Þjóðviljinn - 08.08.1990, Qupperneq 3

FRETTIR
Tvær höfuöpersónur BHMR-deilunnar, Ólafur Ragnar Grímsson og Páll Halldórsson, sjásf hér funda í fjármálaráðuneytinu. Mynd: Jim Smart.
Öxarfjörður
Frekari rann-
sókna þörf
Guðmundur Pálmason for-
stöðumaður jarðhitadeildar
Orkustofnunar segir að við rann-
sóknir í Öxarfirði hafi komið gas
úr borholum, sem samkvæmt
greiningum í Bretlandi hefur
sömu samsetningu og jarðgas eða
olía. Hins vegar sé ekki ljóst hvort
það sé nýtanlegt, því rannsóknir á
þessu séu á byrjunarstigi.
„Við höfum gert tillögur fyrir
næsta ár um að þarna verði haldið
áfram rannsóknum og þær til-
lögur sendum við í iðnaðarráðu-
neytið. Við teljum fulla ástæðu til
að rannsaka þetta að einhverju
marki áfram, til að ganga úr
skugga um hvaðan þetta jarðgas
kemur. Hins vegar er spurning
hve langt á að ganga í þessum
rannsóknum vegna þess að eftir
því sem lengra er haldið vex
kostnaðurinn,“ segir Guðmund-
ur.
í tillögum Orkustofnunar er
lagt til að dýpkuð verði sú hola
sem fyrir er til að byrja með og að
það verði gert á næsta ári. Guð-
mundur segir að ekkert sé vitað
um hvort jarðgasið sé nýtanlegt,
en það sé tiltölulega óvænt niður-
staða að fá þetta gas upp úr hol-
unum. „Okkur finnst þess vegna
alveg sjálfsagt að reyna að kanna
betur uppruna þess með viðráð-
anlegum kostnaði. Hins vegar
erum við ekki komin á þann stað í
rannsóknunum að geta spáð fyrir
um hvort gasið sé nýtanlegt. Þess
vegna verður að fara varlega í
þetta og blása það ekki upp um
of, því þetta er kannski bara loft-
bóla,“ segir Guðmundur.
ns.
Reykjavík
Tap hjá Raf-
magnsveitunni
Rafmagnsveita Reykjavíkur
tapaði 99,4 miljónum króna á síð-
asta ári og er það veruleg breyting
frá árinu á undan þegar 63 milj-
óna króna hagnaður varð af rek-
strinum.
í ársskýrslu Rafmagns-
veitunnar segir að afkoman eftir
afskriftir en eftir greiðslu afgjalds
til borgarsjóðs hafi verið lakari
en árið áður. Hagnaður af
starfseminni hafi þó verið 85 milj-
ónir en eftir greiðslu afgjalds sem
var rúmar 184 m. kr. hafi tap árs-
ins verið 99,4 miljónir.
Afgjald er eignaskattur sem
Rafmagnsveitan greiðir til borg-
arsjóðs Reykjavíkur og nam
skatturinn í fyrra 2 prósentum af
hreinni eign í árslok 1987.
Aðalsteinn Guðjohnsen raf-
magnsstjóri segir í ársskýrslu
Rafmagnsveitunnar að nauðsyn-
legt sé að Rafmagnsveitan sé
sjálfstætt fyrirtæki.
„Bein íhlutun ríkisins, með
skattlagningu eða afskiptum af
verðlagningu orkunnar, torveld-
ar fyrirtækinu þetta ætlunarverk.
Óbein íhlutun eiganda með
sterkri miðstýringu, hvort heldur
er í fjármálum, innkaupum eða
launamálum, getur einnig tor-
veldað ætlunarverkið. Meðal
annars ætti kröfum um greiðslu
arðs eða afgjalds því að stilla í
hóf,“ segir Aðalsteinn Guðjohn-
sen.
Rafmagnsstjóri segir ennfrem-
ur að verði fallist á áðurnefnd
sjónarmið um minni miðstýringu
og aukið sjálfstæði Rafmagns-
veitunnar, kunni að vera eðli'iegt
að athuga þann kost að
Rafmagnsveitan verði rekið sem
hlutafélag, að fullu í eigu Reykja-
víkurborgar.
el
Nú eru komin ákveðin kaflaskil
í langa deilu á milli ríkisins
annars vegar og Bandalags há-
skólamanna hins vegar. Ríkis-
stjórnin hefur sett lög sem taka af
4,5% launaleiðréttingu til BHMR
og koma eiga i veg fyrir að þessi
hækkun hafi víxlverkunaráhrif til
hækkunar launa hjá öllu launa-
fólki. Þegar deila eins og BHMR-
deilan kemur upp, spyrja menn
oft hver sé sigurvegari þegar upp
er staðið, eins og um glímu hafi
verið að ræða. í einföldum
deilum eru vangaveltur af þessu
tagi réttlætanlegar, en í flókinni
og langri deilu eins og BHMR-
dcilunni hafa hugtökin sigurveg-
ari og tapari takmarkaða merk-
ingu.
