Þjóðviljinn - 22.12.1989, Blaðsíða 20

1
PISTILL
Augnablik
Ég er eins og gengur áskrifandi að tveimur dagblöðum.
Dagarnir byrja á þessu klinki þegar blöðin renna inn um
bréfalúguna og andvarpi þegar þau falla á gólfið. En
undanfarið hefur hrjáð mig einhver blaðsýking sem hefur
aftrað mér frá því að lesa blað að gagni síðan - ég held
bara síðan í vor. Ég rétt glansa yfir fyrirsagnir og afhendi
svo keflið næsta manni með ásetningi um að athuga málið
við tækifæri. En alltaf þegar til kastanna kemur er eins og
mér fallist hendur við lesturinn.
Fyrir bragðið eiga biöð til að hrannast upp í stafla hjá
mér í stað þess að rata boðleið út í tunnu. Oðru hverju
geri ég áhlaup að blaðfjallinu og píni mig í gegn um
nokkur eintök. En nei - mér finnst ég hreinlega ekki hafa
tíma. Mig langar að hafa tímann fyrir eitthvað annað.
Hvað?
f»að er þessi tími sem við erum alltaf í hraki með. „Ég
hef tíma“ mun vera sjaldgæfasta setning á íslensku, alla
vegar er „ég hef ekki tíma“ algengust. „Að hafa tíma“ er
svo sjaldgæft ástand og fjarlægt að fæstir treysta sér til að
ná í skottið á því nema með hjálpartækjum á borð við
vímugjafa.
Einusinni tókst mér að komast í tæri við þetta ástand
utan við alla vímu, m.a.s. undir stýri á bíl, nánar tiltekið á
ieiðinni milli Hafnarfjarðar og Reykjavíkur. Ég hafði
rokið í hendingskasti til Hafnarfjarðar - ég er búinn að
gleyma í hvaða erindagjörðum, en það stóð ákaflega tæpt
og engu líkara en umferðin í kring væri þátttakandi í
samsæri um að koma í veg fyrir að ég næði tilgangi mín-
um. Skrykkjóttur flogaveikisakstur alla leið. Nema þegar
ég hef lokið erindi mínu og er á leiðinni heim, þá veiti ég
því athygli hvað ég er undarlega samferða sjálfum mér.
Upp á himininn er skriðinn fölur máni og sólin athafnar
sig eins og Ijósamaður sem er að stilla upp fyrir áhrifa-
mikla lokasenu.
Hvernig má þetta vera? hugsaði ég. Hvernig getur lífið
verið svona tvöfalt í roðinu: sami maður í sama bíl á sömu
leið með fárra mínútna bili og samt svo gjörólíkt hugará-
stand. Er maður þá bara eins og viðtæki sem getur náð
ótal stöðvum og við hliðina á þessari leiðinlegu er önnur
eins og hugur manns?
Þessi risavöxnu leiktjöld eru þarna allan tímann þótt
augnabliksuppfærslur nái ekki máli. Svo sjaldgæf þessi
tilfinning að vera í lífinu eins og hönd í hanska, bátur á
vatni, hnífur í slíðri, teningur í lófa, karmella í bréfi,
hringur á fingri...
Augnablikið er iðulega frátekið fyrir eitthvað annað.
Lífið er stöðugt í vændum, í bígerð, stendur til bóta, slegið
á frest. Augnablikinu er vikið til hliðar fyrirþví sem við
vildum hafa gert, það sem við mundum gera - og það sem
ER kemst ekki að. Eða þá í mesta lagi að við kröfsum
ofan af andránni eins og happaþrennu og erum fljót að
henda henni þegar það er enginn vinningur.
Var hún kannski með fullt hús matar án þess að við
kynnum að taka á móti?
Lífið er útsending - spurningin er um bylgjulengd.
Þetta er mjög dularfullt, næstum yfirnáttúrulegt, til dæm-
is hef ég farið margar ferðir til Hafnarfjarðar frá því ég
fékk hugljómunina, en ekki fundið hana aftur.
En ég ætla að halda áfram að reyna. Aftur.
P.s. Kæru prófarkalesarar, ég óska ykkur gleðijóla og
góðæris!
Vitaskuld byggir svona yfirlits-
bók ekki á frumrannsókn nema
að sáralitlu leyti. En það er reynt
að vekja áhuga manna á því að
bæta við sig m.a. með því að vísa
með hverjum kafla í greinar, rit-
gerðir og kafla úr bókum, sem til
eru á íslensku.
Ég flétta því saman við hvað
íslendingar hafa verið að hugsa
um þessi mál í aldanna rás, og
það hefur ekki verið gert áður.
Allt frá gullöldinni svonefndu til
upplýsingar, þjóðernisvakning-
ar, menntafrömuða aldamóta-
kynslóðar. En mér fannst ég
verða að setja mér þá reglu að
nefna ekki til skjalanna núlifandi
íslendinga.
- Nú er það oft haft fyrír satt að
íslendingar séu sagnamenn en litl-
ir hugsuðir. Hafa þeir ekki mest
fengist við að útlista hugmyndir
annarra með alþýðlegum hœtti?
