Þjóðviljinn - 29.12.1989, Blaðsíða 5

Vinstrimenn og umheimurinn
Einar Heimisson skrifar
Árni Bergmann ritstjóri skrifar
leiðara í Þjóðviljann miðviku-
daginn 20. desember síðastliðinn
undir fyrirsögninni „Alþýðu-
bandalagið og umheimurinn".
Þar gerir ritstjórinn athuga-
semdir við skoðun, sem birst
hafði í desemberhefti tímaritsins
Þjóðlífs. Sú grein skal ekki rakin
hér heldur vísað til viðkomandi
blaðs. Hins vegar er nauðsynlegt
að gera fullyrðingar ritstjóra
Þjóðviljans um flokk sinn og
híutverk hans í samtímanum að
umtalsefni hér. Hann segir meðal
annars:
„í raun og veru hefur obbinn af
Alþýðubandalaginu gengið í
gegnum langt og drjúgt
breytingaskeið, þar sem viðleitni
til að réttlæta flokksræðið í
Austur-Evrópu hefur fyrir löngu
snúist í gagnrýni á grundvallar-
atriði stjórnarhátta þar um slóð-
ir.“
Þetta er mjög athyglisverð
söguskoðun ritstjóra Þjóðviljans
og er rétt að huga að henni nánar.
Til að sanna að Alþýðubandalag-
ið sé ekki „steingervingur" í sam-
skiptum við útlönd nefnir rit-
stjórinn til að flokkurinn sé hætt-
ur að „réttlæta flokksræðið í
Austur-Evrópu“.
Ekki má gleyma því að Al-
þýðubandalagið er ungur flokkur
og var ekki stofnað fýrr en 1956,
sama ár og bryndrekar Sovétríkj-
anna börðu niður frjálsræðisöfl í
Ungverjalandi. Það minnir okk-
ur á þá staðreynd að frá upphafi
var það ein ógæfa íslenskra
vinstrimanna að öfl innan Al-
þýðubandalagsins voru í litlum
tengslum við umheiminn. Innan
flokks, sem ekki var stofnaður
fyrr en 1956, bar þannig enn á
réttlætingu á alræði kommúnista í
Austur-Evrópu! Slík réttlæting á
yfirgangi Sovétríkjanna er um
margt séríslenskt fyrirbæri á
vinstrivæng stjórnmála og dapur-
legur vitnisburður um það að
stjórnmálasaga íslands hefur ver-
ið með öðrum hætti en víðast
annars staðar í Vestur-Evrópu.
Þær meginkvíslir til vinstri og
hægri, sem víðast hvar hafa orðið
til í vestur-evrópskum stjórnmál-
um, hafa ekki verið til hér. í sam-
ræmi við það er Alþýðubandalag-
ið séríslenskt fyrirbæri. Eftir
Vorið í Prag 1968 voru austur-
Alþýðubandalagsins, að ritstjóri
Þjóðviljans skuli kjósa að nota
fyrrnefnt dæmi til að sanna að
það sé ekki „steingervingur"!
Skortur á tengslum
við umheiminn
Kreddur þær, sem réðu ríkjum
í Alþýðubandalaginu, og ritstjór-
mistökum, sem meðal annars
stöfuðu af skorti á tengslum við
umheiminn.
Evrópubandalagið
Ritstjóri Þjóðviljans virðist
hafa áhyggiur af því hvernig sam-
skiptum Islands við Evrópu-
bandalagið verði háttað. Undir-
. .frá upphafi var það ein ógœfa ís-
lenskra vinstrimanna að öfl innan Al-
þýðubandalagsins voru í litlum tengslum
við umheiminn. “
evrópskir kommúnistar enn „vin-
ir“ leiðtoga í Alþýðubandalag-
inu. Fram undir 1970 stunduðu
ýmsir leiðtogar þess flokks vin-
áttuheimsóknir til kommúnista-
flokka í Austur-Evrópu og það ár
fór t.d. sendinefnd flokksins í
vináttuheimsókn til Rúmeníu.
