Þjóðviljinn - 28.12.1990, Blaðsíða 9

VIÐHORF
Sakleysið í skriftastólnum
Einar Olafsson skrifar
I
Undarleg sálfræðileg áhrif
hafa atburðir þeir sem upphófust í
Austur-Evrópu fyrir ári hafl á
marga vinstrimenn. Þótt fæstir
hafi gengið að því gruflandi ára-
tugum saman að mörgu væri áfátt
fyrir austan tjald og margir geng-
ið út ff á því sem gefnu að eitthvað
þessu líkt hlyti að gerast fyrr eða
síðar, þá var engu líkara en þetta
kæmi sem reiðarslag yfir þá.
Hægra liðið lét náttúrlega
einsog flestallir sósíalistar hafi
trúað í blindni á „austantjalds-
kommúnismann", og nú hefði öll
sú blekking verið afhjúpuð á
dramatískan hátt. Það er auðvitað
einsog hvert annað billegt áróð-
ursbragð, en engu er líkara en
margir vinstrimenn trúi þessu, og
keppast þeir nú við að sverja þetta
af sér af slíku offorsi að ekki dug-
ar minna en sveija af sér allar
sósíalískar tilhneigingar í leiðinni
og fara að lofsyngja Hinn Fijálsa
Markað. Það er stundum sagt,
þegar svona nokkuð gerist, að
baminu sé kastað með baðvatn-
inu. Hér verður þetta auðvitað
miklu hlálegra þegar baðinu er
löngu lokið og engu baðvatni að
kasta.
Nema menn hafi brugðið sér
aftur í bað þótt tandurhreinir
væru. Strax um áramótin í fyrra
var formaður Alþýðubandalags-
ins kominn í bað, þótt fáir væm
nú lausari við þessi óþrif en hann.
Og tókst honum þó heldur betur
að gmgga vatnið i áramótagrein
sinni í Þjóðviljanum: ,Á.hrifa
þessara atburða (þ.e. ragnaraka
kommúnismans) mun gæta í öll-
um löndum veraldar. Einnig hér.
Lærisveinar Leníns settu um
skeið sterkan svip á íslenska
sögu. Hún verður nú skoðuð í
nýju ljósi. Það sem ýmsir töldu
áður vera sannleik hreinan fær nú
óhjákvæmilega aðra mynd. Dóm
sögunnar flýr enginn.“ Það var nú
ekkert minna.
II
í grein í Þjóðviljanum 13.
nóvember sl. fagnar Runólfur
Ágústsson miðstjómarmaður í
Alþýðubandalaginu því að
stefnuskrá flokksins frá 1974 hef-
ur verið afnumin. I framhaldi af
því segir hann svo: „Sú stefna og
þær hugsjónir sem fólk elti til A-
Evrópu vom dapurleg mistök sem
fjöldinn allur af ágætu félags-
hyggjufólki gerðist sekt um. I ein-
feldni elti þetta auðtrúa fólk mýr-
arljós kommúnismans, í dag horf-
ir þetta sama fólk upp á ffelsun
fólksins undan áþján áðumefndr-
ar stjómmálastefnu. Alþýðu-
bandalagið vill ekkert með slíkar
hugmyndir hafa.“
Það verður að segjast einsog
er, að það er dálítið einkennilegt
að lesa þetta meira en tveimur
áratugum eftir innrásina í Tékkó-
slóvakiu. Meðal síðustu sam-
þykkta Sósíalistaflokksins áður
en hann var lagður niður var for-
dæming á innrásinni. Síðan má
segja að nær allir íslenskir sósíal-
istar sem enn taka þátt í pólitísku
starfi hafi haft mjög gagnrýna af-
stöðu til austantjaldskommún-
ismans og margir jafhvel hafnað
því að hann ætti nokkuð skylt við
sósíalisma. Að vísu var umfjöllun
Alþýðubandalagsins og Þjóðvilj-
ans um austantjaldsríkin löngum
hálfvandræðaleg, annars vegar
vegna þess að hún byggðist aldrei
á neinni markvissri umræðu og
hins vegar vegna kurteisi við eldri
félaga suma sem enn sáu roðann í
þessu austrinu, en þeir em nú æ
fleiri komnir með sína ómetan-
legu reynslu í stéttabaráttuna á
astralplaninu, og er kannski von-
andi að þeim berist sem minnstar
fréttir neðan úr hinni jarðnesku
vilpu.
