Þjóðviljinn - 24.05.1990, Síða 7

AÐ UTAN_________
Mikilvægur
árangur í
afvopnunar-
málum
Útrýming efnavopna ogfyrsti samning-
urinn um niðurskurð langdrœgra
kjarnavopna verða á dagskrá hjá þeim
Bush og Gorbatsjov um mánaðamótin.
En jafnt í austri sem vestri eru margir
kvíðafullir vegna gífurlegra erfiðleika
þess síðarnefnda heimafyrir
Míkhaíl Gorbatsjov - hans vandræði hafa stórum aukist frá
Möltufundi.
George Bush - sameinað Þýskaland skal ( Nató.
á er að því komið að þeir hitt-
ist aftur, Georg og Mikael.
Síðasta dag mánaðarins hefjast í
Washington viðræður þeirra um
gang mála í heiminum frá því að
þeir mættust við Möltu s.l. haust.
Gert er ráð fyrir að í hönd farandi
ráðstefnu þeirra Ijúki 3. júní.
Enda þótt fastlega sé við því
búist að þeir leiðtogarnir muni ná
mikilvægum árangri á þessari
ráðstefnu, eru menn ekki eins
bjartsýnir fyrir hana og var fyrir
Möltufund. Hvað Vesturlöndum
viðvíkur eru þær áhyggjur mjög á
annan veg en þær sem þau höfðu í
Skaut
föður sinn
11 ára enskur drengur, sem
skaut sjötugan föður sinn til bana
með haglabyssu, hefur fyrir rétti
verið úrskurðaður til vistar á
barnaheimili en til greina kemur
að hann verði eftir nokkra hríð
sendur heim til móður sinnar.
Þótti drengurinn hafa nokkrar
málsbætur, þar eð faðir hans,
hestakaupmaður í Norður-
Englandi, kvað hafa verið
drykkjumaður, heimilisharð-
stjóri mikill og leikið drenginn
illa.
Faðirinn er sagður hafa mis-
þyrmt drengnum þráfaldlega svo
að stórséð hafi á honum og dregið
hann á eyrunum. Sem frekari
dæmi um hátterni föðurins til-
greindi verjandi drengsins að fað-
irinn hefði selt gæludýr sonarins
til að fá fyrir brennivíni, aukheld-
ur sem hann hefði skotið hest
konu sinnar og gert sér ösku-
bakka úr hófunum.
60 alda gömul
fingraför
Kínverska rannsóknarlögregl-
an hefur nú til athugunar fin-
graför á leirkrukku, sem fannst í
fylkinu Shaanxi. Talið er að ílát
þetta hafi verið gert fyrir um 6000
árum og mun leirkerasmiðurinn,
sem var þar að verki, hafi skilið
eftir fingraför á krukkunni í óg-
áti. Prófessor Zhao Chengwen
við tæknideild kínversku
rannsóknarlögreglunnar telur að
þetta séu elstu fingraför, sem
fundist hafi til þessa.
kalda stríðinu. t>á óttuðust vest-
urlandamenn meintan styrkleika
Sovétríkjanna. Nú kvíða menn
því að þau séu orðin of veik-
burða, jafnvel að upplausn sé þar
yfirvofandi.
Samkomulag um út-
rýmingu efnavopna
Allar líkur eru á að á toppfundi
þessum muni stórveldum þessum
tveimur miða drjúgt áleiðis í af-
vopnunarmálum. í heimsókn
Bakers utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna til Moskvu á dögunum
náðist samkomulag um efna-
vopn, og er búist við að forsetarn-
ir tveir undirriti sáttmála um þau
er þeir hittast um mánaðamótin.
f þeim sáttmála skuldbinda
Bandaríkin og Sovétríkin sig til
þess að hætta þegar allri fram-
leiðslu efnavopna og eyðileggja
80 af hundraði þesskonar vopna
sem þau hafa yfir að ráða. Að
átta árum liðnum er fyrirhugað
að samningsaðilar hafi minnkað
birgðir sínar af vopnum þessum
niður í tvo af hundraði frá því sem
nú er. Eftir tvö ár í viðbót er ætl-
unin að stórveldi þessi tvö eyði
afganginum af efnavopnum sín-
um, að því tilskildu að öll önnur
ríki, sem framleitt geta slík vopn
(og þau eru allmörg), samþykki
algert bann við því að framleiða
og eiga þau.