Hvað á ríkið
að gera?
ísland er ungt lýðveldi og lýð-
ræðisleg hefð í nútíma skilningi á
sér því stutta sögu í landinu. Það
kemur margoft fram í allri um-
ræðu, að ætlast er til eins og ann-
ars af ríkinu. Það á að hlaupa
undir bagga með atvinnuvegun-
um og redda ýmsu sem afvega
hefur farið. Þetta hljómar stund-
um eins og krafan um betra korn
á einokunartímanum, þótt vissu-
lega eigi kröfur um frumkvæði
ríkis á stundum mikinn rétt á sér.
í allri umræðu um lýðræði, frá
því sú umræða hófst í Evrópu,
hefur verið deilt um hlutverk og
þátt ríkisvaldsins í hinu lýðræðis-
lega kerfi. Menn hafa skipst nið-
ur í þá sem vilja þátt ríkisins sem
minnstan og þá sem vilja að af-
skiptin séu frekar mikil, og hér er
þá aðeins átt við þá sem viður-
kenna vestrænt lýðræði á annað
borð eins og flestir skilja það.
Hér er ekki átt við þá sem aðhyll-
ast eins flokks kerfi eða eitthvert
annað fyrirkomulag en lýðræði.
Það er hins vegar nokkurn veg-
inn sama hvar menn standa í
þessari umræðu þegar kemur að
veruleikanum sjálfum, eða
greiningu á einstökum atburðum
sem gerast í kerfinu eins og það er
nú. Þegarstéttir erufáaríþjóðfé-
lagi er einfalt að greina í sundur
hagsmuni og togstreitan á milli
aðila verður frekar augljós. Eftir
því sem þjóðfélagið verður flókn-
ara er aftur á móti erfiðara að
greina hagsmunina og ólíkir hóp-
ar geta átt misjafna samleið á ól-
íkum tímum. í stjórnmálafræði-
legri umræðu er talað um að ein-
stök þjóðfélög séu að þróast í átt
til meiri „corporatisma“ eða séu
að þróast frá honum. Með þessu
er í megindráttum átt við að
samfélagið sé í ríkari mæli að þró-
ast upp í hagsmunablokkir sem
síðan geri samninga sín á milli um
til dæmis skiptingu þjóðarköku-
nnar á ákveðnu tímabili.
f þjóðfélagi sem hefur ein-
kenni „corporatisma" gefur
augaleið að ríkisvaldið siglir ekki
sinn sjó án tillits til annarra
stærða í þjóðfélaginu. Ríkisvald-
ið verður við slíkar aðstæður að
í BRENNIDEPLI
Sem hagsmunaaðili er
ASÍmiklu stœrra en
BHMR og við spilaborð
BHMR-deilunnar var
ASÍ greinilega stærð sem
virkaði
taka tillit til vilja og aðgerða ann-
arra „blokka“ og meta viðbrögð
sín og aðgerðir út frá því.
Ef við gleymum því hvaða
merkimiðar, ASÍ, BSRB,
BHMR, VMSÍ, VSÍ og svo fram-
vegis, eiga heima í ákveðnum
blokkum og einföldum hlutina
þannig að hægt sé að tala um
ríkisvald, verkalýðshreyfingu og
atvinnurekendasamtök, getum
við afmarkað umræðuna um
hvað gerðist í BHMR-deilunni.
Ríkisvaldið hafði gert kjara-
samning við ákveðinn hluta
verkalýðshreyfingarinnar, þe.
BHMR. í mati sínu á innihaldi
þessa samnings gekk ríkisvaldið
út frá ákveðnum efnahagslegum
forsendum, miðað við efnahags-
stefnu ríkisstjórnarinnar. Þegar
samningarnir voru undirritaðir
virtist ríkisstjórnin þeirrar skoð-
unar að samningarnir við BHMR
myndu ekki raska efnahagsstefn-
unni, sem ma. fól í sér markmið
um verðbólgu á bilinu 20-25%.
Þegar BHMR og ríkið undirrit-
uðu samning sinn átti stærsta
hreyfing launafólks, Alþýðusam-
bandið, eftir að semja við sinn
viðsemjanda. Þeir samningar
voru síðan gerðir í febrúar. Ríkis-
valdinu var ætlað stórt hlutverk í
þessum samningum og í raun og
veru settu ASI og Vinnuveit-
endasambandið sér hærra mark-
mið varðandi verðbólguþróun en
ríkisstjórnin hafði gert. Sumir
vilja segja að þarna hafi „aðilar
vinnumarkaðarins“ tekið tauma
efnahagslífsins úr höndum ríkis-
stjórnarinnar, en það má líka
segja að þarna hafi ríkisstjórninni
bæst óvæntur stuðningur tveggja
blokka úti í samfélaginu í barátt-
unni gegn verðbólgunni. í kjölfar
febrúarsamninganna fylgdi síðan
samningur við Bandalag starfs-
manna ríkis og bæja, sem var á
sömu nótum og fyrrgreindi samn-
ingurinn.
Þegar þessi staða var komin
upp var ríkisvaldið í raun komið í
ákveðinn vanda vegna samnings-
ins við BHMR, sem eins og áður
segir gekk út frá allt öðrum for-
sendum en seinna gerðist. Ef
horft er yfir þetta svið og skipt-
ingunni í blokkir haldið áfram og
síðan skoðað hver er meirihluta-
vilji innan þessara blokka, kemur
í ljós að mikill meirihluti var á
móti 4,5% launaleiðréttingu til
BHMR. ASÍ-félagar eru um 50
þúsund, BSRB-félagar eru um 17
þúsund og samtök vinnuveitenda
standa heil að „þjóðarsáttinni".
Félagar BHMR eru hins vegar
aðeins um þrjú þúsund.
Það hefur mikið verið rætt um
það hvort ASÍ hafi „óskað eftir
lögum á BHMR“. Þetta er í raun
og veru óþörf umræða. Stað-
reyndin er sú að ASÍ studdi ekki
sérstaka 4,5% leiðréttingu til
BHMR, vegna þess að ASI gerði
kröfu um sams konar hækkun til
sín. Því yrði augljóslega ekki um
neina leiðréttingu að ræða
gágnvart öðrum, þar sem há-
skólamenn á hinum almenna
vinnumarkaði yrðu áfram 4,5%
hærri í launum en félagar þeirra
hjá ríkinu. Sem hagsmunaaðili er
ASÍ miklu stærra en BHMR og
við spilaborð BHMR-deilunnar
var ASÍ greinilega stærð sem
virkaði.
Að segja og ekki segja
af sér
Hvort sem menn styðja ríkis-
stjórnina eða ekki er ljóst að hún
stóð frammi fyrir því að láta efna-
hagsstefnuna fjúka eða finna
leiðir til að láta hana ganga upp.
Ef ríkisstjórnin hefði fórnað
efnahagsstetnunni en setið
áfram, hefði mátt kalla hana
tækifærisstjórn, og þá hefði verið
eðlilegt að hún segði af sér þar
sem hún væri farin að framfylgja
annarri efnhagsstefnu en kynnt
var þinginu. Ríkisstjórnin áícvað
hins vegar að halda í efnahagss-
tefnuna og setja bráðabirgðalög.
Síðan má deila um siðferði bráða-
birgðalaga, sem verður ekki gert
hér. Kostir ríkisstjórnarinnar
varðandi þetta voru amk. tveir.
Hún hefði nefnilega líka getað
látið 4,5% til BHMR standa en
sett bráðabirgðalög á ASÍ og
VSÍ. En þegar spurningin er um
að gera slíkt gagnvart smáum hóp
eða stórum, er valið oftast
auðvelt.
Það efast enginn um að í samn-
ingum BHMR stóð að banda-
lagið ætti að fá leiðréttingu á sín-
um launum. Þar stóð líka að ná-
kvæmur launasamanburður ætti
að fara fram. Við þær aðstæður
sem kallaðar hafa verið „þjóðar-
sátt“, hefði BHMR hins vegar
mátt leggja ríkari áherslu á að
kynna sín sjónarmið, þannig að
öllum þætti eðlilegt að þessi
leiðrétting færi fram. Blokkirnar
í kerfinu voru greinilega ekki
þeirrar skoðunar og ríkisvaldinu
því settir þröngir kostir.
Hér er ekki meiningin að verja
efnahagsstefnu ríkisstjómarinn-
ar né þjóðarsáttarsamningana. í
þeim efnum skiptir höfuðmáli að
sú skipting þjóðarkökunnar sem
þar endurspeglast verði ekki fest í
sessi, þar sem venjulegu vinnandi
fólki er vægast sagt skömmtuð
lítil sneið. Þjóðarsáttin verður að
vera vopnahlé, þar sem „illa
stöddum atvinnuvegum“ er gef-
inn kostur á að rétta úr kútnum
þannig að þeir geti greitt eitthvað
sem með réttu má kalla laun en
ekki sárabætur.
Ef að lokum er síðan aftur vik-
ið að hlutverki ríkisvaldsins í
lýðræðislegu kerfi: Það má vissu-
lega með rökum deila á formann
stjórnmálaflokks sem kennir sig
við sósíalisma, fyrir að gera
samning eins og gerður var við
BHMR. Á bakvið samninginn
hvílir nefnilega sú hugmynda-
fræði að nokkru leyti, að hið
frjálsa markaðsverð vinnunnar
eigi að ráða því hvað ríkið greiðir
í kaup. Ríkið sjálft á ekki að hafa
skoðun á verðgildi þeirrar vinnu
sem unnin er fyrir það. Látum þá
umræðu bíða annarra dálksentí-
metra.
-hmp
Miðvikudagur 8. ágúst 1990 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 3