Þjóðviljinn - 28.03.1991, Page 22

HELGARMENNING
Baldur kemur
Sinfóníuhljómsveit æskunn-
ar: Baldr op. 34 eftir Jón
Leifs.
Frumflutningur í Háskóla-
bíói 24. mars 1991.
Stjórnandi: Paui Zukofsky.
Það var merkilegur og í raun-
inni ótrúlegur viðburður sem átti
sér stað í Háskólabíói síðastliðinn
sunnudag, þegar Sinfóníuhljóm-
sveit æskunnar frumflutti tón-
dramað Baldr eflir Jón Leifs um
42 árum eftir að það var samið.
Hvílík skekkja í tónlistarsög-
unni að þetta verk hafi ekki feng-
ist flutt fyrr!
Hvetju hefði það breytt um
þróun íslenskra bókmennta ef
Bréf til Láru og íslenskur aðall
hefðu verið geymd innsigluð í 42
ár?
Hvetju hefði það breytt um
þróun íslenskrar myndlistar ef
sýning Svavars Guðnasonar í
Listamannaskálanum frá 1947
hefði verið innsigluð og geymd
öllum óséð í jafh langan tíma?
Jón Leifs samdi þetta tónlist-
ardrama fyrir hljómsveit, kór,
sviðsmynd, látbragðsleikara og
dansara upp úr síðari heimsstyij-
öldinni og lauk því eftir Heklu-
gosið 1947. Sjálfur sagði hann að
hugmyndin hefði verið 20 ár í
getjun, en hún er eins og nafnið
gefur til kynna sótt efnislega í
söguna af Baldri hinum góða í
Eddukvæðum. Tónlistarlega virð-
ist verkið hins vegar mótað af síð-
rómantík og expressíónisma, þótt
sá sem þetta ritar kunni ekki að
gera henni fræðileg skil. Tilvist
þessa verks vekur hins vegar
margar ósvaraðar spumingar,
ekki síst ef það er borið saman við
aðra tónlist sem samin var hér á
landi um svipað leyti.
Til dæmis eftir þá Pál ísólfs-
son og Sigurð Þórðarson, sem
báðir námu tónlist í Leipzig sam-
tímis Jóni.
Paul Zukofsky segir í tón-
leikaskrá að verk þetta sé sprottið
af ást Jóns á íslandi, landslagi
þess og sögu og þó einkum af
lönguninni til þess að færa um-
heiminn nær sögu landsins og
menningu. Verkið hafi verið
hugsað sem eins konar sendiherra
íslenskrar menningar á erlendri
grund.
Sú tónlist sem íslendingum lét
best í eyrum á árunum upp úr síð-
ari heimsstyijöldinni var - fyrir
utan nýuppgötvaða bandaríska
dægurtónlist - ættjarðarlög og
þjóðemisrómantík af ,þýsk-
danska skólanum. Þeir Páll Isólfs-
son og Sigurður Þórðarson féllu
vel inn í þetta andrúmsloft með
sina tónlist sem eins og fylgdi
Kór Langholtskirkju
flytur Jóhannesarpassíuna
í dag, skírdag og á föstudag-
inn ianga, flytur Kór Lang-
holtskirkju Jóhannesarpass-
íuna eftir Johann Sebastian
Bach. Tónleikarnir hefjast í
kirkjunni kl. 16 báða dagana.
Flytjendur ásamt kómum em
Ólöf Kolbrún Harðardóttir sópr-
an, Björk Jónsdóttir alt, Michael
Goldthorpe tenór, Bergþór Páls-
son, bassi (Jesús) og Eiður Ágúst
Gunnarsson bassi (Pilatus).
Kammersveit Langholtskirkju
skipuð 25 hljóðfæraleikurum
leikur með, en konsertmeistari er
Hlíf Siguijónsdóttir. Stjómandi er
Jón Stefánsson.
í kynningu sinni segir Jón Ás-
geirsson að einhver glæsilegustu
kirkjutónverk sögunnar séu pass-
íumar tvær eftir Johann Sebastian
Bach: „Jóhannesarpassían er
samin nokkm fyrr en Matteusar-
passían, sem er tnílega stórbrotn-
asta trúartónverk allra tíma, en
formskipan verkanna er nær því
hin sama, þ.e. er varðar meðferð
efnisins.