í viðræðum Bakers við þá Gor-
batsjov Sovétríkjaforseta og She-
vardnadze utanríkisráðherra
þeirra í Moskvu á dögunum mið-
aði einnig verulega áleiðis til
samnings um niðurskurð lang-
drægra kjarnavopna, og er von-
ast til að þeir Bush og Gorbatsjov
muni einnig ná góðum árangri
þeim viðvíkjandi um mánaða-
mótin. Shevardnadze segist vera
nánast sannfærður um að samn-
ingur um niðurskurð þeirra
vopna verði tilbúinn til undirrit-
unar fyrir áramót. Gert er ráð
fyrir að með þeim samningi á-
kveði Bandaríkin og Sovétríkin
að skera niður þennan vopna-
búnað sinn um þriðjung eða um
það bil, en ýmislegt er þó enn
óljóst í því sambandi.
....öfl sem hann getur
ekki hamið“
Ef af þessu verður, sem ýmsir
fréttaskýrendur telja víst, verður
þetta í fyrsta sinn sem samkomu-
lag næst um niðurskurð lang-
drægra kjarnorkuvopna. Þegar
stórfelldur niðurskurður á þessu
tvennu, eiturgasi og langdrægum
kjarnavopnum, er í sjónmáli
verður varla annað sagt en að
þeir Bush og Baker hafi nokkuð
til síns máls erþeir segja viðræður
þess síðarnefnda við sovéska
ráðamenn hafa orðið tímamóta-
markandi um afvopnunarmál.
Af öðrum málum, sem koma
til með að verða ofarlega á baugi
á ráðstefnu þeirra Bush og Gor-
batsjovs um mánaðamótin má
nefna viðskiptamál og samein-
ingu Þýskalands. Varla geta þeir
heldur sniðgengið sjálfstæðisbar-
áttu Eistlands, Lettlands og Lit-
háens, hve fegnir sem þeir vildu.
Þessi mál eru óaðskiljanleg frá
vandamálum þeim, sem sovésk
stjórnvöld eiga við að glíma í
heild, en þau eru gífurleg. Þau
gera að verkum að í þetta sinn
mætir Gorbatsjov ekki eins sterk-
ur til leiks og í fyrri skiptin er
hann hitti Reagan og síðar Bush.
Á þeim ráðstefnum var það hann
sem sviðsljósin beindust að fyrst
og fremst, enda með réttu á hann
litið sem þann sem losaði málin
úr hnappheldu kalda stríðsins og
kom þeim á hreyfingu. Þá var
hann talinn hafa tök á gangi
mála; nú heyrast raddir bæði í
austri og vestri um að hann hafi
„dregist aftur úr atburðunum,"
eins og prófessor Alexander
Dallin, þekktur sovétfræðingur
bandarískur, komst að orði ný-
lega. „Hann hefur leyst úr læð-
ingi öfl sem hann getur ekki ham-
ið,“
Þyrnum stráðurvegur
markaðskerfis
Efnahagsmálin hafa orðið hon-
um erfiðust. í þeim hefur Sovét-
ríkjunum ekki miðað áfram,
heldur farið aftur á þeim fimm
árum, sem liðin eru frá því að
Gorbatsjov kom til valda að
Tsjernenko gamla látnum. Nú
hefur forsætisráð Sovétríkjanna
tekið ákvörðun um að taka upp
markaðskerfi, með því fororði að
aðrar leiðir séu ekki færar út úr
efnahagsvandanum, en búist er
við að þeim breytingum muni
fylgja atvinnuleysi og stórfelldar
verðhækkanir. Hætt er við að það
muni magna óánægju almennings
sem þegar er mikil. Sú óánægja er
líkleg til að verða sjálfstæðis- og
þjóðernishreyfingum lyftistöng
og íhaldssamir andstæðingar
Gorbatsjovs í kommúnista-
flokknum, sem telja að hann hafi
farið alltof geyst, reyna trúlega
að færa hana sér í nyt.
Hið sama á við um herinn. Frá
„hreinsunum" Stalíns hefur
Flokkurinn að jafnaði haft á hon-
um sterk tök, en um þau hefur nú
losnað eins og svo margt annað
þar eystra, þegar flokksræðið
gamla er á undanhaldi. Herfor-
ingjarnir kvíða því að afvopnun
og fækkun í hernum muni leiða til
þess að þeir missi áhrif og sérrétt-
indi. Þeim finnst að líkindum að
Gorbatsjov hafi gefið of mikið
eftir fyrir Vesturlöndum án þess
að fá nokkuð að gagni í staðinn.
Bandaríkjamenn þykjast nú
merkja aukna tregðu Sovét-
manna í viðræðum um niður-
skurð hefðbundinna vopna og
líklegt er að þrýstingur frá hern-
um valdi þeirri tregðu.
