónulegri ákvörðun og
hugsunarhætti. Að þessu leyti voru erindi tveggja
heimspekinga, Mikaels Karlssonar og Páls Skúlasonar,
staðgott nesti fyrir baráttufólk um umhverfisvernd. Of lítið
hefur reynt á grundvallarspurningar í þeirri umræðu sem
hérlendis hefur spunnist vegna umhverfismála.
Mikilvægi heimspekinga og rithöfunda í þjóðmálaum-
ræðu opinberaðist glöggt á ráðstefnu Lífs og lands. Atvinnu-
lífið, hagstjórnin og þjónustustofnanir geta nýtt sér fordæmi
Lífs og lands og virkjað afl hugvísinda og sköpunarmátt
skálda til góðra verka. Skemmst er að minnast þess er
Norræna mjólkuriðnaðarsambandið helgaði aðalfund sinn í
sumar gæðastýringu í greininni og sýndi það athyglisverða
frumkvæði að kalla til Pál Skúlason, prófessor í heimspeki
við Háskóla íslands, sem einn aðalræðumann ráðstefnunn-
ar.
Forsenda umhverfisverndar er að líf einstaklingsins bygg-
ist á virðingu fyrir gildum mannlífsins, helgi náttúrunnar og
heild jarðarinnar. Spyrji einhverjar hvers vegna slíkar for-
sendur séu kenndar við sósíalisma og jafnaðarstefnu felst
svarið í því að benda á þá niðurlægingu, mengun og rán-
yrkju sem er raunverulegt umhverfi og umhverfisvandamál
meiri hluta jarðarbúa. Meðan aukinn jöfnuður næst ekki á
þeim vettvangi er ekki hægt að tala um að leyst hafi verið
nokkur þau umhverfisvandamál sem máli skipta.
KLIPPT OG SKORIÐ
Fáir sækja kirkjur
Félagsvísindastofnun gerði
könnun fyrir Biskupsstofu um
kirkjusókn á íslandi og voru
niðurstöðurnar kynntar á Kirkju-
þingi í vikunni leið.
í>ær eru í stuttu máli á þessa
leið: Aðeins 4,3% þeirra sem
spurðir voru sögðust sækja kirkju
reglulega, 5,9% sögðust fara oft,
71,3% sögðust fara sjaldan og
17,9% aldrei.
Nú vitum við ekki hvort kirkj-
unnar menn höfðu áður í hönd-
um jafngrimma vitneskju sem
þessa. En það lætur að líkum að
þeir hljóti að hafa áhyggjur af
þessari kirkjusókn: um níutíu
prósent þjóðarinnar fara sjaldan
eða aldrei í kirkju. Og við vitum
að aldraðir sækja meir kirkjur en
þeir sem yngri eru: tölurnar þýða
það meðal annars að ungt fólk er
líklega afar lítill hluti kirkjugesta.
Byggingagleöi,
samanburður
Tölurnar rekast líka dapurlega
á það kapp sem menn hafa lagt á
það á næstliðnum árum að reisa
nýjar kirkjur, einnig í stað eldri
og smærri kirkna, rétt sem menn
væru að vona að vinsældir kirkj-
unnar efldust ef „starfsaðstaða
batnar“. Stundum líkjast söfnuð-
ir einna helst strákahópi sem fyll-
ist félagslegum krafti og kappi
meðan hann er að koma sér upp
húskofa þar sem liðið getur verið
út af fyrir sig og gert margt merki-
legt. En um leið og búið er að
hengja lás á dyrnar á nýsmíðinni
þá er eins og enginn viti lengur til
hvers átti að nýta mannvirkið.
Hér mætti mörgu við bæta. En
það eitt skal þá fram tekið, að
það er út í bláinn að bera saman
t.d. kirkjusókn og svo vinsældir
sjónvarps eða aðsókn að
skemmtistöðum eins og menn
reyna stundum. Skemtanaiðnað-
ur hefur áhrif á alla tímanotkun,
en hér er svo ólíku saman að,
jafna að út úr samanburði kemur
ekkert af viti. Nær væri að skoða
kirkjusóknarskýrslur í samhengi
við þátttöku manna í hinum ýmsu
félögum þar sem menn eru ekki
barasta að koma saman til að
taka við afþreyingu.
Hin lata velvild
Ekki verður nú allt jafn svart
fyrir kirkjunnar menn þegar lesn-
ar eru áfram niðurstöður kirkju-'
sóknarkönnunar. Þar var líka að
því spurt, hvort viðkomandi gæti
hugsað sér að fara oftar í kirkju
en hann í raun gerði. Meira en
70% svöruðu því játandi eða
nokkurnveginn jafnmargir þeim
segjast fara „sjaldan“ í kirkju. Úr
þessu lesa biskup og fleiri mikla
velvild í garð kirkjunnar. Velvild
sem svo strandar í reynd á hinu
sígilda: það góða sem ég vil það
gjöri ég ekki.