Jóhannesarpassían er fyrsta
passíuverkið er Bach samdi og
lauk hann við verkið stuttu eftir
að hann tók við starfi sem kantor
við Tómasarkirkjuna í Leipzig ár-
ið 1723. - Biblíutextinn, þar sem
sagan er sögð af guðspjallamann-
inum, hlutverk Krists og annarra,
er ávallt fluttur með tónlesaðferð-
inni nema þar sem kórinn grípur
inní í gervi hermanna, presta og
lýðsins. Ariumar, sem margar
hveijar em stórbrotnar tónsmíðar
og sérlega erfiðar í flutningi, em
hugleiðingar, líkt og í ópemm, um
efni sögunnar og sálmamir em
eins konar andsvar safnaðarins,
hversu mönnum beri að vera
þakklátir fyrir fómfýsi Frelsarans
og þá sáluhjálp sem þeir sannlega
uppskeri er fylgi dæmi hans“.
w
FÉLAG
JÁRNIÐNAÐARMANNA
ORLOFSHUS 1991
Húsin eru með búnað fyrir sex manns
Húsin eru staðsett á eftirtöldum stöðum:
Ölfusborgir........ 3 hús
Syðri-Reykir, Biskupstungum .. 1 hús
Svignaskarð, Borgarfirði. 2 1/3 hús
Kljá, Helgafellssveit (jörð) 1 hús
lllugast., Fnjóskadal. 1 hús
Einarsst., Héraði.... 1 hús
Kirkjubæjarklaustur... 2 hús
Tekið á móti pöntunum í húsin
frá 1. apríl ár hvert
í síma 91-83011 Sigríður Snorradóttir gefur allar nánari
upplýsingar ásamt starfsmönnum félagsins.
Stjórn Félags járniðnaðarmanna
hinu nýstofnaða lýðveldi úr vör.
Baldr hefði hins vegar hljómað
sem hreinasta guðlast í eymm
flestra tónelskra manna á Islandi á
þeim tíma sem það var samið, og
flestir hefðu trúlega talið
það háðung að kenna það við
ættjarðarást og þjóðemishyggju.
Enda var það aldrei flutt og
höfúndurinn virðist jafnvel hafa
gengið að því sem vísu að svo
myndi ekki verða. Enda engin
hljómsveit til á landinu er gæti
tekist á hendur slíkt verk. En nú,
42 ámm síðar, viðurkenna flestir
að það sé eitthvað íslenskt við
þetta verk. Það er eins og nakið
landslagið, hryssingslegt veðrið
og ólgandi náttúra landsins skíni í
gegnum þetta stigmagnandi slag-
verk, þessi skæm og köldu málm-
gjöll sem heyrast við og við. Efh-
isþráður þessa drama fjallar um
sköpunina, ástina, baráttu góðs og
ills, dauðann og spádóminn um
endurkomu Baldurs hins góða.
Verkið er í tveim þáttum og hefst
á mögnuðum undirheimadansi
sem bassatónamir seiða fram í
hægri og dmngalegri stígandi.
Síðan kemur sköpun mannsins og
Baldurs, ástir hans og Nönnu, og
síðan hápunktur fyrri þáttar sem
var fellibylurinn fýrir brúðkaupið
og danskaflann. Síðari þátturinn
fjallar um draum Baldurs og ógn-
ina frá Hel sem situr um líf hans,
eiðinn, kastleikinn, dauða Bald-
urs, bálfor og eldsumbrot sem líða
síðan út í eins konar forspá um
endurkomu.
Erfitt er að gera sér grein fyrir
formi verksins án sviðsmyndar-
innar, dansins og látbragðsleiks-
ins, en í rauninni virkaði tónlistin
ekki heilsteypt ein og sér. Hún
byggir á köflum eða þáttum, þar
sem hver kafli hefúr ákveðið form
sem oft byggist á stigmögnun sem
undirbyggt er með stigmagnandi
slagverki, en það var erfitt að átta
sig á heildarsamhengi verksins.
Þó hélt það athygli manns vak-
andi nær samfellt, kannski vegna
þeirrar sérstöku hljóðfæraskipun-
ar sem það býr yfir og oft undir-
fúrðulegum innskotum. Það
mætti spyrja sig hvers vegna ein-
stakir kaflar verksins hafi ekki
rímað betur saman eða kallast
betur á, og það mætti kannski
halda því fram að þessi endur-
tekna stigmögnun í hveijum kafl-
anum á fætur öðrum hafi verið
nokkuð einhæf, en engu að síður
var þetta ótrúleg upplifún þar sem
glitraði á marga fallega hluti.
Paul Zukofsky segir í tón-
leikaskránni að aðalástæðan fyrir
því að hann valdi þetta verkefni
lyrir Sinfóníuhljómsveit æskunn-
ar hafi verið sú, að hann vildi að
þátttakendur kynntust manni sem
vann ótrauður að hugmynd, þrátt
fyrir litlar líkur á því að hún yrði
að veruleika. Þetta eitt var verðug
ástæða þess að kynnast þessu
verki og gera stundina ógleyman-
lega. Sinfóníuhljómsveit æskunn-
ar og stjómandi hennar hafa að
því er virðist unnið ótrúlegt þrek-
virki með flutningi þessa verks.
Stjómandinn virðist að því leyti
ganga til verks síns með sama
hugarfari og Jón Leifs og láta þá
spumingu lönd og leið hvort
verkið sé yfirleitt framkvæman-
legt. Það er bara gert.
