Þjóðviljinn - 05.06.1991, Blaðsíða 3

9
Kristín Ástgeirsdéttir skrifar
Verðbólguþankar í vorblíðunni
IDAG
5. júní
er miðvikudagur.
156. dagur ársins.
Sólarupprás í Reykjavík
kl. 3.14 - sólarlag kl.
23.40.
Viðburðir
Þjóðhátíðardagur Dan-
merkur.
Þjóðviljinn
fyrir 50 árum
Þjóðviljinn bannaður
fyrir 25 árum
Eddukvæði á grúsísku.
Mars setti sölumet, seldi
tæp 240 tonn í Hull fyrir
kr. 2.867.491,20 eða
nærri 24 þúsund sterl-
ingspund. Enn framin
sjálfsmorð í S-Víetnam.
Sá spaki
Sá sem tyllir sér á tá
stendur ekki stöðugt.
(Lao Tse)
ábví að sjórinn er meng-
aori en menn grunar
Gísli Jón Kristjáns-
son fiskmatsstjóri
Eins og fram kom í blaðinu þann
4. júní virðist margt benda til þess
að ísland sé í alfarabraut mengun-
ar frá S-Amenku og Evrópu.
Magn mengunareína er þó enn
sem betur fer langt innan þeirra
marka sem talist geta hættuleg
mönnum. Hingað berast samt
hættuleg efhi og sú staðreynd
hlýtur að valda okkur áhyggjum
þvi efnahagsleg velferð okkar
byggist á nýtingu auðlinda hafs-
ins.
Erlendis hef ég orðið var við
miklar áhyggjur vegna mengunar
hafsins. Eftirlitsstoftianir sem
fylgjast með heilnæmi matvæla
búast við því að þurfa að auka
verulega eftirlit með menguðum
hafsvæðum og mælingar á eitur-
efhum í fiski í framtíðinni.
Sú ímynd að fiskur sé hollur og
heilnæmur er ekki sjálfsögð og
má ekki glatast. Ástandið í
Eystrasalti og Norðursjónum er
okkur viti til vamaðar. Því þurf-
um við, bæði hér heima og í al-
þjóðlegu samstarfi, að beijast fyr-
ir góðri umgengni við náttúruna.
íslendingar eru matvælaffamleið-
endur og vilja kynna sína vöru
sem heilnæma og góða. Okkur
ber því að standa vörð um lífsvið-
urværi okkar og beijast fyrir því
að líffíkinu verði ekki spillt.
Við íslendingar erum nokkuð á
eftir öðrum Norðurlandaþjóðum
hvað varðar félagslega þjónustu og
við stöndum ffammi fyrir vanda
bama og aldraðra sem verður að
leysa. Kostnaður við velferðarríkið
mun því enn vaxa, en hvaðan á að
taka peningana? Að minum dómi er
rikisvaldið komið út á ystu nöf í
skattlagningu einstaklinga með með-
altekjur og þar fyrir neðan. Atvinnu-
lífið er ekki liklegt til að skila aukn-
um skatttekjum nema eitthvað nýtt
komi til, og skuldasöfhun ríkisins er
komin á alvarlegt stig. Því er ljóst að
hér á landi varður að fara fram veru-
leg umræða um nýjar áherslur í ríkis-
fjármálum og uppstokkun á útgjöld-
um sem m.a. feli í sér mun meiri
áherslu á fyrirbyggjandi aðgerðir, í
stað þess að ffesta og hlaða upp nýj-
um vanda þar til allt er komið í óefni
sem veldur mun meiri kostnaði en
ella hefði orðið. Hér þarf nýjan
hugsunarhátt, fagmennsku og vilja
til að breyta.
