Þjóðviljinn - 22.12.1989, Blaðsíða 10

Rúmenía
Öryggislögregla Ceausescus strádrepur K
vopnlaust mótmœlafólk og Bandaríkin H
gera hernaðarárás á smáríki. Andófið
gegn „Drakúla hinum nýja“ magnað í
öllum landshlutum. Sovétmenn óttast ^
um árangur Möltufundar ^
Noriega - miljón dollara lögð honum til höfuðs i villtavestursstíl.
Síðustu daga hefur borið hvað
mest á tveimur löndum í
heimsfréttunum, Rúmeníu og Pa-
nama. í ríki Ceausescus, „síðasta
stalínistans“ eins og fréttastofur
kalla hann (og gleyma þá auðvit-
að Albönum), hefur sár óánægja
meðal almennings brotist út í
mótmælaaðgerðum og óeirðum
og valdhafar svarað með mann-
drápum. Og Bandaríkin gerðu
hernaðarárás á Panama, sam-
kvæmt gömlum vana sínum í
þeim heimshluta.
Sjónarvottar í Timisoara og
austurevrópskar fréttastofur
segja frá stórfelldum manndráp-
um þar í borg, austurþýska frétta-
stofan ADN hefur eftir Rúmen-
um þarlendis, sem fengið hafa
fréttir heiman frá, að um 4000
manns hafi verið drepnir í borg-
inni á sunnudag. í gær hafði júg-
óslavneska fréttastofan Tanjug
eftir heimildamönnum nýkomn-
um frá Rúmeníu að öryggislög-
regla hefði skotið til bana 36
börn, sem tekið höfðu sér stöðu
fyrir framan dómkirkjuna í Tim-
isoara með kertaljós í höndum. f
framhaldi af þessum atburðum
hefur komið til mótmælaaðgerða
víða umland,þ. ám. ílasi, helstu
borg rúmensku Moldavíu, og í
gær í Búkarest. í síðarnefndu
borginni, þar sem mest bar á
námsmönnum í miklum skara
mótmælafólks, urðu sovéskir og
júgóslavneskir fréttamenn vitni
að því að öryggislögregla um-
kringdi fólkið, ók síðan skrið-
drekum yfir það og skaut á allt
sem hreyfðist, eins og einn frétta-
maðurinn orðaði það. Mannfalls-
tölur frá Búkarest voru ekki enn
komnar í fréttir síðdegis í gær.
Þetta bendir til þess að Ce-
ausescu forseti sé óðum að verða
líkari þeim sem skæðar tungur
segja hann vilja líkastan vera, en
sá er Drakúla greifi, frægasti
Rúmeni sögunnar.
SparaA af hörku
Ætla má að hrun alræðis í öðr-
um Austur-Evrópuríkjum á
þessu ári hafi leyst rúmensku
mótmælaölduna úr læðingi.
Landsmenn hafa fylgst með
hljóðvarps- og sjónvarpsfréttum
frá grannlöndunum. Og ekki hef-
ur farið leynt að margir þeirra
hafa lengi verið vansælir með
sinn conducator (foringja, leið-
toga), eins og Ceausescu er
gjarnan titlaður. Á sama tíma og
stjórnarfar hefur smátt og smátt
orðið mildara í öðrum Austur-
Evrópuríkjum hefur það harðn-
að í Rúmeníu. Vegna þess að Ce-
ausescu lét ekki Kremlarbændur
segja sér fyrir verkum var hann
lengi vel í uppáhaldi vestantjalds
og tók þar lán ótæpt. Þegar skuld-
abagginn hafði þyngst úr hófi og
merki sáust þess að ekki yrði til
—frambúðar hægt að treysta á vin-
semd Vesturlanda ákvað conduc-
ator að skuldimar yrðu borgaðar
upp. Það hefur Rúmenía nú gert
á mettíma, en það kostað slíka
sparnaðarhörku að gengið hefur
nærri heilsu og jafnvel lífi margra
landsmanna. Matvörur voru
fluttar út til að ná í harðan gjald-
eyri á sama tíma og matvælask-
orturinn var orðinn slíkur, að í
sumum hlutum landsins gátu for-
eldrar ekki útvegað börnum sín-
um mjólk og brauð. Orka var
spöruð með því einfaldlega að
taka hitann af íbúðum mestan
hluta dags, sama hve kalt var, og
vetrarkuldi getur þarlendis orðið
mikill, einkum í hálendari hé-
ruðum. Sagt er að þetta hafi leitt
til þess að allmargt gamalt fólk
hafi dáið beinlínis úr kulda.
Mikið af upplýsingunum um
þetta er úr skýrslu sem prófessor
Dumitru Mazilu, í innsta hring
hjá Ceausescu um skeið en sner-
ist síðan gegn honum, sendi
mannréttindanefnd Sameinuðu
þjóðanna. Síðan hefur ekkert
frést af prófessornum.
