Þjóðviljinn - 02.02.1990, Qupperneq 6

Um hvað var samið?
Samningarnir undirritaðir um miðnœturskeið. Eru samningar samkvœmt núll-lausn tímamótasamningar eða selur
verkalýðsforystan sálu sína? Verður þeim rift í haust?
Nú er lokið nokkuð óvenjulegri
samningalotu aðila á vinnumark-
aði. Krafan var ekki um miklar
launahækkanir og þíðan hefur
verið meiri á milli samningsaðila
en venja er. Enda þótt verkalýð-
sforystan hafi náð nokkuð vel sín-
um markmiðum eru samningarn-
ir mjög umdeildir og telja þeir
róttækustu forystusauðina vera
að selja sálu sina. í dag er erfitt að
segja til um það og áhöld eru um
hvort verkalýðshreyfing og at-
vinnurekendur eru gengnir í eina
sæng eða hvort nú er verið að
gera tímamótasamninga fyrir
launafólk og fyrirtæki í landinu.
Altént verður fróðlegt að fylgjast
með þróun mála á vinnumarkaði
á næstunni.
Núll-lausn
Þegar ákveðið var að reyna að
semja samkvæmt svokallaðri
núll-lausn voru helstu forsendur í
mun víðara samhengi en oftast
áður. Tryggja átti rekstrargrund-
völl fyrirtækja þannig að hægt
væri að halda nægri atvinnu í
landinu, en um leið átti að halda
kaupmætti með lækkun eða fryst-
ingu verðlags, ss. óbreyttu bú-
vöruverði (sunnudagsjógúrt ku
innifalin!). Með minni verðbólgu
væri síðan hægt að ná hagstæðari
viðskiptakjörum og halda gengi
stöðugu.
f>að var því strax ljóst að ekki
yrði samið um miklar launahækk-
anir. Kaupmætti ætti að halda
með öðrum hætti, en ekki var
laust við að menn gagnrýndu þá
ætlan að viðhalda lægsta kaup-
mætti sem þekkst hefur um ára-
bil. En niðurstaðan varð sú að
samkvæmt samningi ASÍ, VSÍ og
VMS, sem gildir til 20 mánaða
eða frá áramótum til 1. septemb-
er 1991, munu laun hækka um
9,5% á samningstímanum. Fyrst
um 1,5% við undirskrift, annað
eins 1. júní og um 2% 1. desemb-
er. Á næsta ári hækka laun síðan
um 2,5% 1. mars og um 2% 1.
júlí. Enda þótt þessar prósentu-
tölur líti ekki vel út segja forystu-
menn ASÍ samninginn eiga að
létta undir þeim sem lág hafa
launin og bera þunga skulda-
bagga vegna íbúðakaupa ofl.
Pessi samningur gerir ráð fyrir
um 5-7% verðbólgu á þessu ári,
en fari hún umfram það eiga laun
að hækka sem því nemur. Til þess
eru svokölluð rauð strik í samn-
ingnum 1. maí, 1. september og
1. maí 1991. Við þau tímamörk
mun sérstök launanefnd athuga
hvort forsendur samningsins hafí
breyst og gera breytingar sé þess
þörf. Fróðlegt verður að sjá
hvernig þessi nefnd mun vinna
því í henni mun Alþýðusamband-
ið hafa oddamann en atvinnurek-
endur geta sagt upp samningnum
verði þeir ósáttir um niðurstöðu.
Þá geta báðir aðilar sagt upp
samningnum fyrir 1. desemberen
hann verður endurskoðaður í
nóvember.
Á maraþonfundinum síðustu
tvo daga náðist samkomulag um
láglaunabætur, desember- og or-
lofsuppbætur. Ákveðið hefur
verið að láglaunabætur hljóti þeir
sem hafa laun undir 60 þúsund
krónum á mánuði. Þær skuli
greiðast þrisvar á samningstím-
anum og munu þær í hvert skipti
nema helmingi þeirrar upphæðar
sem á vantar í 60 þúsundin. Þann-
ig mun launamaður með 45 þús-
und á mánuði fá 7500 krónur
greiddar þrisvar næstu 19 mánuð-
ina, en láglaunabætur munu
aldrei verða hærri en 10 þúsund
krónur í hvert skipti. Þá var
ákveðið eftir mikið streð að
hækka desemberuppbót í 10 þús-
und krónur og orlofsauka í 7500
krónur.
