Þjóðviljinn - 02.02.1990, Qupperneq 7

Herveldi á hverfanda hveli
Tillögur Bandaríkjaforseta umfœkkun í herliði Bandaríkjamanna á erlendri grund bera vitni um samdrátt í herveldi
Bandaríkjanna í kjölfar hnignunar sovéska heimsveldisins
Herstöðvar Bandaríkjamanna
erlendis hafa ekki aðeins gegnt
því hlutverki að vera mótvægi við
hemaðarstyrk Sovétmanna. Þær
hafa líka tryggt hagsmuni Banda-
ríkjamanna og auðveldað þeim
að hafa áhrif á þróun mála út um
allan heim.
Eftir heimsstyrjöldina síðari
beittu Bandaríkjamenn hernað-
arstyrk sínum og efnahagsveldi til
að koma fram sem lögregla
heimsins. Sovétmenn reyndu líka
í samkeppni við Bandaríkjamenn
að breiða út áhrif sínu heims-
homanna milli.
Bæði Bandaríkjamenn og So-
vétmenn réttlættu íhlutun sína oft
og einatt með því að þeir væru að
forða viðkomandi frá hinu risa-
veldinu. Bandaríkjamenn studdu
jafnvel hina verstu einræðisherra
undir því yfirskini að þeir væru að
bjarga þjóðum þeirra undan
harðstjórn kommúnismans og
Sovétmenn þóttust vera að rétta
vanmegna þriðjaheimsríkjum
hjálparhönd í baráttunni gegn
heimsauð valdinu.
Nú þegar Sovétmenn hafa gef-
ist upp á þessum leik koma
Bandaríkjamenn til með að lenda
í vandræðum með að réttlæta að
hafa fjölmennan her í útlöndum.
Á sama tíma fer efnahagsveldi
Bandaríkjanna hnignandi sem
birtist meðal annars í halla á
utanríkisverslun og á ríkisfjár-
lögum sem hafa gert Bandaríkja-
Viðfarögð við
nkMskwttnum
Viðbrögð við tillögum Banda-
ríkjaforseta um fækkun í Evrópu-
herjum risaveldanna og lokun
nokkurra bandarískra herstöðva
í Evrópu og Asíu hafa yfirleitt
verið jákvæð.
Stjórnmálamenn bæði í Evr-
ópu og Bandaríkjunum höfðu
krafist þess að Bandaríkjastjórn
sýndi samningsvilja í afvopnun-
arviðræðum við Sovétmenn í ljósi
þeirra breytinga sem orðið hafa í
Austur-Evrópu.
Bent hefur verð á að ef Banda-
ríkjamenn komi ekki til móts við
Sovétmenn þá kunni staða Gor-
batsjovs að veikjast heimafyrir.
Hann hefur beitt sér fyrir
afvopnunar- og slökunarstefnu
Sovétmanna í andstöðu við so-
véska harðlínumenn sem telja
slíkt veikleikamerki. Ef Banda-
ríkjamenn drægju ekkert úr eigin
vigbúnaði myndu harðlínumenn í
Sovétríkjunum knýja fram stefn-
ubreytingu og vígbúnaðarkapp-
hlaupið hefjast á ný.
Með tilllögum sínum kemur
Bush til móts við Sovétmenn sem
gefur Gorbatsjov kærkomið tæk-
ifæri til að sýna gagnrýnendum
sínum heima fyrir að afvopnunar-
stefna hans hefur borið árangur.
í Bandaríkjunum
í Bandaríkjunum hafa löngum
verið sterk öfl, sérstaklega innan
Demokrataflokksins, sem viija
draga stórlega úr vígbúnaði
Bandaríkjamanna og hernaðar-
umsvifum þeirra erlendis. Um-
bótaviðleitni Gorbatsjovs Sovét-
leiðtoga og fall kommúnista-
stjórna í Austur-Evrópu hefur
gefið þessum öflum byr undir
báða vængi.
Jafnvel þótt tillögum Bush hafi
almennt verið vel tekið í Banda-
ríkjunum vilja margir áhrifa-
menn þar ganga mun lengra í nið-
urskurði til hermála.
Leiðtogar demokrata létu í ljós
sár vonbrigði þegar Bush birti
fjármálafrumvarp stjórnarinnar
þar sem aðeins er gert ráð fyrir
óverulegum niðurskurði til her-
mála. Þeir segja að nú eigi að
nota tækifærið og beina fjár-
magni frá hermálum til velferðar-
mála. Þess í stað ætlar Bush að
veita auknu fé til kjamorkuvíg-
búnaðar í staðinn fyrir það sem
sparast við að leggja niður her-
stöðvar og fækka hermönnum.
Jim Sasser demókrati, sem er
formaður fjármálanefndar öld-
ungadeildarinnar, sakaði Bush
um kaldastríðsstefnú þegar for-
setinn lagði fjárlagafmmvarp sitt
fram.
Búist er við að frumvarpið taki
miklum breytingum í meðförum
AÐ UTAN
menn að skuldugustu þjóð
heims. Þótt Bandaríkin séu enn
öflugasta iðnríki heims hefur
þeim ekki tekist að snúa þessari
þróun við.