Frá því á dögum heimsstyijald-
arinnar síðari hefúr megin viðfangs-
efni hinna hefðbundnu stjómmála
verið verðbólgan, eða með öðrum
orðum sveiflumar í íslenska hagkerf-
inu. Frá því að undirrituð fór að
fylgjast með pólitík hefur þetta verð-
bólgutal verið yfirþyrmandi og allt
um kring þar til nú í vor að menn
þóttust hafa komið á hana böndum
sem þó em farin að trosna og óvíst
hvað halda lengi. Þótt óífjó sé þá
snýst umræðan í raun um lífskjörin í
landinu og möguleika okkar til að
skapa hér það réttláta samfélag sem
við viljum mörg hver sjá hér. Þótt
liðin sé hálf öld ffá þvi glíman við
verðbólguna hófst fyrir alvöm hefúr
ekki tekist að fmna það ráð sem dug-
ar. Aðferðimar sem beitt hefur verið
hafa verið hinar sömu áratug eftir
áratug, hver sem ríkisstjómin var:
gengisfellingar, verðstöðvanir, inn-
grip í kjarasamninga, bann við kjara-
samningum, vísitölur teknar úr sam-
bandi o.s.frv., allt aðgerðir sem fyrst
og ffemst beindust gegn launafólki
og höfðu takmörkuð áhrif í rétta átt.
Menn skilgreindu vandann fýrst í
stað þannig að þjóðin eyddi um efni
ffam, sem hún auðvitað gerði og ger-
ir enn, með sínu mikla hungri eftir
neysluvömm. Það má þó ljóst vera
að orsakimar em margar þótt menn
hafi neitað að horfast í augu við þær.
Þar vil ég fýrst nefna einhæfa og
sveiflukennda framleiðslu og bind-
ingu við of fá markaðssvæði, halla-
rekstur á rikissjóði og innflutning
umffam útflutning, hagsmunagæslu
sem oft hefúr leitt til rangra ákvarð-
ana og pólitískt skipað stjóm- og
fjármálakerfi sem setur persónulega
hagsmuni og flokkshagsmuni ofar
fagmennsku og almannahag. Sú að-
ferð sem beitt er þessa dagana í bar-
áttunni við verðbólguna byggist á
því að halda hagkerfmu í heljar-
greipum „þjóðarsáttar“ sem hlýtur að
bresta fýrr en síðar. Hagkerfið getur
ekki lotið slíkri stjóm, hún er ein-
faldlega í mótsögn við frelsið og
markaðsöflin sem kerfið að hluta til
byggir á og menn prisa svo mjög,
auk þess sem þjóðarsáttin kostar
þvinganir, mannréttindasvipti og
misrétti.
Þrátt fýrir áratuga umræður um
nauðsyn þess að treysta undirstöður
efnahagslífsins og auka fjölbreytni í
ffamleiðslu og útflutningi er líf okk-
ar enn saltfiskur, skreið og flök.
Nánast allar tilraunir stjómvalda til
að koma nýjum framleiðslugreinum
á legg hafa mistekist, ef undan eru
skildar þær þrjár umdeildu verk-
smiðjur áls, jámblendis og kísilgúrs
sem hér hafa risið og lifað daga
skins og skúra. I sjálfú sér er ekkert
athugavert við það að gerðar séu til-
raunir til atvinnuuppbyggingar á
ýmsum sviðum, en það er einkenni á
Islendingum eða vaða _ áfram af
meira kappi en forsj+á. I stað þess
að reisa eins og fimm refa- og
minkabú og þróa þau áfram vom
reist hátt í þijú hundmð, og í fiskeld-
inu hefúr verið skeiðað af álíka of-
forsi svo valdið hefur óbætanlegu
tjóni.
I ýmsum öðmm málum má
benda á að gerðir sem valdið hafa
mikilli þenslu og tjóni svo sem i hús-
næðismálum, þar sem hvað eftir ann-
að hefúr verið hlaðin stífla sem svo
brestur með látum. Það er í rauninni
makalaust að ekki skuli hafa tekist
að koma skikki á húsnæðismál í
þessu litla þjóðfélagi, þar sem hefði
átt að vera svo auðvelt að sjá fýrir
þörf og skipuleggja út frá henni. Þar
er um að kenna séreignastefnunni
sem dreift hefúr þeim kröftum og
fjármagni sem svo auðveldlega hefði
mátt nýta til félagslegrar skipulagn-
ingar sem stórlega hefði dregið úr
vandanum. Að mínum dómi er það
mikil synd hvemig íslensk verka-
lýðshreyfing ánetjaðist séreigna-
stefnunni, í stað þess að leggja
áherslu á félagslegt húsnæði og
leiguhúsnæði sem hefði dregið veru-
lega úr spennunni á húsnæðismark-
aðnum og leitt til mun betri nýtingar
á fjármagni. 1 stað þess verða hús-
næðismál að meiri háttar vanda með
nokkurra ára millibili og alltaf er
verið að fmna upp ný og ný kerfi.
