Þjóðviljinn - 10.01.1990, Síða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Þjóðleik-
húsið
Þjóðleikhúsiö er ekki klætt hvítum marmara að utan eins
og höfundur þess, Guðjón Samúelsson, hafði hugsað sér.
Fleira er þar með öðru sniði en áætlað var. Þeir sem nú í
bekkjaraða-rimmu mótmæla öllum sýnilegum breytingum á
verkum Guðjóns Samúelssonar, í virðingarskyni við hug-
myndir og minningu hans, ættu fremur að efna til fjársöfn-
unar um hvítan marmara utan á Þjóðleikhúsið, eins og hann
dreymdi um, eða útvega koparspíruna sem hann teiknaði
ofan á Landakotskirkju.
Það er því óþarfi að kveina af hneykslun vegna breytinga
á Þjóðleikhúsinu af hugsjónaástæðum. í fyrsta lagi birti
arkitekt þess margar hugmyndir að húsinu og valdi nauðug-
ur eða viljugur þær sem framkvæmanlegar voru á hans
tíma. Til að mynda sýnir teikning Guðjóns Samúelssonar frá
1929 hugmynd hans um sal hússins með einum svölum
eins og byggingarnefndin leggur til að verði látið rætast
núna.
í öðru lagi er leikhús framar öðrum byggingum nytjalist.
Gæði og heilagleiki leikhússbyggingar ráðast því eingöngu
af því hvernig tekst að nálgast það markmið listarinnar og
þjóna áhorfendum sem best. Þótt menn hafi neyðst til að
kaupa Ijótar þiljur innan á sal Þjóðleikhússins vegna tak-
markaðs vöruvals eftirstríðsáranna öðlast þær ekkert sjálf-
stætt verndunargildi á því að hafa farið í taugarnar á fólki í 40
ár.
Þótt börn og margir aðrir áhorfendur hafi séð illa á Þjóð-
leikhússviðið og heyrt misjafnlega í listafólkinu í tæpa hálfa
öld er okkur ekkert vandara um að bæta úr því ófremdar-
ástandi fremur en Frökkum að leggja fallöxinni. Samlíkingin
helgast af því að staðnað eða óhentugt leikhús heggur að
lífæð sinni, áhuga gestanna.
Talsmenn breytinganna benda réttilega á, að leikhús sem
ekki gætir þess í síharðnandi samkeppni að geta boðið
gestum bæði fyrsta flokks aðstöðu og sem fjölbreyttast
efnisval, er í hættu statt. Allt þetta batnar við fyrirhugaðar
breytingar í sal skv. E-tillögu, auk þess sem öryggisatriði
krefjast umbóta sem tengjast allar sal hússins.
Tillagan nýtur yfirgnæfandi fylgis tæknimanna, leikara og
annarra starfsmanna leikhússins, er til verulegra bóta og
kostar þó minna en endurbætur á núverandi fyrirkomulagi.
Mikið breytingaskeið er gengið í garð í sögu Þjóðleikhúss-
ins fyrir forgöngu Svavars Gestssonar menntamála-.
ráðherra. Fimm atriði vega þar þyngst, þótt hljóðara hafi
verið um þau en t.d. Borgarleikhús og bekkjaraða-rimmu.
í fyrsta lagi hefur ríkið yfirtekið skuldir stofnunarinnar upp
á 250 miljónir króna. í öðru iagi jók ríkisstjórnin stórlega
fjárveitingar til rekstrar hússins og endurbóta 1989. Harma
ber þó þann niðurskurð sem fram kemur í fjárlögum 1990.
í þriðja lagi liggur nú fyrir samfelld áætlun um þær endur-
bætur á húsakynnum og aðstöðu sem talað hefur verið um
án aðgerða árum saman. í fjórða lagi verða þjóðleikhúslögin
endurskoðuð, m.a. í því augnamiði aó gera það sjálfstæð-
ara. Loks verður leiklistin undanþegin virðisaukaskatti sem
upphaflega var fyrirhugað að leggja á hana.
Á leiklistarþingi 1989, sem haldið var undir titlinum „Þjóð-
leikhúsið á tíunda áratugnum”, sagði Svavar Gestsson
menntamálaráðherra: „Þjóöleikhúsinu nægir ekki að starfa
innan sinna veggja og fyrir það fólk sem þangað kemur.
Þjóðleikhúsiðáeinnig að nátil annarraleikhúsa og leiklistar-
hópa í landinu."
í grein Gísla Alfreðssonar þjóðleikhússtjóra í Þjóðviljanum
í dag leggur hann áherslu á þetta sjónarmið. Starfsemi
Þjóðleikhússins getur því ekki fallið niður, fremur en Há-
skólans, Alþingis eða forseta íslands, meðan endurbætur
fara fram á ytra borðinu, hversu mjög sem menn dýrka það.