í Bandaríkjunum gerast þeir æ
háværari sem krefjast þess að
efnahagsvandinn verði leystur
með stórfelldum niðurskurði til
hermáia.
Ákvörðun Bush Bandaríkja-
forseta að fallast á fækkun í
bandaríska herliðinu í Evrópu
gegn því að Sovétmenn dragi her
sinn til baka er merki um hnign-
andi herveldi Bandaríkjamanna
samhliða minnkandi spennu í
heiminum. Sama er að segja um
fækkun í Asíuher Bandaríkja-
manna.
Á hinn bóginn sýnir áhersla
Bush á aukinn kjarnorkuvígbún-
að og tregða hans til að ræða af-
vopnun í höfunum á, að sterk öfl
innan Bandaríkjanna berjast
gegn hemaðarhnignun þeirra.
þingsins og að demokratar knýi
fram stóraukinn niðurskurð til
hermála. Sumir fréttaskýrendur
telja að það sé einmitt ein helsta
ástæðan fyrir því að Bush leggi
ekki til meiri samdrátt í hermál-
um en raun ber vitni. Hann geri
sér grein fyrir að það verði að
gera málamiðlun við demokrata
og hafi því áætlað ríflega í þennan
útgjaldalið.
í Sovétríkjunum
Sovéskir embættismenn hafa
látið í ljós ánægju yfir tillögum
Bush um gagnkvæma fækkun í
Evrópuherjum. Gennady Gera-
simov talsmaður sovéska utan-
ríkisráðuneytisins kallar þær1
skref í rétta átt. Sovétmenn hafa
hins vegar ráðist á tillögur hans
um að auka útgjöld til kjarnorku-
vígbúnaðar og geimvama.
Sovétmenn hafa að undan-
förnu kallað fjölda hermanna
burt frá Austur-Evrópu og frek-
ari fækkun í Austur-
Evrópuherjum þeirra var fyrir-
sjáanleg jafnvel þótt Bandaríkja-
menn hefðu ekki fallist á að
fækka í herliði sínu í Evrópu.
Nýjar stjórnir í ríkjum Austur-
Evrópu hafa sett fram kröfur um
brottflutning sovésks herliðs. So-
vétmenn hafa nú þegar fallist á að
kalla allan her sinn burt frá Ung-
verjalandi og samningaviðræður
standa yfir um brottflutning herja
þeirra í Tékkóslóvakíu.
Sovétmenn segjast stefna að
því að hafa enga hermenn á er-
lendri grund í náinni framtíð.
Þeir koma til með að leggja hart
að Bandaríkjamönnum að fylgja
fordæmi þeirra svo að engir er-
lendir hermenn verði í Evrópu
um aldamótin.
Evrópa
Bandamenn Bandaríkjanna í
Evrópu almennt lýst yfir stuðn-
ingi við tillögur Bush. Manfred
Wörner aðalritari Atlantshafs-
bandalagsins segir að tillögurnar
njóti víðtæks stuðnings í banda-
laginu.
Utanríkisráðherrar Atlants-
hafsbandalagsins verða að sam-
þykkja tillögumar formlega áður
en þær verða lagðar fram í af-
vopnunarviðræðunum í Vín.
Ríkisstjórnir Vestur-Evrópu
hafa verið undir miklum þrýstingi
að undanförnu að sýna árangur í
afvopnunarmálum nú þegar
jámtjaldið milli Austur- og
Vestur-Evrópu hefur rofnað.
Ánægja hægrisinnaðra stjórn-
málamanna með slökun í sam-
Bandarískur hermaður sýnir þýskum börnum vopn sín á heræfingu fyrir skömmu.
Tillögur Bandaríkjaforseta
Nýjar afvopnunartillögur Bush
Bandaríkjaforseta fela í sér að
bæði Sovétmenn og Bandaríkja-
menn skeri niður herafla sinn í
Evrópu þannig að hvorir um sig
hafi 195.000 hermenn í Mið-
Evrópu.
Bush kynnti tillögumar fyrst
fyrir Gorbatsjov Sovétleiðtoga
með símtali á miðvikudag og
skýrði svo frá þeim í stefnuræðu
sinni í fyrrakvöld.
Sovétmenn hafa nú 565.000 -
570.000 hermenn í Evrópu utan
Sovétríkjanna og Bandaríkja-
menn hafa 305.000 hermenn í
allri Evrópu, þar af 255.000 -
260.000 í Mið-Evrópu.
Samkvæmt tillögum Banda-
ríkjaforseta er gert ráð fyrir að
Bandaríkjamenn hafi um 30.000
manna herlið í Bretlandi, Ítalíu
og Tyrklandi auk 195.000 í Mið-
Evrópu. Heildarherafli Banda-
ríkjamanna í Evrópu yrði því
225.000 eftir fækkunina.
Þetta er nokkuð meiri niður-
skurður en samkvæmt fyrri til-
lögum Bush frá því í maí þegar
hann lagði til að Bandaríkjamenn
og Sovétmenn hefðu hvorir
275.000 manna herafla í Evrópu.
Bandarísk stjórnvöld segjast
mótfallin enn meiri fækkun í Evr-
ópuher Bandaríkjanna þótt So-
vétmenn kunni að draga enn
frekar úr herafla sínum þar. Bush
sagði í stefnuræðu sinni að hann
væri sammála bandamönnum
Bandaríkjanna í Atlantshafs-
bandalaginu að nauðsynlegt væri
að hafa bandarískan her í Evrópu
og það byggðist ekki eingöngu á
veru sovéska hersins í Austur-
Evrópu.
Samkvæmt fjárlagafrumvarpi
Bandaríkjastjórnar verður fækk-
un í herafla þeirra í Evrópu með-
al annars fólgin í að leggja niður
níu bandarískar herstöðvar í Evr-
ópu. Þrjár þeirra eru í Bretlandi,
tvær í Tyrklandi, tvær í Grikk-
landi, ein á ftaiíu og ein í Vestur-
Þýskalandi.
Samkvæmt frumvarpinu á líka
að leggja niður fjórar stöðvar í
Asíu. Útgjöld til kjarnorkuvíg-
búnaðar verða hins vegar aukin
til að vega upp á móti samdrætti í
hefðbundnum herafla.
skiptum risaveldanna og fækkun í
Evrópuherjum þeirra er samt
nokkuð blandin. Stefna þeirra á
liðnum árum hefur að miklu leyti
byggst á hræðsluáróðri um ógn-
ina úr austri.
Þeir hafa lagt mikla áherslu á
mikilvægi veru bandarísks herliðs
í Evrópu og beitt sér fyrir hernað-
aruppbyggingu til að sporna við
herveldi Sovétríkjanna. Hægri-
menn hafa fælt kjósendur frá því
að greiða jafnaðarmönnum og
öðrum vinstriflokkum atkvæði á
þeirri forsendu að þeir vilji veikja
landvamir. Nú gilda þessi rök
ekki lengur.
Ýmislegt bendir til að kjósend-
ur í að minnsta kosti Vestur-
Þýskalandi og Bretlandi séu að
sveiflast til fylgis við jafnaðar-
menn. Þetta sést meðal annars á
nýafstöðnum fylkiskosningum í
Saarlandi þar sem vestur-þýskir
jafnaðarmenn unnu stórsigur.
Skoðanakannanir í Bretlandi
sýna líka mikla fylgisaukningu
Verkamannaflokksins á kostnað
íhaldsmanna.
RAGNAR
BALDURSSON
Ákvörðun Bandaríkjamanna
um að leggja niður þrjár her-
stöðvar í Bretlandi kemur íhalds-
mönnum þar sérstaklega illa.
Þeir hafa alltaf haldið því fram að
stöðvarnar séu bráðnauðsynlegar
fyrir varnir Bretlands og barist
hatrammlega gegn kröfum
stjórnarandstæðinga um að þær
verði lagðar niður.
Margrét Thatcher forsætisráð-
herra Bretlands leggur ríka
áherslu á að vestrænar þjóðir
megi ekki slaka á vígbúnaði sín-
um þrátt fyrir umbætur í Austur-
Evrópu. Bandaríkjastjórn sá sig
því nauðbeygða til að fullvissa
bresku stjórnina um að engin
frekari fækkun bandarískra her-
manna væri fyrirhuguð í Bret-
landi.
í Asíu
Stjórnmálamenn í Asíu hafa
almennt túlkað áætlun Banda-
ríkjaforseta um að fækka her-
stöðvum í Asíu sem svo að það sé
skref í áttina til að allt bandarískt
herlið hverfi að lokum burt frá
Asíu.
Bandarískar herstöðvar í Asíu
eru ekki nema að hluta til mót-
vægis við sövéskan hemaðarstyrk
þar. Eina hernaðaraðstaða So-
vétmanna í Asíu utan eigin ríkis
er í flotamiðstöðinni í Cam Ranh
flóa í Víetnam. Að undanfömu
hafa þeir dregið mjög úr flota-
styrk sínum þar og hann almennt
ekki talinn ógna öryggi í álfunni.
Fjölmennur her Bandaríkja-
manna í Suður-Kóreu er þar til
mótvægis við hernaðarstyrk
Norður-Kóreumanna en ekki So-
vétmanna. Bandaríkjamenn hafa
herstöðvar á Filippseyjum fyrst
og fremst vegna náinna sögulegra
tengsla Filippseyinga við Banda-
ríkin og herstöðvarnar í Japan
eru tilkomnar vegna sigurs
Bandaríkjamanna yfir Japönum í
heimstyrjöldinni síðari og varn-
arsáttmála sem þeir gerðu síðar
við Japana.
Bandaríska herliðið í Asíu er
nú fyrst og fremst talið gegna því
hlutverki að viðhalda valda-
jafnvægi í álfunni. Stjómmála-
leiðtogar í Suðaustur-Asíu og
Suður-Asíu hafa látið í ljós ótta
við aukinn hernaðarmátt Japana
sem verði aftur öflugasta herveldi
Asíu ef Bandaríkjaher hverfi á
brott. Ragnar Baldursson
Föstudagur 2. febrúar 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 7