Sundurleitt land
Ofan á þetta er Ceausescu
heimsmeistari í dýrkun á sjálfum
sér (síðan úr þessháttar fór að
draga í Norður-Kóreu) og enn-
fremur hefur hann gert fjölskyldu
sína að einskonar konungsfjöl-
skyldu; kona hans, hörkutól
mikið að sögn og sonur þeirra
ráða miklu með honum og bróðir
hans er í raun æðsti maður hers-
ins. Ceausescu byggir þó völd sín
fyrst og fremst á öryggisþjónust-
unni, Securitate, en sagt er að
fjórar miljónir af 23 miljónum
landsmanna séu henni áhangandi
sem uppljóstrarar ef ekki annað
og meira.
Séð frá sjónarhornum sögu,
menningar og landafræði skiptist
Rúmenía í tvo meginhluta, ann-
arsvegar láglendið sunnan og
austan Transsylvaníualpa og
Karpatafjalla og hinsvegar
skálina innan fjalla þessara og
austur af Ungverjasléttu. Á fyrr-
nefnda svæðinu ríktu frá síðmið-
öldum einvaldir og harðráðir voj-
vódar (furstar) og síðan Tyrkir og
illræmdir grískir umboðsmenn
þeirra; á 19. öld náðu Rússar þar
miklum ítökum. Þeir tóku
austurhluta Moldavíu (Bessara-
bíu) 1812 og hafa haldið henni
síðan, að frátöldum árunum milli
heimsstyrjalda. Úr þessum svæð-
um, furstadæmunum Vallakíu og
Moldavíu, varð til þjóðríkið
Rúmenía um 1860. Svæðið
norðan og vestan fjalla,
Transsylvanía og fleiri landshlut-
ar, var hinsvegar lengst af hluti
ríkis Ungverja frá því að þeir
komu til þeirra landa austan af
steppum á víkingaöld þangað til
austurrísk-ungverska ríkið
hrundi í lok heimsstyrjaldarinnar
fyrri. Það svæði er því í menning-
arefnum nátengt Mið-Evrópu,
einkum Ungverjalandi, drjúgur
hluti íbúa þar er ungverskrar og
Ceausescu - kennir útlendingum um
allt saman.
þýskrar ættar og ekki er við öðru
að búast en að menn þar taki mið
af því sem í Ungverjalandi gerist.
í Timisoara, 200,000-300,000
manna borg, er þannig margt
manna af ungverskum og þýskum
uppruna og mótmælaaðgerðirnar
þar um helgina hófust vegna
hrottaaðferða yfirvalda við
þekktan talsmann ungverska
þjóðernisminnihlutans.
Verstur við Ungverja
Harðstjörn Ceausescus er öðr-
um þræði sprottin af stalínskri
hefð, en hún á sér einnig rætur í
sögu landsins, eins og skilja má af
framanskráðu. Persónudýrkunin
er einnig stalínskur arfur auk þess
sem ætla má að venjulegur mann-
legur hégómaskapur eigi þar hlut
að máli. En á bakvið þetta hvort-
tveggja kann að einhverju Ieyti
að liggja viðleitni til að bræða
saman í eina heild að mörgu leyti
sundurleita landshluta og gera
veg Rúmena, sem lengst af sögu
sinnar hafa átt undir högg að
sækja gagnvart voldugri
grönnum, sem mestan.
Harðstjórn hins rúmenska
conducators hefur komið hvað
verst niður á ungverskum þegn-
um hans og ætla má að mótþróinn
við hann sé mestur meðal þeirra.
Gera má ráð fyrir að Ceausescu
reyni í viðleitni sinni að bæla nið-
ur mótþróann að höfða til tíu alda
gamallar andúðar Rúmena á
Ungverjum, eins og hann strax
gerði óbeint í ávörpum í gær og
fyrradag með því að kenna er-
lendum aðilum um uppþotin. Til
eflingar þjóðernishyggju sér til
stuðnings kann hann einnig að
beina spjótum sínum að Sovét-
ríkjunum, út af Sovét-Moldavíu.
En fréttirnar frá Iasi og sérstak-
iega Búkarest benda til þess að
Endara - sór embættiseið í banda-
rískri herstöð. Ólíklegt er að mörgum
löndum hans líki það vel.
óánægjan með harðstjórnina sé
orðin það víðtæk, að viðleitni
conducators og gæðinga hans af
þessu tagi komi fyrir lítið.
Forseti í
farangrinum
Hitt landið sem mest hefur far-
ið fyrir í fréttum síðustu daga er
Panama, miðamerískt smáríki
með rúmum tveimur miljónum
íbúa. Á þriðjudagsnótt réðist ris-
aveldið Bandaríkin með her
manns á þetta land til að skipta
þar um stjórn, eins og það hefur
oft áður gert í þeim heimshluta.