ÓHT
KLIPPT OG SKORIÐ
Draumurinn búinn
Matthías Johannessen ritstjóri
(nýlega sextugur, til hamingju
með það!) jarðar ameríska
drauminn í Helgispjalli sínu í
Sunnudagsmogga. Hann er að
spjalla um bandaríska 19. aldar
höfundinn Henry David Thoreau
og segir:
„... umfram allt hafnaði hann
bandaríska draumnum um svotil
takmarkalausa velgengni og
hefði líklega tekið undir að-
finnslur Normans Mailers undir
rós einsog þær birtast í verkum
hans, ekki síst í An American
Dream, þessari vel skrifuðu
skáldsögu sem snertir mann þó
ekki sem áleitin heild vegna þess
hve efnið er fjarlægt og framandi,
raunar álíka ýkt og fáránlegt og
martröð sem er undantekning í
vöku. Minnir á Tough Guys don‘t
dance, aðra skáldsögu af sama
toga, sem kemur manni einhvern
veginn ekki heldur við, nema
hvað líkingar og myndhvörf eru
fersk og frumleg og eftirminni-
legur skáldskapur á stundum, ein
útaf fyrir sig. Ein og án tengsla
við glæpasöguna að öðru leyti.
Lýsingin á foreldrum söguhetj-
unnar er þó áhrifamikil og raun-
sæ tíðindi úr lífinu sjálfu og gæti
staðið ein sér sem mikilvæg smá-
saga um bandaríska drauminn,
fyrirheitin og blekkinguna.
En báðar fjalla þessar sögur
fremur um úrhrök en þegna og
þjóðfélag. Um illgresi á ösku-
haugi.
Það var engin tilviljun að Mail-
er skrifaði mikla bók um Marilyn
Monroe, þetta frægasta fórn-
ardýr þessa draums, ásamt Mart-
in Luther King, og þá ekki síst
Kennedy forseta.
Pað er skröltormur í námunda
við þennan bandaríska draum;
þessi tómleiki, þessi grimmd og
þessi ótti.“
Segir Matthías.
Stolið i
krafti stærftar
Friðrik Þór Guðmundsson
skrifar grein í Alþýðublaðið í gær
um efni sem iðulega veldur nokk-
urri gremju á „litlu blöðunum",
það er þegar stóru fjölmiðlarnir,
útvarp, sjónvarp og DV nota efni
frá Þjóðviljanum, Tímanum og
Alþýðublaðinu án þess að geta
heimilda. Þar segir:
„Það er býsna algengt og al-
gengara en lesendur fjölmiðla
gera sér grein fyrir, að stóru fjöl-
miðlarnir notfæri sér fréttir litlu
fjölmiðlanna og geri að sínum án
þess að geta þess hvaðan frum-
kvæðið kom. DV og ljósvaka-
miðlar hafa ósjaldan skákað í því
skjóli að lesendahópur Alþýðu-
blaðsins, Þjóðviljans og Tímans
er takmarkaður en ritstjórnirnar
ekki síður öflugar í fréttaleitinni
... Iðulega er þá horft framhjá
þeirri sjálfsögðu reglu samvisku-
samra fjölmiðlamanna að „gefa
kredit“.“
í framhaldinu bendir Friðrik
Þór á mörg lýsandi dæmi um þess
háttar „samskipti" Alþýðublaðs-
ins og DV. Splunkunýtt dæmi af
þessu blaði er viðtal Ólafs Sig-
urðssonar í sjónvarpsfréttum á
sunnudag við Sigurlaugu Ás-
geirsdóttur, sem Ólafur Gíslason
ræddi líka við í Nýju Helgarblaði
á föstudaginn var. Ef Ólafur Sig-
urðsson hefði getið um ýtarlega
umfjöllun Nýs Helgarblaðs hefðu
áhugasamir hlustendur getað sett
sig mun betur inn í sögu Sigur-
laugar og fólksins hennar en sjón-
varpsfréttin gaf þeim tækifæri til,
svo stutt og yfirborðsleg sem hún
var.
Annað dæmi er frétt Þjóðvilj-
ans í nóvember um söluskattinn
sem tryggingafélögin héldu
áfram að taka af fólki sem greiddi
tryggingar sínar fram á árið í ár,
þó að tryggingar séu undanþegn-
ar virðisaukaskatti. Allir fjöl-
miðlar tóku fréttina upp og svo
fór að tryggingafélögin endur-
greiddu söluskattinn - en enginn
minntist á frumkvæði Þjóðvilj-
ans.
Mandela að losna
Morgunblaðið segir frá því í
gær að blökkumannaleiðtoginn
Nelson Mandela vonist til að
losna úr fangelsi á næstu dögum
eða vikum. Hann hefur nú setið
inni í 28 ár og smám saman orðið
sameiningartákn þeirra mörgu
sem berjast gegn aðskilnaðar-
stefnu stjórnvalda í Suður-
Afríku.
Undanfarin ár hefur hópur
manna skipst á að standa vaktir,
nótt sem nýtan dag, fyrir framan
sendiráð Suður-Afríku í geysi-
stóru hvítu húsi - eða kastala -
við Trafalgartorg í Lundúnum til
að mótmæla því að Nelson Mand-
ela sé haldið í fangelsi, gömlum
og lasburða eftir innilokun og
pyntingar í hátt á þriðja áratug.