Margir
áhrifavaldar
Þótt samkomulag hafi nú náðst
á almennum vinnumarkaði er
samt margt sem getur haft áhrif á
framvindu mála. í fyrsta lagi er
alls óvíst hvort samningarnir
verða samþykktir í einstökum
verkalýðsfélögum. Einnig eiga
mörg félög enn einn eða tvo mán-
uði eftir af sínum samningstíma
og getur þannig orðið erfitt að
framfylgja kröfunni um að eitt
eigi yfir alla að ganga. í þriðja
lagi má benda á að fyrirvararnir í
samningnum eru svo margir að
fátt þarf að fara úrskeiðis í efna-
hagslífi þjóðarinnar til að honum
verði rift.
Það fyrstnefnda hefur legið
fyrir allan tímann frá því samn-
ingsaðilar hófu umræðu um núll-
lausnina, hvort heldur um
undirbúnings- eða formlegar við-
ræður hefur verið að ræða. Þegar
hafa félagar í Verkalýðsfélaginu
Dagsbrún látið í ljós óánægju
sína og telur Halldór Björnsson
varaformaður Dagsbrúnar að
það muni reynast mjög erfitt að
fá samningana samþykkta á þeim
vígstöðvum. Þá hafa nokkrir
trúnaðarmenn, sérstaklega af
yngri kynslóðinni, gagnrýnt
verkalýðsforystuna harkalega
fyrir vinnubrögð sín. Þórir Karl
Jónasson er einn þeirra og sagði
hann í Þjóðviljanum fyrir
skömmu forystumennina vera úr
tengslum við verkafólkið í
landinu og yrðu þeir að lokum
dregnir til ábyrgðar fyrir samn-
ingana. Hvort sú verður raunin
skal ósagt látið en greinilegt er að
átök eru framundan meðal
verkafólks um hvort samþykkja
eigi samningana.
Þessi óánægja virðist öllu
minni úti á landsbyggðinni, en
þar hefur verkafólk meiri áhyggj-
ur af atvinnuleysi en á höfuð-
borgarsvæðinu. En þarsem Verð-
lagsráð sjávarútvegsins hefur
ekki náð samkomulagi um fisk-
verð er mögulegt að það geti haft
áhrif á afstöðu fiskverkafólks.
Ráðið fundaði í gær og verður
þeim viðræðum haldið áfram í
dag.
ðlíklegt er að verkalýðsfélög,
sem enn eiga einhvern tíma eftir
af samningi sínum, nái að semja á
Fulltrúar aðila vinnumarkaðarins
í Karphúsinu í gærkvöldi eftir
rúmlega 30 tíma fundalotu.
Ljósm. Kristinn.
Guðlaugur Þorvaldsson sátta-
semjari með nokkrum fulltrúum
atvinnurekenda í Karphúsinu í
gærkvöldi. Ljósm. Kristinn.
annan hátt en ASÍ. Þó er ljóst að
ýmsir hópar ætla sér stærri bita af
kökunni og má í því sambandi
nefna starfsmenn í Alverinu (sem
vitaskuld vilja njóta arðsemi
fyrirtækisins), og bankamenn, að
ógleymdum bifreiðastjórum í
Sleipni. í gær náðist samkomulag
varðandi starfsmenn Álversins,
Rafmagnsveitu ríkisins og í ríkis-
verksmiðjum, en að óbreyttu
hefðu þessir starfsmenn fengið
tveggja prósenta launahækkun í
gamla samningnum á meðan
flestir fá ekkert.
Þá hafa bankamenn ákveðið
að leita verkfallsheimildar og
stefna að því að boða verkfall á
næstunni, verði illa tekið í kröfur
þeirra. Þeir stefna að því að ná
aftur þeim kaupmætti sem þeir
höfðu í júní árið 1988 og segjast
þeir þurfa 10% launahækkun
strax við undirritun samnings.