Samkvæmt fréttum í gær hafði sú
athafnasemi valdið dauða á ann-
að hundrað manns, og voru flest-
ir þeirra Panamamenn, hermenn
og óbreyttir borgarar. Innrásar-
herinn hafði með sér í farangrin-
um Guillermo Endara, forustu-
mann stjórnarandstæðinga sem
Noriega einræðisherra beitti
kosningasvindli og stökkti úr
landi, og lét hann sverja sig inn í
forsetaembætti á bandarískum
herflugvelli á Panamaeiði. Síðan
var látið svo heita að Endara
hefði beðið Bandaríkin að
skerast í leikinn með hervaldi til
að steypa af stóli harðstjóra og
eiturlyfjasmyglara sem héldi
völdum ólöglega.
Hvað sem líður svoleiðis yfir-
klóri er hér um að ræða árás eins
ríkis á annað, og varla neitt er
talið óafsakanlegra í alþjóðasam-
skiptum. Sovétríkin hafa horfið
frá Brezhnevkenningu sinni
illræmdri en nú sýna og sanna
Bandaríkin að þau halda enn fast
við Monroekenningu sína frá
1823, en á henni hafa Bandaríkj-
astjórnir síðan grundvallað „rétt“
sinn til hernaðaríhlutana, dulbú-
inna og grímulausra, í Rómönsku
Ameríku. Lítið bætir það mál-
stað Bandaríkjanna að benda á
harðstjórn og glæpamennsku
Noriega, því að þau hafa stutt við
bakið á enn meiri óþokkum þar í
álfu og gera enn.
Hégómagirnd
stórveldis
Það sem fyrst og fremst mun
hafa hrundið þeim gætna manni
Bush út í þetta er særður metnað-
ar og hégómagirnd stórveldis,
sem fyrir því verður að smáríki,
fyrirlitlegt að stórveldisins dómi,
stendur uppi í hárinu á því. Erg-
elsi Bandaríkjamanna af þessum
sökum er enn beiskara sökum
þess, að Noriega er snákur sem
þeir nærðu við brjóst sér. Frá
unga aldri var hann í þjónustu
CIA og um skeið potturinn og
pannan í njósnaneti þeirrar stofn-
unar í Panama. Vinslit urðu fyrst
með honum og Bandaríkjunum
er hann hafði jafnhliða þjónust-
unni við þau byrjað sjálfstætt í
þjónustu við Kúbu, Níkaragva og
kókaínbaróna Kólombíu.
Enn er á það að benda að frá
því um miðja 19. öld, ef ekki
lengra aftur, hafa Bandaríkja-
menn litið á Vestur-Indíur og
Mið-Ameríku sem áhrifasvæði
sitt og enn sem fyrr er það í þeirra
augum óþolandi að ríki þar breyti
svo nokkru nemi gegn vilja
þeirra. Niðurstöður skyndikann-
ana benda til þess að um 80 af
hundraði Bandaríkjamanna telji
stjórn sína vel hafa gert með árás-
inni á Panama.
Vont mál fyrir
Görbatsjov
En eftirleikurinn getur orðið
Bandaríkjunum erfiður. Þeir
hafa ekki náð Noriega, þótt þeir
hafi heitið miljón dollara til
höfuðs honum, liðsmenn hans
veit^ enn viðnám og vera kann að
árásin verði honum til vinsælda-
aukningar. Ríkjum Rómönsku
Ameríku brá illilega, þótt varla
hafi þetta komið þeim með öllu á
óvart. Ein af átyllum Bandaríkj-
anna var baráttan gegn eiturlyfj-
aplágunni, og nú óttast rómansk-
ir Ameríkanar að þeirri baráttu
kunni að fýlgja fleiri bandarískar
hernaðaríhlutanir þar í álfu.
Áhyggjur Bandaríkjamanna af
eiturlyfjum, sem til þeirra koma
fyrst og fremst frá Rómönsku
Ámeríku, eru í fyllsta máta
skiljanlegar, en fjármálablaðið
Financial Times bendir með gild-
um rökum á það í leiðara að
vandinn í þeim efnum sé ekki ein-
göngu bundinn við framboðið,
heldur og við eftirspumina í
Bandaríkjunum sjálfum.
Á alþjóðavettvangi er Margar-
et Thatcher næstum ein um að
styðja Bush eindregið í máli
þessu; aðrir fordæma innrásina
eða harma hana a.m.k. í Moskvu
sagði sovéskur embættismaður
við vestrænan kunningja sinn:
„Hversvegna í ósköpunum gera
Bandaríkjamenn þetta? Engum
kemur það að meira haldi en
þeim, sem vilja að við og þeir
séum óvinir áfram.“ Árásin, gerð
tæpum þremur vikum aðeins eftir
Möltufund, kemur sér hið versta
fyrir Gorbatsjov. Sovéskir
íhaldsmenn, lengi óánægðir með
stefnu hans í heild sinni, eru lík-
legir til að taka Panama-
innrásinnni fegins hendi sem
átyllu til að halda því fram, að
sáttastefna leiðtoga þeirra í
Bandaríkjanna garð hafi ekki
leitt til annars en vaxandi frekju
þeirra á alþjóðavettvangi. Víða í
þriðja heiminum er líklegt að
menn dragi svipaðar ályktanir.
AÐ UTAN
DAGUR
ÞORLEIFSSON
10 SfÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 22. desember 1989