Þjóðviljinn - 04.05.1991, Síða 11

Ég söng við miklar skammir hérna I Reykjavtk. Ég átti það reyndar alveg skilið. Mynd: Kristinn
ítölskunni lyrstu mánuðina og ég
man eftir þvi að þegar ég kom
svo suður á Adríahafsströndina
til Riccione á síðara ári minu
þama, þá sögðu þeir við mig:
„Kristleifsson parla megliore di
tutti altri stranieri, perché studia
sempre la grammatica“... Hann
lá alltaf í málffæðinni!...
Hvað varst þú að gera þárr?a
við Adriahafsströndina? ]
Kennari minn í Milanó var þá
að eyða sumarleyfi sínu þarna,,
og ég fylgdi honum til þess að
geta stundað einkatímana.
Það hafa líklega ekki margir
Islendingar þekkt þennan bœ þá,
þótt hann hafi orðið vinsœll sum-
arleyfisstaður á siðari árum. Var
Riccione ekki lítill bær árið
1926?
Jú, en það var mikill fjöldi
sem kom þangað til að baða sig á
sumrin. Eg var flugsyndur og
kunni vel að meta það að synda í
sjónum þama.
Mér er kunnugt um að Muss-
olini átti sitt sumarhús í Ricci-
one. Var hann búinn að reisa það
þá?
Já, já, Mussolini var þama.
Hann átti sitt hús þama og ég sá
hann bæði í Riccione og svo sá
ég hann líka halda ræðu á dóm-
kirkjutorginu í Milano. Þar vom
þúsundir á torginu, og svo þegar
hertoginn birtist þá var kallað „il
capello! il capello!" hattinn! hatt-
inn!, því maður átti að taka hatt-
inn ofan fyrir hertoganum... Ég
sá Mussolini líka í návígi, þar
sem hann reið í gegnum lysti-
garðinn í Milano. Hann var
greindarlegur maður og þéttvax-
inn, en i meðallagi hár. Hann var
reffilegur maður, en hann endaði
sitt líf heldur ömurlega eins og
þú manst. Ein kona sem átti
harma að hefha sagði þegar hún
sá líkið að hann skyldi fá eina
byssukúlu fyrir hvem sona sinna
sem hann hafði látið drepa, en
þeir vom sjö. Það getur orðið
mikil vitleysa í pólitíkinni, það
má nú segja.
Var fátækt á Italíu á þessum
tíma?
Fátækt, blessaður góði. Það
var hrein undantekning að al-
þýðufólk ætti eitthvað umfram
fotin til skiptanna. Það er hins
vegar annað með ítali, að þeir em
svo miklir þjóðhagar á alla lund,
að þó þeir eigi enga nærskyrtu, til
dæmis, þá geta þeir látið milli-
skyrtuna fara svo vel og búið sig
glæsilega. Þannig er það með
allt, matseldina líka. Það er eins
og það liggi allt svo vel fyrir
þeim að það er eins og þeir séu
fæddir með einhverja náðargáfú
sem teygir þá lengra en venju-
lega menn.
En ég man líka eftir strák sem
ég kynntist í Riccione Og vami
við að þvo flöskur. Hann kvartaði
undan því að vatnið væri kalt. Ég
spurði hann hvort hann vidi ekki
læra eitthvað svo hann gæti feng-
ið betra starf?
No, no, spacca la testa,
spacca la testa, sagði hann... Það
klýfúr höfúðið... Við syntum
saman í sjónum við höfnina í
Riccione, og þótt ég teldi mig vel
syndan þá hafði ég ekki roð við
honum.
Ég hef annars stundum verið
spurður að því, hvemig Italir séu
í viðmóti. ítalir?..., hef ég sagt, -
þeir em alveg eins og íslending-
ar... þegar þeir em búnir að fá sér
eittstaup...
Dvöldu einhverjir Islending-
ar i Milanó á þessum tima aðrir
en þú?
Já, það var einn maður úr
Borgamesi, Guðmundur Krist-
jánsson. Hann hafði líka verið í
Dresden og var kominn þama til
söngnáms eins og ég. Hann fór
svo tií Rómar og seinna til Vest-
urheims og snéri aldrei heim til
íslands.
Er einhver söngvari sem þú
hefur heyrt í sem þú metur öðr-
um fremur?
Það er erfitt að segja, þeir em
svo margir. En Tito Scipa var
náttúrlega myndin af því hvemig
á að syngja belcanto. Það er ekki
nokkur lifandis leið að komast
lengra. Það em aðeins örfáir
menn sem hafa kunnað að syngja
fullkomlega rétt, og þar stendur
honum enginn ffamar því það
kemur aldrei fyrir hjá honum
tónn öðmvisi en að hann sé full-
komlega eftir listarinnar reglum.