Mjög ólíklegt verður að telja að
þeim verði ágengt með hefð-
bundnum viðræðum en 3500 fé-
lagar í Samtökum íslenskra
bankamanna gætu örugglega
myndað þungan þrýstihóp ef til
verkfalls kæmi.
Verði samningur ASÍ, VSÍ og
VMS samþykktur í verkalýðsfé-
lögum búast samningsaðilar við
að stöðugleiki verði kominn í
efnahagsmálin fyrir sumarið.
Sveiflur í íslensku efnahagslífi
hafa hinsvegar verið mjög miklar
og þarf ekki mikið að gerast á
erlendum viðskiptamarkaði til að
sitthvað fari úrskeiðis. Margir
eru enn mjög efins um að hægt
verði að ná verðbólunni niður í
stöðug 6%, einfaldlega vegna
fyrri reynslu. Þannig er ekki ólík-
legt að reyna þurfi á rauðu strikin
í samningnum og að koma þurfi
til kasta launanefndarinnar. Eftir
úrskurð hennar gætu samningar
losnað vegna ósættis og einnig í
endurskoðunarákvæðinu í nóv-
ember. Það er því ljóst að þessi
langtímasamningur er háður
mjög mörgum þáttum og hver
veit nema hin árlega samninga-
lota hefjist aftur fyrir næstu jól.
Raunvaxtalækkun
mikilvæg
Þegar þetta er skrifað er búist
við að BSRB, samninganefiid
sveitarfélaga og ríkið nái samn-
ingum í kjölfar samninga ASÍ og
VSÍ. í stórum dráttum eru
ákvæði þess samnings þau sömu,
enda höfðu forystumenn þessara
stóru verkalýðssamtaka samráð
um hvernig halda mætti kaup-
mætti með þessum hætti.
BSRB gerði þó þá kröfu um-
fram þær sem ASÍ setti fram að
raunvextir lækkuðu á næstunni.
Þetta verður að teljast mjög eðli-
leg krafa og um leið undarlegt að
ASÍ skuli ekki hafa fylgt þar að
máli. Nafnvextir segja h'tið um
greiðslubyrðina nema tekið sé til-
lit til verðbólgu og lækkandi
verðbólgu fylgja lækkandi vextir í
öllum siðmenntuðum samfé-
lögum. Að vísu hafa bankar
vanalega lækkað vexti talsvert á
eftir verðbólgunni og er það
vissuleg bót að þeir skuli nú
lækka nafnvexti við undirskrift
og hafa þannig hvetjandi áhrif á
minnkun verðbólgunnar. En það
eru raunvextir sem hafa mest
áhrif á greiðslubyrði lántakenda
og það getur varla talist eðlilegt
að þeir haldist í 7-8% á meðan
verðbólgan á að falla úr þetta
25% í 6%.
Krafa Ögmundar Jónassonar
og félaga í BSRB verður því að
teljast mjög réttmæt og umfram
allt nauðsynleg í samningavið-
ræðum sem eiga að létta greiðslu-
bvrði launafólks. í gær fékk
BSRB óformlega tilkynningu frá
ríkisstjórninni þarsem hún sagð-
ist mundu beita sér fyrir lækkun
raunvaxta á næstunni. Á sama
hátt ætlar ríkisstjórnin að gera
átak í húsnæðismálum fatlaðra,
en sú krafa var eindregin af hálfu
BSRB. Einnig sendi BSRB ríkis-
stjórninni bréf þarsem lögð var
áhersla á að aðhald og hagræðing
í samfélaginu verði ekki til þess
að rýra þá félagslegu þjónustu
sem velferðarþjóðfélag byggir á.
Eftir þetta hjal hljóta sigurveg-
arar kjarabaráttunnar samt að
vera félagar í BHMR. Þeir náðu
að semja til lengri tíma en aðrir
og ekkert virðist geta komið í veg
fyrir að laun þeirra hækki um-
fram aðra hópa, þótt þeir njóti
vitaskuld góðs af mörgum þáttum
þessara samninga. En það væri
banabiti verkalýðshreyfingarinn-
ar ef hún ætlaði sér að fá samningi
BHMR rift og varla hægt að ætla
neinum slíkt brot á grundvallar
mannréttindum.
-þóm
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐj Föstudagur 2. febrúar 1990