- Vissulega er slíkt upplýsinga-
starf mjög áberandi fyrr og síðar í
íslenskri hugmyndasögu. Menn
eru frumlegir þegar þeir skrifa
fystu málfræðiritgerðina á tólftu
öld. En íslendingar eru oftast að
vinna úr því og miðla því sem þeir
hafa lært. Nú og síðan verður því
ekki á móti mælt, að eftir því sem
nær dregur okkar tíma þeim mun
erfiðara verður að koma höndum
yfir það, hvert er frumlegt fram-
lag hvers og eins. En ef ég ætti að
Ólafur Jens Pétursson: sá á kvölina....(Ljósm Kristinn) nefna dæmi frá seinni tímum um
íslendingar mega ekki
vera utan gátta
í hugmyndasögu
Spjallað við Ólaf Jens Pétursson
Hugmyndasaga - freistandi
orð að tarna! Einhverntíma hefði
forvitinn unglingur þegið með
miklum þökkum heila bók um
helstu kenningar sem menn hafa
fitjað upp á um einstaklinginn og
samfélagið, efnið og andann í
aldanna röð. En semsagt: bók er
komin með þessu nafni, höfund-
ur er Ólafur Jens Pétursson og
hann er spurður um hana nokk-
urra spurninga og þá fyrst að því
hvernig slik bók verður til.
- Hún verður til í tengslum við
kennslu mína í Tækniskólanum.
Hugmyndasaga er ein af greinum
aðfaranáms í tæknifræði, með
henni átti að bjóða upp á aðrar
áherslur en í mannkynssögu,
reyna að gera mönnum grein fyrir
því hvaða sameiginlegur grund-
völlur er fyrir ýmsum fræðigrein-
um. Þetta vatt smám saman upp á
sig, fyrst varð til fjölrit, sem fleiri
skólar sýndu áhuga, síðan var
bók út gefín í tilraunaskyni 1985
og þá var miðað við fleiri lesend-
ur en skólanemendur. Síðan hefí
ég verið að umskrifa og bæta
fleiri þáttum inn í bókina. ekki
síst ýmsu sem upp kemur á okkar
öld, þætti um kvennasögu og
fleira.
- Hvað verður um mannkyns-
söguna í svona riti?
- Hún er einskonar baksvið,
það er ekki endilega gert ráð fyrir
því að menn hafi mannkynssögu
á hraðbergi, það er reynt að
skrifa þannig að þessi bók geti
staðið sjálfstætt.
- Hver er helsti vandinn við að
skrifa slíka bók?
- Hann er margskonar. Stund-
um kemur á daginn að íslensk orð
vantar yfir hugtök, enda þótt
maður reyni að byggja sem mest
á verkum orðhagra manna sem
hafa um heimspekileg efni fjallað
á íslensku. Efnið er víðfeðmt og
erfítt að ná utan um það, velja
hvað á að taka, hverju mætti
sleppa. Enda ekki nema von -
hér er reynt að fjalla um þróun
heimspekinnar, átök trúar og
heimspeki, vísinda- og tækni-
sögu, stjórnmálakenningar,
kenningar um hreyfiöfl sögu-
legrar framvindu. Það er svosem
af nógu að taka. Maður þarf líka
að reyna að forðast það að lenda í
einskonar þurrum upptalninga-
stíl og ég reyni að gera það með
því að stinga inn á milli rækilegar
á ákveðnum hugsuðum, gera
þeim sæmilega ítarleg skil.
merkilegt íslenskt framlag til vís-
inda, þá gæti ég vísað á veiru-
rannsóknir dr. Björns Sigurðs-
sonar á Keldum.
Það er skemmtilegt og
nauðsynlegt að rekja það hvernig
íslendingar hafa hugsað um þessa
hluti. Eins þótt vandrataður sé sá
meðalvegur þar sem forðast er að
láta íslendinga verða utangátta í
hugmyndasögunni ellegar þenja
hlut þeirra út fyrir alla skynsemi.
áb
Eymalangir
og annaö fólk
Nýtt barnaleikrit frumsýnt á Akureyri á ann-
an í jólum. Verðlaunasamkeppni um bestu
myndina af persónu í leikritinu
Leikfélag Akureyrar frum-
sýnir nýtt barna- og fjölskyldu-
leikrit eftir þær Iðunni og
Kristínu Steinsdætur á annan í
jólum. Heitir leikritið Eyrna-
langir og annað fólk og sannast
þar eins og svo oft áður að sá hlær
best sem síðast hlær. Tónlistin í
verkinu er eftir Ragnhildi Gísla-
dóttur og syngja allir leikendur
mikið, en þeir eru alls sextán;
átta fullorðnir og átta unglingar á
aldrinum 12-14 ára. Leikstjóri er
Andrés Sigurvinsson.
í Eyrnalöngum og öðru fólki
segir frá flóttamönnum, börnum
og fullorðnum frá eyjunni Se-
brakabra, sem setjast upp hjá ís-
lenskri fjölskyldu. Spinnast af því
margs konar uppákomur og
ævintýri, enda eru hinir aðkomnu
sérkennilegir útlits og háttalag
þeirra annarlegt. Þá koma við
sögu lánlausir innbrotsþjófar,
Elínóra nágrannakona, hrekkju-
svín og fleira gott fólk. í leikritinu
er einnig farið til fyrrum
heimkynna flóttamannanna, Se-
brakabra, en þar er með afbrigð-
um litskrúðugt og búa þar margar
ljúfar kynjaverur.
Leikmynd gerir Hallmundur
Kristinsson og Rósberg Snædal
búninga og gervi. Meðal leikenda
eru Guðrún Þ. Stephensen, Gest-
ur Einar Jónasson, Þráinn Karls-
son og Sunna Borg, Jóhanna Sara
Kristjánsdóttir, Guðmundur Ingi
Gunnarsson, Páll Tómas Finns-
son og Kristín Jónsdóttir. Sýning-
ar verða daglega á milli jóla og
nýárs og hefjast kl. 15 alla dag-
ana.
LA efnir til verðlaunasam-
keppni um bestu mynd (teiknaða
eða málaða) af einhverjum pers-
ónum leikritsins. Er öllum börn-
um og unglingum heimil þátttaka
en niðurstaða verður kynnt og
verðlaun afhent fyrir páska.
LG
20 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