Nú er næsta skrefið eftir; að fá
dansahöfúnd og leikstjóra til að
setja verkið upp á leiksvið eða
helst á kvikmyndatjald. En það
var öðmm þræði tilgangur þessa
flutnings að undirbúa endanlega
gerð verksins, að sögn hljóm-
sveitarstjórans. Það er annars
ótrúlegt og umhugsunarefni, að
það skuli vera Sinfóníuhljómsveit
æskunnar sem kemur með slíkt
frumkvæði inn í íslenskt tónlistar-
líf.
Ólafur Gíslason
Hugrekki lífsförunauta
Regnboginn
Lífsförunautur (Longtime Comp-
anion)
Leikstjóri: Norman René
Handrit: Craig Lucas
Framleiðandi: Stan Wlodkowski
Aðalleikarar: Campbell Scott,
Bruce Davison, Mark Lamos,
Stephen Caffrey, Dermot Mulron-
ey, Mary- Louise Parker ofl.
Myndin Lífsfomnautur gerist
í samfélagi homma í Bandaríkj-
unum og fjallar um eyðni. 50.500
hommar hafa látist af völdum
eyðni á siðasta áratug og listræn
viðbrögð hafa verið misjöfn.
Leikritaskáldið Craig Lucas
(Leiksoppar) sem skrifar handrit-
ið að þessari mynd er sjálfúr
hommi og hafði séð marga vini
sína berjast við sjúkdóminn og
tapa. Þess vegna hafði hann lengi
langað til að semja leikrit eða
kvikmyndahandrit um þessa
plágu tuttugustu aldarinnar en
stóm stúdíóin vom lítt hrifin af
hugmyndinni. Að lokum tók Am-
erican Playhouse að sér að gera
myndina og afraksturinn er tíma-
bær, stundum yfirþyrmandi en
alltaf ekta lýsing á nokkmm ein-
staklingum sem komast í kynni
við eyðni. Hún lýsir hugrekki
þeirra sem em smitaðir og þeirra
nánustu sem víkja ekki frá þeim
heldur ganga með þeim í gegnum
hrömunina. Nafnið Lífsfomnaut-
ur er tekið upp úr dánarfregnum
dagblaðanna, það er notað um
þann sem eftir lifir og er ekki tal-
ið eins ögrandi fyrir gagnkyn-
hneigða og elskhugi!
I Lífsfomnauti em átta aðal-
persónur (fjórar afþeim deyja) og
myndin spannar áratug. Hún
hefst í júlí 1981 þegarlítil grein í
David (Bruce Davison) og Willy (Campbell Scott) blöa órólegir eftir frétt-
um á sjúkrahúsinu.
New York Times segir ffá sjald-
gæfu krabbameini sem fúndist
hefur í 41 homma. Aðalpersón-
umar átta hringja sín á milli og
lesa váfféttina upphátt hver fyrir
annan. Þeir reyna að finna patent
lausn á hættunni, að þeir smituðu
séu eingöngu lauslátir eiturlyfja-
neytendur, en það læðist kulda-
hrollur um þá á þessum heita
sumardegi. Flott upphafssena
sem kynnir í einu allar aðalper-
sónur myndarinnar.
Myndin sýnir síðan stutt at-
riði úr lífi allra á árs fresti og tekst
ótrúlega vel að skapa sannfærandi
persónur. „Ótrúlega“, því að
vandamálið við hópmyndir er yf-
irleitt að áhorfandinn sér aldrei
neina fullmótaða persónu heldur
smábrot af mörgum.
Lífsforunautur er átakanleg
mynd. Maður gleymir seint atriði
eins og þegar fyrsti eyðnisjúk-
lingurinn John (Dermot Mulron-
ey) er sýndur bíða í vélum, vit-
andi ekkert en gmnandi margt.
Myndin nær tilfinningalegum há-
punkti þegar David (Bruce Davi-
son) biður elskhuga sinn Sean
(Mark Lamos), sem hann hefúr
hjúkrað heima, að sleppa takinu á
lífinu. En hún slær líka á léttari
nótur þó að þær séu yfirleitt grát-
broslegar.
Lucas gerir Willy (Campbell
Scott) að aðalpersónu myndar-
innar, sætan strák sem vinnur í
líkamsræktarstöð. Hann er fyrst
dauðhræddur við eyðni og reynir
að umgangast sem minnst þá vini
sína sem eru smitaðir. En smám
saman horfist hann í augu við
vandann og fer að vinna sjálf-
boðavinnu fyrir samtök sem
hjálpa smituðum.
Lokaatriði myndarinnar er
draumsena þar sem lifandi og
dauðir sameinast aftur á strönd-
inni en draumurinn er stuttur. Þeir
sem eftir lifðu eru einir á ný og
Willy segir: „ég vil bara vefa til“
þegar lækningin finnst og þeir
þurfa ekki lengur að vakna á
hveijum morgni og velta fyrir sér
hver sé dáinn og hver sé orðinn
veikur.
Ég vil lika vera til þá! Sif
22 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Fimmtudagur 28. mars 1991