Árið 1983 var launavísitalan tek-
in úr sambandi sem hafði gífúrlegar
afleiðingar í húsnæðismálum og
leiddi til að bjarga fólki frá nauðung-
aruppboðum. Þeim lánum hefur ver-
ið haldið áffam, en þar eins og í öðru
er skammt öfganna í milli, því sam-
kvæmt upplýsingum frá Húsnæðis-
stofnun eru þess dæmi að menn hafa
fengið allt að 9 miljóna króna
greiðsluerfiðleikalán vegna íbúðar-
kaupa. 1986 var opnaður af hálfú
ríkisins einhver stærsti gjafapakki
sem um getur, fjármagni var dælt út
til íbúðarkaupa á niðurgreiddum
vöxtum án tillits til tekna og þarfa.
Nú horfum við fram á skuldaskil
sem þýða miljarða á miljarða ofan úr
ríkissjóði sem hlýtur að koma niður
á öðrum verkefnum ríkisins. Núver-
andi ríkisstjóm hefur þegar gripið til
þess ráðs að hækka vexti og loka ’ 86
kerfmu, en sú ráðstöfún kemur óneit-
anlega mjög illa við ýmsa hópa t.d.
það gamla fólk sem keypt hefur rán-
dýrar íbúðir fýrir aldraða og fær nú á
sig vaxtahækkun sem ég efast um að
tekjur þeirra margra standi undir.
Það skal þó tekið ffarn að ég tel að
óhjákvæmilegt hafi verið að loka '86
kerfinu og hækka vextina, við getum
einfaldlega ekki varpað bagganum
yfir til næstu kynslóða. Spumingin
er hvort að við eigum öll að taka af-
leiðingunum og greiða skuldina nið-
ur með hækkuðum sköttum, eða
hvort það lendir á þeim sem staðið
hafa í húsnæðiskaupum?
Þau dæmi sem ég hef hér rakið
einkennast af þvi, að fýrst er ffarn-
kvæmt, svo hugsað.
Leiðimar sem um er að velja fýr-
ir ríkið era þær að skera niður út-
gjöld og/eða að afla meiri tekna. Það
er vandséð að atvinnulífið skili af sér
auknum tekjum nema eitthvað nýtt
komi til og ekki verður séð að sú rik-
isstjóm sem tekið hefúr við völdum
muni seilast i vasa þeirra sem meira
hafa, svo sem með hærra skattþrepi
og skatti á fjármagnstekjur. Á borð-
um stjómarherranna era sömu gömlu
leiðimar sem famar hafa verið alla
þessa öld, hinn faldi niðurskurður,
og hækkanir sem koma harðast niður
á þeim sem verst era settir. Því verð-
ur ekki séð að ný ríkisstjóm boði
nýja tíma hvorki viðreisnar, endur-
reisnar, nénokkurrar reisnar yfirleitt.
Við Islendingar þurfum að
skipuleggja þjóðfélag okkar betur,
taka upp nýja stjómarhætti, dreifa
valdi og auka jöfnuð og réttlæti. Til
að það megi takast þarf að bæta hér
menntun, hleypa að ferskum vindum
nýsköpunar og tilrauna i atvinnu- og
menningarlífi og losa okkur undan
flokksræði sem gengur gegn al-
mannahag. Þar höfum við konur
miklu að miðla. En við skulum um
leið gera okkur grein fyrir því, að við
Vesturlandabúar eram komnir að
ystu mörkum eyðslu og sóunar jarð-
argæða og ekki um annað að ræða
fýrir okkur en að horfast i augu við
fátækt, misrétti og spillingu jarðar-
innar, sem valdagræðgi auk hagvaxt-
ar- og iðnaðarstefna Vesturlanda eiga
mesta sök á. Við getum ræktað garð-
inn okkar betur, en við eins og aðrir
íbúar veraldarinnar beram ábyrgð á
því hvort þar muni vaxa nokkur
blóm í ffamtíðinni.
„Þótt liðin sé hálf öld frá því glíman við
verðbólguna hófst fyrir alvöru hefur ekki
tekist að finna það ráð sem dugar“
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 5. júní 1991