Vissulega mætti Alþýðu-
bandalagið nú fara að gera brag-
arbót og ræða á markvissari hátt
vandamál sósíalískrar hreyfingar.
En það uppgjör við fortíðina, sem
nú sést örla á í Alþýðubandalag-
inu, og sú sjálfsgagnrýni, sem
gerðar em kröfur um, minnir öllu
ffekar á sturlaðan sakleysingja
sem fer í skriflastólinn til að játa á
sig ímyndaðar syndir en umræður
vitiborinna manna.
III
Nú er Alþýðubandalagið
raunar ekki svo saklaust, en synd-
ir þess em allt aðrar, og er ekki að
sjá að mikið lát verði á þeim. í
grein í Þjóðviljanum 2. nóvember
um framtíð blaðsins segir Ólafiir
Gíslason að það sé orðið erfitt
fyrir það að standa undir því að
vera málgagn verkalýðshreyfing-
arinnar, einsog kveðið er á um í
haus blaðsins, enda sé verkalýðs-
hreyfingin á íslandi nú að
minnsta kosti þrískipt og átök á
vinnumarkaði undanfarin ár hafi
ffekar einkennst af átökum milli
þessara fylkinga en átökum milli
launafólks og launagreiðenda.
Hér er kannski komin stærsta
synd Alþýðubandalagsins. Kann-
ski verkalýðshreyflngin á íslandi
stæði betur og væri samhentari ef
hún hefði haft virkilegt málgagn
og fomstuflokk sem hefði beitt
sér fyrir samfylkingu verkalýðs-
ins i stað þess jafnvel að ala á
sundurlyndi hans.
Kannski er ekki úr vegi að líta
til þeirrar stefhu sem Kommún-
istaflokkur Islands og Sósíalista-
flokkurinn héldu fram og lýst er í
bók okkar Brynjólfs Bjamasonar
sem kom út í fýrra. Þar á ég við
samfylkingarstefnu þessara
flokka sem gekk ekki aðeins út á
samfýlkingu pólitískra flokka
gegnum samningamakk fomstu-
manna, heldur einnig samfýlk-
ingu alþýðunnar sjálffar, sam-
fýlkingu innan verkalýðsfélag-
anna, samfýlkingu milli verka-
lýðshreyfingarinnar og bænda-
hreyfingarinnar og annarra hreyf-
inga og samtaka alþýðufólks. Og
það skyldi reyndar vera undir-
staða samfýlkingarinnar og var
það að vissu marki bæði í þeirri
samfýlkingu sem endaði með
stofnun Sósíalistaflokksins og
þeirri sem endaði með stofnun
Alþýðubandalagsins. Og er vert
að bera þá sögu saman við sam-
fýlkingampphlaupið fýrir borgar-
stjómarkosningamar í Reykjavík
í vor.
Þessi saga er nánar rakin í
fýrmefndri bók okkar Brynjólfs.
En það er reyndar dæmigert að
hennar var hvergi getið í Þjóðvilj-
anum og bíð ég enn eftir umsögn
um hana. En kannski er þar bara
sögð saga sem best er að gleyma,
reynsla sem lítils virði er í okkar
fogm nýju veröld þar sem hvorki
er þörf fýrir sósíalisma né verka-
lýðshreyfingu.
IV
Ólafur Gíslason vill einnig
losna við orðin sósíalismi pg
þjóðffelsi úr blaðhausnum. Eg
ætla ekki hér að ræða fagleg sjón-
armið blaðamannsins, en frá pól-
itísku sjónarmiði er athyglisvert
hvemig hann rökstyður þetta með
því að fátt hafi „á undanfomum
árum verið umdeildara í röðum
vinstri manna en einmitt spum-
ingin um hvað beri að kenna við
sósialisma“.