En það var áberandi með flesta
söngvara að þeir sungu langtum
betur hjá Toscanini en nokkrum
öðmm.
En hvort á nú italska eða
þýska tónlistin meiri itök í þér?
Báðar þjóðimar eiga auðvit-
að yfirburðameistara, en þegar á
heildina er litið verða Þjóðveij-
amir ofaná. Verdi er að sönnu
mikilfenglegur og vegur upp á
móti Wagner, en þegar við lítum
á þessa höfuðsnillinga eins og
Schubert, Schumann, Haydn og
Jóhannes Brahms... og þó held ég
að ég myndi á endanum fara í
Mozart... eða Beethoven, hann
var líka bænabókarfær... Ef við
lítum á þessa óendanlegu upp-
sprettu sem er í Mozart, þá verð-
ur hún yfirskilvitlegt undur.
Eggert Stefánsson hefur ekki
verið kominn til Italiu þegar þú
varst þar?
Nei, en ég kynntist honum
þegar ég kom til Berlínar eftir
Italíudvölina.
Hvað var Eggert að gera þá?
Þú vissir að hann var aldrei
að gera neitt sérstakt, nema þá
þegar hann söng. Hann var þama
að bíða eftir því að tíminn liði,
elskulegur og góður í umgengni
og bláfátækur... jafnvel ennþá fá-
tækari en ég... En þper vom nú
famar að rýma í roðinu kindum-
ar mínar þá...
En kynntist þú nokkuð Jó-
hanni Jónssyni skáldi? Var hann
ekki i Þýskalandi á þessum ár-
um?
Jú, hann kom til mín og gisti
hjá mér í Dresden einu sinni. Já,
já, og hann blótaði heilmikið...
Hvemig maður var Jóhann?
Ég kynntist honum nú lítið
nema 'svona í vombergehen...
Það var Kiljan sem kynnti mig
fyrir honum...
Þú hefur kynnst Halldóri
Laxness á þessum árum?
Já, ég held nú það... hann var
daglegur gestur hjá mér í Dres-
den þegar hann þurfti að fá að
spila á píanóið. Hann kunni allt
utanað á píanóið og var elskuleg-
ur vinur minn...
Hvað brölluðið þið Halldór
saman á þessum árum, hver voru
ykkar sameiginlegu áhugamál?
Oh, við spjölluðum svona al-
mennt um daginn og veginn... og
um ffamtíðina. Við vomm ungir
menn, og hann var þá þegar alveg
fastákveðinn í því að fara á topp-
inn. Það var engin miskunn hjá
Magnúsi með það.
Rædduð þið eitthvað bók-
menntir?
Nei, við fórum ekki svo
langt, það hefði verið of þungt
fyrir höfuðið á mér... en hann var
vel að sér þegar tónlist var annars
vegar og ég er viss um að hann
hefði getað orðið skínandi góður
konsertpíanóleikari.
Halldór hefur verið kaþólsk-
ur á þessum tírna?
Nei, nei, þetta var í byrjun
ferils hans. Hann var aðeins rúm-
lega tvítugur og var bara búinn
að gefa út Bam náttúrunnar.
Við áttum margar gönguferð-
ir úti í Tiergarten..., og það var
svo merkilegt,... að stundum
stansaði hann til að segja eitt-
hvað... og sagði það þá með þeim
hætti að það var ekki nokkur leið
önnur en að muna það orðrétt....
Og manstu eitthvað af þvi
ennþá?
Já, ég man nú.....Það skyldi
nú vera...
En getur þú ekki látið það
flakka?
Nei.....en ég get sagt þér að
Halldór átti sér vemdargripi...
Hvaða gripir voru það?
Það vom þrír gripir, einn
þeirra var inspírasjónshatturinn...
Halldór hafði nú lent í vandræð-
um með hann austur á fjörðum
þar sem hann lenti í höndunum á
einhverjum sem fór illa með
hann, svo að ég þurfti að koma
honum í hreinsun.
Hvemig hattur varþetta?
Hann var barðastór og með
slútandi börðum og leit ekki sem
best út þegar ég tók við honum...,
en eftir hreinsunina var hann sem
nýr. Ég var stundum i svona
snatti fyrir Halldór og fleiri sem
þurftu á hjálp að halda...
En hverjir voru hinir hlutirn-
ir?
Það var svefnbeltið... Hann
hafði það á nóttunni og máttur
þess var sá, að ef hann herti dálít-
ið á þá sofnaði hann betur...
En hver var svo þriðji vemd-
argripurinn?
Jaha..., ég man það nú vel...,
en ég held við látum það... liggja
á milli hluta... Það er með það
eins og svo margt sem hann sagði
og ég man enn orðrétt..., það er
best geymt í leynihólfmu...