Einn þeirra, sem tók þátt í þeirri
ferð, lýsti því yfír að viðræður við
þarlenda kommúnista hefðu far-
ið fram í „mestu vinsemd“ enda
hefðu „rúmensku félagarnir"
haft „svör á reiðum höndum“.
Það er séríslenskt fyrirbæri,
sem tæpast á sér hliðstæður í
Vestur-Evrópu, að leiðtogar svo
stórs vinstriflokks skuli hafa farið
í vináttuheimsóknir til austur-
evrópskra Kommúnistaflokka
fram undir 1970. Það minnir okk-
ur á það að saga Alþýðubanda-
lagsins er saga um ótrúlegar
kreddur, sem haldið var í lengi.
Dapurleg saga. Og kannski segir
það allt, sem segja þarf um sögu
inn nefnir voru hörmulegt dæmi
um skort á tengslum við umheim-
inn. Það er því merkileg tilviljun
að þessi fullyrðing ritstjórans
skuli koma fram í leiðara, sem
einmitt ber heitið „Alþýðu-
bandalagið og umheimurinn“.
Minnumst þess að á nýlegum
landsfundi Alþýðubandalagsins
komu til dæmis fram hugmyndir
um að flokkurinn gengi til liðs við
Alþjóðasamtök jafnaðarmanna.
Það ætti flokkurinn skilyrðislaust
að gera, einmitt til að auka tengsl
sín við umheiminn og kynnast
frjórri umræðu vinstrimanna í
öðrum löndum. Auk þess yrði
það skref í þá átt að sameina ís-
lenska vinstrimenn á ný undir nú-
tímalegum formerkjum ef báðir
íslensku jafnaðarmannaflokk-
arnir væru aðilar að þessum sam-
tökum. Fráleitt er að íslenskir
vinstrimenn súpi enn seyðið af
meira en hálfrar aldar gömlum
mistökum stjórnmálaleiðtoga,
ritaður hefur einnig áhyggjur af
þeim samskiptum. Árið 1992
nálgast stöðugt og mikilvægt er
að ríkisstjómin athugi hratt og
skilmerkilega hvort lslendingar
geti þá enn staðið utan við þetta
bandalag. Því má ekki gleyma að
íslendingar era smáþjóð og hafa
sáralítil áhrif á framvindu mála í
eigin heimsálfu. Smáþjóðir hafa
ekki efni á því að múra sig af og
taka ekki þátt í framvindu mála á
alþjóðavettvangi. Það er
fullkomið ábyrgðarleysi, sem í
því felst hjá ritstjóra Þjóðviljans,
að afskrifa Evrópubandalagið
sem „eitthvert yfirþjóðlegt app-
arat“, sem íslendingum sé hollast
að standa utan við. Evrópu-
bandalagið er óefað áhrifamesta
stofnun í okkar heimsálfu og
myndar strauma á alþjóðvett-
vangi, sem illt getur verið fyrir
smáþjóð að ætla sér að stríða
gegn. íslendingar verða að gaum-
gæfa vel hvort sjálfstæði þjóðar-
1990
innar sé betur varðveitt með því
að standa innan bandalagsins og
hafa þar áhrif ellegar kjósa það
áhrifaleysi, sem því fylgir að
standa utan við það. Það er því
fullkomið ábyrgðarleysi hjá rit-
stjóra Þjóðviljans að tala um að
aðild íslendinga að Evrópu-
bandalaginu þýði að vald yfir
kaupstöðum á íslandi sé flutt til
„skriffinna í Briissel ellegar
norðurþýskrar fiskiðnaðarsam-
steypu." Hvernig á ritstjóri Þjóð-
viljans að geta komið með slíkar
fullyrðingar á þessu stigi málsins?