Skilningurinn á sósíalisman-
um hefur reyndar verið umdeildur
síðustu 70-80 ár ef ekki lengur og
þó ekki komið í veg fýrir að orðið
væri notað eða fyrir þeirri hug-
sjón barist. Þegar að er gáð hygg
ég að á Vesturlöndum hafi skiln-
ingurinn á sósíalismanum ekki
breyst svo mjög á síðustu tveim
áratugum, eða ffá því gagnrýni
eða höfnun á austantjaldskomm-
únismanum varð ofan á í sósíal-
ískri hreyfingu Vesturlanda. Og
þá breyttist kannski ekki svo
mjög skilningurinn á sósíalism-
anum, heldur miklu frekar skiln-
ingurinn á og tilfinningamar til
Sovétríkjanna og austantjalds-
landanna auk ýmissa atriða varð-
andi leiðina til sósíalismans og
framkvæmd hans. En deilan um
sósíalismann stendur enn sem
fýrr fýrst og fremst milli þeirrar
skoðunar að kapítalisminn sé í
ósættanlegri mótsögn við hags-
muni alþýðunnar og hina sósíal-
ísku hugsjón og hins vegar þeirrar
sósíaldemókratísku skoðunar að
sósíalisminn felist í fáeinum
kristilegum kærleiksblómum og
litlum rauðum rósum í garði kap-
ítalismans.
Meginbreytingin á undan-
fomum árum í hreyfingu sósíal-
ista á Vesturlöndum er að æ fleiri
hafa miklað fýrir sér vandamálin
við ffamkvæmd sósíalismans og
jafnvel virst óraunhæfl að reikna
með honum og þar með hefur
hinni sósíaldemókratísku skoðun
aukist fýlgi utan gömlu sósíal-
demókratísku flokkanna, og
breytir þá litlu þótt sumir þessara
nýju krata þykist standa fýrir ein-
hveiju algjörlega nýju. Þeir þurfa
að réttlæta uppgjöf sína gagnvart
kratismanum og markaðshyggj-
unni og höfhun hinnar sósíalísku
hugmyndar og hugsjónar á sama
tíma og það er augljósara en
nokkm sinni fýrr hvemig kapítal-
isminn grefur undan vistrænum
og hagrænum lífsgmndvelli
mannkynsins. Þeir ímynda sér því
að nú sé allt gjörbreytt í henni
veröld og gína jafnframt við því
bragði hægri áróðursmaskínunnar
að mgla róttækum sósíalisma og
stéttvísi saman við kúgunarkerfi
„austantjaldskommúnismans“ og
telja sjálfum sér og öðmm trú um
að þeir séu flekkaðir af honum og
þurfi nú að þrífa af sér þau óþrif.
Og er þá kannski von til þess að
sá sósíalismi og stéttvísi, sem
þeim þykir úrelt orðið, fýlgi með.
Einar Ólafsson býr í Noregi.
HNISKÓUNN í REYKJAVÍK
Kvöldnám
Meistaranám, tölvubraut, tækniteiknun, grunndeild rafiðna, raf-
eindavirkjun.
Almennt nám: enska, (slenska, stærðfræði, tölvufræði, vélritun.
Innritað verður 2. og 3. janúar 1991 kl. 17-19.
Skilningurínn á sósíalismanum hefur reyndar
verið umdeildur síðustu 70-80 ár ef ekki
lengur og þó ekki komið í vegfyrir að orðið
væri notað eða fyrir þeirri hugsjón
barist.
Fjölskyldupakkarnir okkar
fást ekkí annars staðar
Þú getur vallð um fjórar stærðir. Sá minnsti kostar QBQEQ33I krónur,
sá næstminnsti kostar BDBI krónur, næststærsti pakldnn kostar
krónur og sá stærsti kosiar JBH krónur.

: Föstudag frá 8 tll 22, laugardag frá 8 til Itog gamlársdag frá kl. 8 til 12.
Auðvitað tökum við greiðslukort.

Grandagarði 2, Rvík., sími 28855