Vaktmenn bjóða vegfarendum
að skrá nöfn sín á lista til að and-
mæla fangelsisvist Mandela,
stundum er leikin tónlist og hald-
nir baráttufundir gegn aðskilnað-
arstefnunni. Gegnt þeim, handan
við mjóa gangstéttarræmu,
standa lögregluþjónar hennar
hátignar Elísabetar Englands-
drottningar og passa að ekki
komi til handalögmála milli skoð-
anahópa.
Nú geta þessir óþreytandi
vökumenn kannski farið heim að
sofa bráðum, því vaka þeirra hef-
ur verið bundin við nafn Mand-
ela. En þau vita eins vel og við og
kannski betur, að baráttunni er
ekki lokið þó að þessi áfangasigur
náist. Við bíðum þess öll að frels-
isbárur okkar stórkostlegu bylt-
ingartíma berist svona langt
suður á bóginn.
„1984“ kemur aldrei
Sem minnir á ágætan pistil
Magnúsar Torfa Ólafssonar um
erlend tíðindi í DV um helgina
þar sem segir:
„Unga kynslóðin í Rúmeníu,
sem gekk í fyrstu tómhent fram
fyrir byssukjaftana og barðist svo
með lánsvopnum við hlið hersins,
er sú sem vaxið hefur úr grasi síð-
an Ceausescu og slekti hans
Nelson Mandela þegar hann var
upp á sitt besta, klæddur að hætti
síns fólks
komst til valda. Áróður ein-
valdsstjórnarinnar hefur öllu
öðru fremur beinst að því að
móta þennan aldursflokk, gera
hann leiðitaman valdhöfum og
ómóttækilegan fyrir öðrum boð-
skap en þeir vilja gera að sínum.
Sjaldan hefur sannast jafneftir-
minnilega hver firra það er að
halda því fram að nútíma fjöl-
miðlatækni geri valdhöfum kleift
að ala upp með heilaþvotti og
áróðurstækni kynslóð sem verði
viljalaust deig í vélum stýri-
bragða þeirra.
Fyrir ekkert kom að fjölmenn
stofnun var sett á laggirnar til að
sjá um að ekki kæmist í kennslu-
efni í skólum stafkrókur sem
bryti í bág við boðskap
Ceausescu-dýrkunarinnar.
Valdið yfir fjölmiðlum var í
sumar og haust notað til að dylja
eins og framast var unnt fyrir
Rúmenum hverju fram vatt í
stjórnarfari nágrannalanda
þeirra. Blöð og ljósvakamiðlar
létu eins og umskiptin í Póllandi
og Ungverjalandi og friðsamlegu
byltingarnar í Búlgaríu, Austur-
Þýskalandi og Tékkóslóvakíu
hefðu ekki gerst.“
En sem betur fer er alltaf vænn
partur af fólkinu lítt næmur fyrir
gegndarlausum einhliða áróðri.
Vill ekki trúa, vill hugsa sjálfur.
Því miður fyrir litlu kallana sem
langar svo mikið til að verða ein-
ræðisherrar - hvort sem er í
Austur-Evrópu, Ameríku eða á
íslandi.
Munið að gefa
atkvæði ykkar!
f dag, 10. janúar, rennur út
frestur almennings til að skila at-
kvæðum um „bestu bók ársins“
1989. Það er póststimpill sem
gildir svo að þið getið sett at-
kvæði ykkar í póst í dag til Félags
íslenskra bókaútgefenda, Suður-
landsbraut 4a, 108 Reykjavík.
Atkvæðaseðilinn klippum við út
úr Bókatíðindum sem dreift var í
hús fyrir jólin - eða skrifum nafn
einnar bókar á blað, kvittum
undir með nafni og kennitölu og
sendum það af stað.
Bækurnar tíu sem valið stend-
ur um eru: Ég heiti ísbjörg, ég er
ljón eftir Vigdísi Grímsdóttur,
Fransí biskví eftir Elínu Pálma-
dóttur, Fyrirheitna landið eftir
Einar Kárason, Götuvísa gyð-
ingsins eftir Einar Heimisson, ís-
lensk orðsifjabók eftir Ásgeir
Blöndal Magnússon, Náttvíg
eftir Thor Vilhjálmsson, Nú eru
aðrir tímar eftir Ingibjörgu Har-
aldsdóttur, Snorri á Húsafelli
eftir Þórunni Valdimarsdóttur,
Undir eldfjalli eftir Svövu Jak-
obsdóttur og Yfir heiðan morgun
eftir Stefán Hörð Grímsson.
SA
pJÓÐVILJINN
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími: 681333
Kvöldsími: 681348
Símfax:681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
FramkvœmdastjórlrHallurPállJónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, ólafur H. Torfason.
Fróttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrlr blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
RúnarHeiðarsson, HeimirMár Pétursson, HildurFinnsdóttir(pr.),
Ingibjörg Þorsteinsdóttir, Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), Lilja Gunnarsdóttir, ÓlafurGíslason.ÞorfinnurÖmarsson
(iþr.), ÞrösturHaraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Oiga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 68 13 33 &68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verðílausasölu:90 kr. Nýtt Helgarblað: 140kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 10. janúar 1990