Hvemig var það, söngst þú
aldrei opinberlega eftir að þú
komst frá námi?
Jú, ég söng við miklar
skammir héma í Reykjavík. Ég
átti það reyndar alveg skilið. Það
er erfitt að lýsa þvi hversu að-
staðan var erfið þá. Ég hafði ekki
getað æft mig neitt og hafði bara
hitt Emil Thoroddsen einu sinni
fyrirvaralaust fyrir tónleikana.
Hann var undirleikarinn. Svo
valdi ég heimskuleg lög sem
náðu ekki nokkurri átt. þetta var
1924, ég var þá í einu heimsókn
minni þau sjö ár sem ég var í
burtu. Svo söng ég aftur eftir að
ég kom ffá Ítalíu. Ég söng líka
mikið í kirkjum í Borgarfirði og
fólk kunni vel að meta það.
Attu nokkrar hljóðupptökur
frá þessum tíma?
Nehei..., guði sé lof..., þá var
sú tækni ekki til... en ég hafði
gaman af því að spreyta mig á
óperuaríunum...
Hvemig var það þegar þú
komst frá námi, fannst þér ekki
að tónlistarmenntun Islendinga
væri ábótavant?
Jú, hún var nú ósköp lítil, svo
maður segi ekki meira. En á
þessu hefúr náttúrlega orðið slík
breyting að það er ekki ofmælt að
tala um byltingu. Við áttum að
visu orgelleikara á hejmsmæli-
kvarða, sem var Páll ísólfsson,
og Emil Thoroddsen var afar
fjölmenntaður og vann mikil-
vægt starf i útvarpinu á þessum
ámm, en féll of snemma ffá.
Þetta var gróandi þjóðlíf á þess-
um árum.
En hvemig gekk þér að koma
sígildri tónlist á framfæri á
Laugarvatni? Var það ekki
stundum erfitt?
Erfitt? Jarðvegurinn var ein
sú besta jörð sem ég hafði komist
í með plóginn. Nemendumir í
héraðsskólanum voru ailt upp í
26 ára gamlir og allir lausir úr
mútum og það var bara heiðríkja
og sól að standa frammi fyrir
þessu fólki með sprotann... Og
margir nemendur mínir urðu
virkir í söngfélögum. En söng-
kennslan varð minni eftir að ég
fór að kenna í menntaskólanum.
Þú átt náttúrlega margar
minningar frá þessum tima, en
féll þér það I raun og veru vel að
gerast kennari?
Já, það er held ég einhver
mesta nautn sem til er að hafa
heilan bekk af fólki fyrir framan
sig sem er fullur eftirtektar. Ég lét
nemenduma ekki bara syngja í
söngtímum, þeir fengu líka að
lesa kennimyndimar í kór:
schlafen schlaft schlief geschlaf-
en... Það þýðir ekkert að læra
þýsku nema að læra málffæð-
ina...
Segðu mér, eftir að hafa
kennt þýsku i yfir 40 ár, áttu þér
ekki einhvem eftirlœtis rithöfund
eða skáld á þýsku?
Jú, ég held að það leiki eng-
inn vafi á því vali, það er Schill-
er. Kvæðið Kafarinn, sem Stein-
grímur þýddi svo snilldarlega,
finnst mér hans meistaraverk.
Það var heldur ekki að ástæðu-
lausu að Beethoven tókst á flug
þegar hann fann kvæðið Til gleð-
innar eflir Schiller og setti það
inn í hljómkviðu sína:
Gleði heitir lífsins Ijúfa
leynifjöður mjúk og sterk.
Hún er máttarhjól sem
hreyfir
heimsins mikla sigurverk.
Lokkablóm í liljukvisti
leiðir sól um stjömufrón;
sveiflar œgisveimi hnatta,
sem er hulinn spekings sjón...
Er nokkur leið að komast
lengra?
Þegar þú lítur nú yfir farinn
veg eftir 98 ár, hvað jinnst þér þá
vera það verðmœtasta sem þú
hefur upplifað i lifinu?
Það svarar þessu nú enginn
svona fyrirvaralaust, en ég held
þó að það sé mannkærleikurinn
þar sem maður mætir honum. í
kennslunni verður engum árangri
náð nema með gagnkvæmum
kærleika og virðingu. Þá kemst
námið á það stig að grasið tekur
að vaxa á meðan bóndinn sefúr.
Heyrðu annars, segir Þórður
þegar ég er að kveðja hann. Ég er
ekki búinn að tala um það við þig
sem blaðamann, að þið emð
sagðir einhveij ir , háskalegustu
menn veraldar. Ég er að tala í al-
vöm núna: Þú hefúr þó ekki
hugsað þér að birta eitthvað af
þessu rausi? ólg.
Laugardagur4. maí 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA11