Þjóðviljinn - 25.10.1990, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Ýmislegt bendir nú til þess að
íslendingar kunni á næstunni að
undirrita samning um að reisa ál-
ver í Keilisnesi, héma skammt
íyrir vestan Straumsvík.
Með þessu er tekin ákvörðun
um að framkvæmdafé þjóðarinn-
ar skuli á næstu árum varið í fjár-
festingu sem er óarðbær, sem
leiðir til stóraukins fólksflótta úr
þéttbýli hingað á höfuðborgar-
svæðið, sem kemur í veg fyrir að
ráðist verði í arðbærar fjárfesting-
ar sem em í takt við atvinnuhætti
landsmanna vítt og breitt um
landið.
En um þetta hefur þjóðin ekki
verið spurð. Hún er rétt að byija
að átta sig á því, hvað þama er á
seyði. Það sem virðist ráða ferð er
það að þetta er orðið prófmál í
valdabaráttu ýmissa helstu valda-
streðara í íslensku þjóðfélagi.
Við hljótum að krefjast þess
að engin bindandi ákvörðun verði
tekin í þessu mikla örlagamáli
fyrr en öll þjóðin er orðin gjör-
kunnug helstu þáttum þess og
hefur fengið tækfæri til að láta álit
sitt í ljós, t.d. í næstu alþingis-
kosningum.
Arðurinn enginn
Fjárfesting íslendinga í ál-
versævintýrinu er fyrst og fremst
í byggingu nauðsynlegra raforku-
vera. Hagspekingar ríkisstjómar-
innar fá það út ef þeir reikna með
5,5% raunvöxtum af erlendum
lánum og heldur skárra álverði en
undanfarin 10 ár, þá muni rétt
nást að skila hagnaði ef reiknað er
yfir langt tímabil, þó alls ekki
fyrstu 10 árin. Aðrir hagfræðing-
ar reikna með tapi á orkusölunni,
sem að jafnaði gæti verið u.þ.b.
fjórðungur úr milljarði á ári næstu
25 árin, miklu meira fyrstu 10 ár-
in.
Þeir sem starfa fyrir ríkis-
stjómina telja vist að þjóðarfram-
leiðslan muni aukast um 1-2%
vegna álsins. Mat hagffæðinga á
vexti þjóðartekna vegna álversins
er mismunandi, en ffá 0 og upp í
1%, þótt skatttekjur séu teknar
með. Því er svo bætt við hjá
mörgum að lækkun álverðs og
hækkun raunvaxta gæti leitt til
kjararýmunar, með hækkandi raf-
orkuverði til almennings og ann-
arri skattlagningu til að eiga fyrir
vöxtum og afborgunum af lánun-
um.
Um álmálið
Ragnar Stefánsson skrifar
Eftir að álverið hefur verið
byggt starfa aðeins 600 manns
við það. Á næstu árum bætast
hins vegar árlega 1500 vinnufærir
á vinnumarkaðinn. Slíkur þunga-
iðnaður sem hér um ræðir hjálpar
sáralítið til að auka atvinnu, nema
helst á byggingarskeiðinu. Og
miðað við mikinn fjárfestingar-
kostnað, 60 milljónir fyrir hvert
starf, er fáránlegt að telja þetta at-
við jafhvægi í byggð landsins,
sem skapaði miklu meiri vinnu en
álverið.
Aðrir kostir
Á það hefur verið bent að
stórauka mætti verðmæti sjávar-
afurða, án þess að fjárfesta í öðru
en þjálfun, reynslu starfsfólksins.
Tækin séu öll fyrir hendi.
Bætt markaðssetning fiskaf-
vegaáætlunum Vegagerðarinnar.
Talið er að mikils sé að vænta
af fiskeldi vítt og breitt um land-
ið. Það tengist mjög eðlilega fisk-
veiðum úr sjó þar sem eldisfisk-
inn má ala á fiskúrganginum. Það
hafa verið erfiðleikar í fiskeldinu,
m.a. af því rannsóknir voru ekki
nægjanlegar. Við erum að komast
yfir þetta og getum bætt okkur.
Bent hefur verið á æðardúnsfram-
, Byggðir landsins hafa keppt um hið
„ mikla hnoss “, álverið, án þess að
menn hefðu hugmynd um hvað
á ferðinni væri. Umrœðan og
samkeppnin um „ hnossið “ hefur
ýtt öllu öðru til hliðar"
vinnuaukandi, því það væri hægt
að auka atvinnu margfalt á við
þetta, væri slíku fjármagni veitt í
að efla og bæta framleiðslu okkar
á öðrum sviðum.
Byggðaröskun
Undirskrift álsamningsins
mun stórauka flóttann frá lands-
byggðinni. Ekki fyrst og fremst af
því álverið er á Keilisnesi, heldur
fremur af því að framkvæmdafé
mun dragast frá framkvæmdum
sem eru miklu mikilvægari fyrir
atvinnuástandið vítt og breitt um
landið og fyrir afkomu byggð-
anna.
Það er sjálfsagt erfitt í tölum
að meta það hvaða áhrif álverið
hafi á þjóðarhag til lengri og
skemmri tíma. Byggðaröskunin
kostar örugglega mikið, íbúðir,
skólar, heilbrigðiskerfi. Hitt er
ljóst að byggðaröskun er í and-
stöðu við vilja og óskir mikils
meiri hluta þjóðarinnar.
Það hefur lika verið bent á
það að álverið skaði ímynd lands-
ins sem hreins lands, og það geti
haft slæm áhrif á matvælaútflutn-
ing og ferðamannaiðnað.
Síðast en ekki sist gætum við
fjárfest í atvinnuuppbyggingu,
þar sem margfalt meiri arður
fengist fyrir hveija fjárfesta
krónu, sem væri meira í samræmi
ABR
Margra kosta völ
í atvinnumálum
„Félagsfundur Alþýðubandalags-
ins í Reykjavík bendir á, að áður en
ákvörðun yrði tekin um nýtt álver er
nauðsynlegt að bera þann kost saman
við aðra kosti í atvinnuuppbyggingu á
íslandi. Hér er um svo viðamikla fjár-
festingu að ræða að telja má víst að
hún dragi úr möguleikum til annarrar
uppbyggingar. Uppbyggingar, sem lík-
lega væri betur fallin til að bæta hér
lífskjör, efla byggðimar og útrýma at-
vinnuleysi.
Nýsköpun í atvinnulífi, þar sem
landsmenn era skuldsettir til langs
tíma, verður að falla að hagsmunum
megin hluta þjóðarinnar hvað varðar
m.a. bætt lífskjör, betra atvinnuástand
og vemdun byggðar í landinu öllu. Til
að treysta undirstöðu atvinnulífsins
þarf að stórauka fjármagn til menntun-
ar, rannsókna og þróunarátaks.
Þróunarkostir íslendinga í at-
vinnumálum era margs konar. Má þar
nefha bætta nýtingu fiskstofna, bætta
nýtingu og betri markaðssetningu
sjávarafurða, samgöngubætur, ferða-
þjónustu, smáiðnað, hagræðingu í
landbúnaðí, fiskeldi, rannsóknir og
vísindi. Allir þessir kostir falla vel að
núverandi atvinnuháttum þjóðarinnar,
menntunarstigi og byggðastefnu.
Fundurinn varar við því að setja
framkvæmdafé þjóðarinnar á næstu ár-
um í álver, án þess að sýnt sé fram á að
sá kostur tryggi betur hagsmuni þjóð-
arinnar heldur en þeir aðrir kostir sem
hér vora nefhdir. ABR telur að stóriðja
geti verið liður í atvinnuuppbyggingu,
en áform um stóriðju mega ekki fara í
bága við atvinnuuppbyggingu á öðrum
sviðum, svo sem markaðssetningu
sjávarafurða og ferðaþjónustu.
Alþýðubandalagið hefur löngum
haft forystu í uppbyggingu atvinnulífs
á íslandi og ber þar hæst uppbyggingu
í sjávarútvegi og útfærslu landhelginn-
ar. Alþýðubandalagið hefur mótað og
lagt áherslu á framkvæmd íslenskrar
atvinnustefnu, sem byggir á því að
nýta sem best þær auðlindir sem við
eigum í fiskstofnunum, náttúra lands-
ins og þjóðinni. Fundurinn leggur
áherslu á að Alþýðubandalagið þarf að
kynna þessa stefnu sína fyrir lands-
mönnum öllum, nú meðan umræðan
um hugsanlegan álverssamning stend-
ur sem hæst.“
Ályktun þessi var samþykkt sam-
hljóða á félagsfbndi Alþýðubanda-
lagsins í Reykjavík 1 fyrrakvöld.
urða, varan sé á réttum stað á rétt-
um tíma.
Bæta miðin og auka verðmæti
aflans sem dreginn er úr sjó með
því að draga tímabundið úr sókn-
inni. Það kostar auðvitað sitt fyrir
þjóðarbúið að draga úr sókninni.
En erlend lán sem væru tekin til
þess mundu skila margfalt meiru
en álverslánin.
Samgöngubætur, jarðgöng á
Vestfjörðum og víðar, sem
mundu efla byggðimar og vera
hagkvæmir kostir, skila miklu
meiri arðsemi fjárfestingar en ál-
verið, eins og kemur t.d. fram í
leiðslu, sem góðan kost fyrir
bændur víða um land, eftirspum-
in sé gífurleg og aðstæður hér
góðar.
Umræðan
Ég hef hér imprað á valkost-
um í atvinnuuppbyggingu, sem
mér sýnist miklu vænlegri en ál-
verið. Það mætti halda lengi
áfram. Ég er enginn sérfræðingur
um þetta. Hef bara nefnt það sem
ég hef heyrt aðra nefna, ekki síst í
umræðuþáttum í útvarpi Rót.
Slíkir kostir þurfa að vera í um-
ræðu og stöðugri rannsókn.
Það sem hefur skeð hins veg-
ar á undanfömum ámm er að ál-
umræðan hefur kæft allt skapandi
hugarflug á þessum sviðum og
framtak. Byggðir landsins hafa
keppt um hið „mikla hnoss“, ál-
verið, án þess að menn hefðu
hugmynd um hvað á ferðinni
væri. Umræðan og samkeppnin
um „hnossið" hefur ýtt öllu öðm
til hliðar.
Núna er umræðan fólgin í ein-
hliða áróðri af hendi ríkisstjómar-
innar, sem er búin að flækja sig
þannig i þetta mál, að ráðherram-
ir sumir hveijir telja að það mundi
jafngilda pólitískum dauða að
snúa nú við. Þeir og starfsmenn
þeirra ryðja út úr sér talnaflaumi,
sérhönnuðum til þess að sýna
landsmönnum fram á að dæmið
slefi yfir núllið. Aðrir kostir koma
ekki inn í þá umræðu.
Verkefni
Alþýðubandalagsins
Alþýðubandalagið ætti nú að
heíja upplýsingaherferð um allt
land til að útskýra eðli og afleið-
ingar álsamningsins, jafnframt
því að hefja urnræðu um aðra
kosti í atvinnuuppbyggingu
landsmanna. Þetta ætti að vera
auðvelt fyrir flokkinn. Þessi ál-
samningur gengur í flestum liðum
þvert á margítrekaða stefnu
flokksins, og flokkurinn á vel-
mótaða og margrædda stefhuskrá
í atvinnumálum.
Ragnar Stefánsson er jarðskjálfta-
fræðingur
Ahyggjur
Róberts í
Sjarlestón
Iðnaðarráðherrann okkar er
mikill áhugamaður um að íslend-
ingar búi til ál í talsvert stórum
stíl. Til að koma þessu áhugamáli
sínu í framkvæmd hefur hann
undanfama mánuði rabbað við
fólk í Evrópu og Amriku um að
skaffa okkur það sem þarf til að
búa til álið og ætlar sjálfur að sjá
til þess að landar hans leggi til
nauðsynlega orku. Hinir útlendu
menn em meiri bókhaldsmenn en
gengur og gerist og sjá í hendi sér
að sambandið á milli kostnaðar
og tekna verður því hagstæðara
sem orkuverðið er lægra. Þess
vegna, og það skilur Þrándur vel,
vilja þeir helst að íslendingar láti
orkuna af hendi rakna. Til sam-
komulags hafa þeir þó látið í
veðri vaka að þeir muni hugsan-
lega borga svona langleiðina það
sem kostar að búa rafmagnið til,
en alls ekki meira. Af öllu þessu
hefur orðið heilmikið japl og jaml
og fuður og leiðindi fyrir iðnaðar-
ráðherrann, sem er að fara í fram-
boð á Reykjanesi.
Nú em teknar að berast fréttir
um beinar línur frá Sjarlestón í
Suður-Karólínuríki í Bandaríkj-
unum, en þar ku Alúmax hafa
mikla fabrikku og kannski þá
kontóra sem reikna út tekjur og
gjöld. ÖIl íslenska pressan er
þama á ferð, blaðamenn þiggja
góðgerðir og telja greinilega ekki
eftir sér svona í leiðinni að láta í
sér heyra um vandamál sem
fylgja því fyrir Alúmax að fá lóð
fýrir álver og kaupa rafmagn af
Islendingum. Þannig hefur Ríkis-
útvarpið talið það frétta mikil-
vægast, næst á eftir löngum frá-
sögnum í máli og myndum af ber-
um manni á Laugardalsvelli í
Reykjavík, að Alúmax sé að hug-
leiða betri kaup á rafmagni í Ve-
nesúela. Tíminn hefur það eftir
Róbert sem býr í Sjarlestón og
vinnur hjá Alúmax að það sé
slæmt ef samningar dragast á
langinn. Morgunblaðið segir
sama Róbert halda því fram að
málið þoli ekki miklar tafir „og að
aðrir möguleikar á álversbygg-
ingu séu inn í myndinni, þar á
meðal í Venesúela, þar sem orkan
býðst á helmingi lægra verði en á
Islandi.“ Rúsínan í þessum pylsu-
enda er svo frétt Alþýðublaðsins
en ritstjórinn, Ingólfiir Margeirs-
son, hefur líka hitt Róbert í Sjar-
lestón ekki einu sinni heldur
tvisvar í fyrradag. Ritstjórinn
skrifar: „Miller (Þetta mun vera
eftimafn Róberts í Sjarlestón.
Innsk. Þrándar.) sagði í gærkvöldi
þegar ritstjóri Alþýðublaðsins
hitti hann að nýju að hann viður-
kenndi að hann heföi áhyggjur af
hinni nýju þriggja manna nefnd
sem skipuð hefur verið og yfir-
tekur samningsgerðina fyrir
Landsvirkjun. „Eg hef áhyggjur
af að samningar kunni að tefjast,"
sagði Miller. Hann sagði að eins
árs töf gæti sett samningana í
hættu.
Ekki vildi Miller skipta sér
mikið af íslenskri pólitík en sagði
þó að hann gæti ekki skilið hvers
vegna stjómmálamenn gera að
þrætuepli þjóðhagslega hag-
kvæmt málefni. „Miklu eðlilegra
fyndist mér að menn deildu um
það hvemig skipta skyldi ágóðan-
um,“ sagði hann.“
Róbert í Sjarlestón vill ekki
skipta sér mikið af íslenskri pólit-
ík, bara dálítið. Hann er til að
mynda alveg til í að skrifa undir
marklausa pappíra til að greiða
fyrir ffamboði iðnaðarráðherrans
á Reykjanesi og ráðleggja mönn-
um að rífast ffekar innbyrðis um
skiptingu „ágóðans" en að ragast
í þjóðhagslegri hagkvæmni. Auk
þess leggjast á hann þungar
áhyggjur af nefndinni sem á að
semja við hann um helmingi
hærra orkuverð en fæst í Venesú-
ela (væntanlega án þess að hann
vilji að öðra leyti skipta sér af
nefnd þessari). Og þetta er alls
ekki allt sem Róbert í Sjarlestón á
við að stríða í vinnunni þessa dag-
ana sem hann er að taka á móti ís-
lenskum blaðamönnum og segja
þeim ffá vandanum sem fylgir því
að semja við íslendinga. Hann
grunar íslendinga sýnilega um
græsku: - Fara þeir kannski að
rífast við okkur um þann ágóða
sem á með réttu á að falla okkur í
skaut, með þvi að heimta hærra
verð fyrir orkuna. - Engu er líkara
en þessi spuming liggi stöðugt í
loftinu þegar ritstjóri Alþýðu-
blaðsins hittir hann í annað sinn í
fyrradag (skyldu þeir hafa farið út
að borða?), því hann segir: „Við
metum handsöl meira en undir-
skriftir, það er meiginatriði að
geta treyst samningsaðilanum.“
Og nú lámast þessi spuming
inn í hugskot Þrándar: Óttast Ró-
bert I Sjarlestón að handabandið
við Jón Sigurðsson og Jóhannes
Nordal sé jafn lítils virði og und-
irskrift án umboðs?
- Þrándur.
Fimmtudagur 24. október 1990 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5