Það er vafalaust rétt að íslend-
ingar eru heldur velviljaðir í garð
þjóðkirkjunnar. Þeir hafa heldur
ekki ástæðu til annars. Hún hefur
skírt þá og fermt og grafið afa
þeirra og ömmur, hún leggur sitt
til þess að hátíðir eru haldnar sem
brjóta upp hvunndagsleikann.
Þegnar landsins eru heldur ekk-
ert reiðir við kirkjuna fyrir „af-
skiptasemi“ - hún gerir ekki til
manna strangar kröfur, skammar
þá ekkert sem heitir fyrir fram-
göngu þeirra í lífinu. Ef eitthvað
er vikið að þeim hlutum er eins
víst að það sé gert með svo al-
mennum orðum, að hver og einn
komist hjá því að taka það beint
til sín.
En í þessu er að líkindum ein-
mitt fólgin sú þverstæðufulla
staða sem skoðanakönnunin
bendir til: annarsvegar drjúgar
vinsældir, hinsvegar lítil hollusta.
Kirkjan gengur í daglegum boð-
skap sínum ekki nærri mönnum
og glatar þar með ekki velvilja.
En hún er svo lítið ágeng, að
mönnum þykir kannski ekki
miklu varða hverju hún heldur
fram.
Óvininn vantar
Á dögunum bar þessa hluti á
góma í spjalli við ágætan kirkj-
unnar mann. Hann minntist ein-
mitt á velvildina, sem hann las af
þeim fjölda sem gæti vel hugsað
sér að sækja oftar kirkju. Og
bætti því við, að ef kirkjan lenti í
þrengingum þá mundi þessi vel-
vilji vafalaust brjótast fram með
sterkari hætti.
Það er mjög líklegt. Menn
koma enn og aftur að þessari dap-
urlegu staðreynd (hvort sem þeir
eru í kirkju, pólitískri hreyfingu,
eða menningarfélagi) að þeir
þurfa á óvini að halda. Til að
halda mönnum við efnið.
Hin pólska reynsla
Svo skrýtið sem það er, þá hefi
ég oft orðið var við vissa öfund
kirkjunnar manna hér í næsta ná-
grenni í garð pólsku kirkjunnar.
Pólska kirkjan hefur lifað mikla
gullöld á næstliðnum árum og
áratugum. Hvergi var kirkjusókn
meiri og innilegri. Meðan kaþ-
ólskar kirkjur á Vesturlöndum
stundu þungan undan brott-
hlaupi sóknarbarna og svo því að
enginn fékkst lengur í klaustur
eða til prestnáms, þá sprungu
pólskar kirkjur utan af bænarfús-
um, Pólland gat flutt út unga
klerka í stórum stíl - og svo settist
pólskur kardínáli á páfastól.
Þessi staða pólsku kirkjunnar á
sér rætur í sögunni: þegar pólska
ríkinu hafði verið skipt upp milli
Prússa, Rússa og Áusturríkis-
manna gat kirkjan komið með
sínum hætti í staðinn fyrir ríkið í
þjóðarvitundinni. Eftir stríð var
komið á kommúnísku og guð-
lausu einsflokkskerfi að sovéskri
fyrirmynd, kirkjan átti undir
högg að sækja: og hvað sem
öllum erfiðleikum leið, þá var
ekkert í rauninni betri trygging
fyrir virkri hollustu Pólverja við
kirkjuna. Sjálf kirkjusóknin varð
einskonar þjóðhollt ogvirðulegt
andóf án ofbeldis.
Það verður svo fróðlegt að vita
hvernig kirkjunni reiðir af þegar
Kommúnistaflokkurinn hefur
gefið valdaeinokun sína upp á
bátinn og gengið í samsteypu-
stjórn með Samtöðumönnum
undir kaþólskri forystu. Nú verð-
ur hinn kirkjurækni Pólverji að
bíta í það súra epli, þegar ein-
hverjar erfiðar pólitískar ákvarð-
anir eða efnahagsráðstafanir eru
gerðar, að þær eru ekki barasta
Hinum að kenna: Óvininum guð-
lausa. „Okkar menn“ eru í valda-
stólum til góðs og til ills, hrein-
leikinn er farinn, við tekur grá-
mullulegt bullumsull hvunndags-
legrar stjórnsýslu. Og samt, og
samt var það einmitt þetta sem
menn vildu, ekki satt?
AB
þJÓDVILJINN
Síöumúla 6-108 Reykjavík
Sími:681333
Kvöldsími: 681348
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fróttastjóri: SiguröurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, ElíasMar (pr.).Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pótursson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim
Smart(ljósm.), LiljaGunnarsdóttir, ÓlafurGíslason.ÞorfinnurÓmars-
son (íþr.), ÞrösturHaraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Augiýsingastjóri: OlgaClausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreíðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og sotning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN1 Þrlðjudagur 24. október 1989