Friðsamleg sjálfstæð-
isbarátta - en spennan
eykst
Sovéska stjórnin heldur enn
fast við þá afstöðu að sameinað
Þýskaland verði hlutlaust, gangi
ekki í Nató. í því máli er sú stjórn
einnig undir þrýstingi frá hern-
um, sem í því sambandi er gram-
ur og uggandi út af því að Var-
sjárbandalagið er því sem næst
gufað upp. Á í hönd farandi ráð-
stefnu kemur Bush sennilega til
með að sækja það fast að Sovétr-
íkin Iáti undan í þessu efni, og
bandarískir ráðamenn virðast
sannfærðir um að það muni þau
um síðir gera.
Vegna almenningsálits á Vest-
urlöndum, sérstaklega í Evrópu,
á Bandaríkjastjórn erfitt með að
láta málefni Eystrasaltsríkjanna
þriggja með öllu afskiptalaus. f
Moskvu lagði Baker að viðmæl-
endum sínum að fara vægt í sak-
irnar gagnvart sjálfstæðisbaráttu
þjóða þessara þriggja og hið
tama gerir Bush sennilega er þeir
Gorbatsjov ræðast við. En í þeim
efnum á Gorbatsjov undir högg
að sækja gagnvart íhaldsmönnum
í kommúnistaflokknum, herfor-
ingjum og rússneskum þjóðernis-
sinnum, því fremur sem líkur eru
á að ef Eystrasaltsþjóðirnar
fengju sjálfstæðiskröfum sínum
framgengt yrði enn erfiðara en nú
er að standa gegn kröfum sjálf-
stæðissinna í öðrum sovétlýð-
veldum.
Eistir, Lettar og Litháar hafa
barist fyrir sjálfstæði sínu af still-
ingu og friðsemd og forðast öfgar
og ofbeldi, sem svo oft fylgja
slíkri baráttu. En spennan er þar-
lendis orðin mikil milli þjóða
þessara annarsvegar og sovéskra
hersins og innfluttra Rússa hins-
vegar. Ekki virðist mega mikið út
af bera til að upp úr sjóði. Beiti
sovéska stjórnin grímulausu her-
og lögregluofbeldi gegn þessum
þremur smáþjóðum, sem í sjálf-
stæðisbaráttu sinni njóta víðtækr-
ar samúðar einkum í Norður-
Evrópu, hefði það að öllum lík-
indum stórfelldan afturkipp í för
með sér í þeirri þróun til eðlilegra
samskipta Vesturlanda og So-
vétríkjanna, sem átt hefur sér
stað síðustu árin. Ófyrirsjáanlegt
er hve afdrifaríkur sá afturkippur
yrði.
Bréf fiá Bandaríkjastjóm
Bréf frá Bandaríkjastjórn til
stjórna arabaríkja í tilefni i hönd
farandi ráðstefnu þeirra í Bagdað
hefur vakið meðal þeirra úlfaþyt
mikinn. Sérstaklega hefur íraks-
stjórn brugðist illa við og segir
bréfið sýna að Bandaríkin komi
fram við arabaríkin eins og þau
væru óþægir skólakrakkar.
í bréfinu er mælst til þess af
írak að það gæti hófs í orðum og
verkum og látin í ljós von um að
önnur arabaríki reyni að hafa
áhrif á það í þeim tilgangi. Er í því
sambandi vikið að „ábyrgðar-
lausum yfirlýsingum“ íraks um
hugsanlega beitingu eldflauga og
efnavopna. Eins og kunnugt er
hafði Saddam Hussein ír-
aksforseti fyrir skömmu við orð
að tortíma hálfu ísrael með ger-
eyðingarvopnum „ef ísrael réðist
á írak“.
Bandaríkin sökuðu írak ekki
alls fyrir löngu um að reyna að
smygla til sín tækjum, er nota
mætti sem gikki á kjarnavopn.
Tæki þessi eru framleidd í Banda-
ríkjunum.
I bréfinu er einnig skorað á ara-
baríkin að fara að dæmi Frelsis-
samtaka Palestínu (PLO) í því að
viðurkenna fsrael og fordæma
hryðjuverk. Einnig skyldu araba-
ríki hætta að beita sér gegn því að
sovéskir gyðingar flytji til lsraels
sjálfs. Eins og sakir standa er Eg-
yptalánd eina arabaríkið, sem
ekki fordæmir flutning sovéskra
innflytjenda til bæði ísraels og
svæða hersetinna af því.
íraksstjórn gerir mikið úr efni
þessa bréfs og leggur áherslu á að
það sé auðmýking af hálfu
Bandaríkjanna í garð arabaríkja.
Er talið að á ráðstefnunni muni
írak reyna að hagnýta sér þetta í
baráttunni um forustuna í araba-
heiminum við hófsamari araba-
ríki. Egyptaland, Marokkó og
Saúdi-Arabía vilja til dæmis helst
hiiðra sér hjá að fordæma Banda-
ríkin af þessu tilefni, en eiga þá á
hættu að verða stimpluð sem
leppar Bandaríkjanna.