Það er hlutverk ríkisstjórnarinn-
ar að leggja mat á hugsanlega að-
ild íslands að Evrópubanda-
laginu. Flokkur ritstjóra Þjóð-
viljans á aðild að þeirri stjóm og
hefur full tök á að taka þátt í því
mati. Ritstjóri Þjóðviljans ætti að
bíða með slík skrif þar til ríkis-
stjórnin hefur komist að niður-
stöðu. Brýnt er hins vegar að
minna ríkisstjórnina á nauðsyn
þess að hraða umfjöllun um mál-
ið svo grundvöllur sé fenginn til
að taka til þess afstöðu.
Það er mjög brýnt mál að ís-
lendingar gaumgæfi afstöðu sína
til Evrópubandalagsins nú þegar
miklar breytingar standa fyrir
dyrum í álfunni. Það verður einn
vitnisburðurinn um tengsl ís-
lenskra stjómmálamanna við
umheiminn hvernig til tekst í því
að stýra þjóðinni gegnum fyrir-
sjáanlegt uppgjör í Evrópu á
næstu árum. Einangrun og
tengslaleysi eru hlutir, sem reynst
geta raunverulegu sjálfstæði smá-
þjóða dýrir.
Við skulum því vona að
skortur á sambandi við umheim-
inn hái ekki íslenskum vinstri-
mönnum þegar árið 1990 gengur í
garð.
Einar Heimisson er háskólanemi og
rithöfundur í Freiburg í Vestur-
Þýskalandi.
Þessi skrif, á blað fest í tilefni
greinar sem Ólafur H. Torfason
reit í Þjóðviljann á
fullveldisdaginn, í byrjun fyrstu
helgar Aðventunnar, eru ekki
ættuð sunnan af Mallorca, þó svo
veðráttan nyrðra þá daga hafi
meira verið í ætt við veðráttu þar,
en það sem veðurguðirnir á ís-
lenskum skammdegisdögum eru
vanir að reiða fram. En íslenski
Vetrarmúrinn er til staðar samt,
þrátt fyrir Mallorcatíðarfarið, og
á hann er þetta ritað.
Samlíking Ólafs við Austur-
Þýskaland, þegar rætt er um Ak-
ureyri og Reykjavík, og öll sam-
skipti þessara póla, er að mörgu
leyti alls ekki svo vitlaus. Vissu-
lega má segja, að á milli þessara
staða hafi verið byggður upp
einskonar „Vetrarmúr", að
sönnu mestmegnis huglægur, en
að mörgu leyti einnig áþreifan-
legur, jafnvel sjáanlegur. Vissu-
lega eiga akureyrsk þröngsýni,
slen og minnimáttarkennd sinn
þátt í byggingu hans. En því mið-
ur verður það nú að segjast, að
þeir eru líka til í honum, þó nokk-
uð margir steinarnir sem ættaðir
eru að sunnan.
Dæmi um slíka steina eru
auðvitað samgöngumálin. Vitan-
lega kemur það nokkuð oft fyrir
einkum á vetrum, að vegir lokast,
og flugvélar fá ekki brottfarar-
leyfi sakir veðurs (enda að sjálf-
sögðu glæpsamlegt að senda fólk,
Skrifað á Vetrarmúrinn
Reynir Antonsson skrifar
jafnvel út í opinn dauðann með
einhverju dirfskuflugi). En þó
svo nú flugvélarnar komist á loft
er ekki þar með sagt, að allt sé
búið. Það er nefnilega svo hrika-
tveggja nái að takast. Hér verða
stjórnvöld að koma til með
breytta stýringu á fjármagni, og
vitaskuld geta Akureyringar
heldur ekki beðið þess í heil þrjú
tagi. Vissulega hljómar tungutak
Norðlendinga framandi í eyrum
aðkomumannsins. En honum til
nokkurrar hugarhægðar skal hér
þess getið, að höfundur þessarar
„Það er nefnilega svo hrikalega dýrt að
fljúga, að ekki erfært venjulegum
láglaunaþrœlum nema brýna nauðsyn
beri til. “
lega dýrt að fljúga, að ekki er fært
venjulegum láglaunaþrælum
nema brýna nauðsyn beri til.
Alkunnug staðreynd er, að Ak-
ureyri hefur lengi verið meðal
mestu láglaunasvæða þessa
lands, sem svo aftur hefur meðal
annars átt þátt í þeim gífurlega
atgervisflótta sem þessi bær hefur
mátt búa við. Þessir þættir,
fjármagnsvöntun, sem leiðir af
sér óþolandi launamisrétti, og
alltof dýrar og óhagkvæmar sam-
göngur, eiga meiri þátt í því en
margur hyggur, að koma í veg
fyrir að nauðsynlegur skilningur
og samvinna milli pólanna
ár, að einokun Harðar Sigur-
gestssonar, Indriða Pálssonar og
alls þessa reykvíska slektis á
fluginu til bæjarins verði rofin.
Gagnkvæmir
fordómar
Það er ef til vill ofsögum sagt,
að þær aðstæður sem hér að fram-
an hafa verið nefndar, hafi stuðl-
að að því að í landinu hafi mynd-
ast tvær þjóðir, Norður- og
Suður-íslendingar, en vissulega
hafa þær átt sinn þátt í því að
skapa margskonar gagnkvæma
fordóma og misskilning af ýmsu
greinar þekkir dæmi um böm frá
Akureyri sem fengu einskonar
„kúltúrsjokk“ þegar þau fluttust
til Suðurnesja, vegna þess máls
sem þar er talað, að ekki sé nú
minnst á mjólkurfernumar frá
Samsölunni sem Norðlendingar
vona að þeir verði sem allra
lengst vemdaðir fyrir.
Vel má vera, að Akureyringar
séu fullir metnaðar, til að mynda
fyrir hönd íþróttamanna sinna,
en varlá getur nú slíkúr metnaður
nú talist eitthvað sérakureyrskt
fyrirbæri. Það vom til að mynda
ekki neitt frekar Akureyringar
sem stormuðu til Parísar til að
komast á eins eða tveggja daga
fyllirí útá framgöngu íslenska
handboltalandsliðsins, þá það
afrekaði að halda sér í hliðstæðu
sæti og á síðustu Ólympíuleikum.
Það kann að vera að KA-
mönnum þyki það mikilsvert að
leggja KR. Sem gamall Þorpari
verður maður nú samt að segja,
að hámark sælu þeirra er þó þeg-
ar Þór er að velli lagður (og vitan-
lega gagnkvæmt), þó svo að báðir
hafi á síðastliðnu keppnistímabili
staðið saman, í og með til að bæði
liðin yrðu áfram í 1. deildinni, til
að geta att kappi saman, að sjálf-
sögðu.
Ekki minnist sá er þetta ritar
þess að hafa lent í því að drekka
kaffi með Akureyringum, þar
sem öll umræða yfir kaffibollan-
um snerist um kartöflur, en dæmi
slíks kunna að sjálfsögðu að finn-
ast. Hins vegar minnist hann þess
að hafa oftar en einu sinni dmkk-
ið kaffi með Reykvíkingum þar
sem öll umræðan yfir kaffinu hef-
ur snúist um bemskubrek, hvort
heldur var „vestur í bæ“, eða
„uppi í hlíðum", á kaffihúsum á
Akureyri eða jafnvel í útlöndum.
Og svo sem hlutfallsreglan góða
býður, þá er nú þessi „bem-
skubrekssaga Reykjavíkur“ ekki
bara hvimleitt kaffikjaftæði eins
og akureyrska kartöfluumræðan,
heldur virt bókmenntagrein.
Reynir Antonsson er stjómmálafræð-
ingur og pistlahöfundur á Akureyri.
Föstudagur 29. desember 1989 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5