Þjóðviljinn - 11.06.1991, Side 2

Síldarverksmiðjur
ríkisins
Síldarverksmiðjur ríkisins skulda nokkuð á ann-
an milljarð króna. Af verksmiðjum fyrirtækisins
eru sem stendur litlar sem engar tekjur fremur
en öðrum loðnubræðslum í landinu. Þetta er
ekkert nýtt. Mjöliðnaðurinn, sem rekinn er á hráefni
úr sjávarfangi, hefur alla tíð orðið að sæta lengri og
skemmri stöðvunum á vinnslu og eru Síldarverk-
smiðjur ríkisins engin undantekning í þeim efnum.
Af þessu tilefni hafa orðið kyndugar umræður í
Ijölmiðlum þar sem talsmenn ríkisstjórnarinnar hafa
látið eins og allt sé í kalda koli hjá SR. Verður það
helst ráðið af orðum þeirra að nú sé ekki annað að
gera en keyra fyrirtækið í gjaldþrot.
Það sem er undarlegt við þetta tal er sú stað-
reynd að fyrirtækið á miklu meira en fyrir skuldum,
með öflugar verksmiðjur í mörgum byggðarlögum.
Enda þótt fyrirtækið eigi í tímabundnum rekstrarerf-
iðleikum eru framtíðarmöguleikar þess miklir, að því
tilskildu að loðna haldi áfram að veiðast við landið. Á
meðan ekkert liggur fyrir um að hér verði viðvarandi
loðnubrestur fer því þess vegna fjarri að ástæða sé
til að afskrifa Síldarverksmiðjur ríkisins. Sverrir Her-
mannsson bankastjóri Landsbankans telur enda
ástæðulaust með öllu að ganga að fyrirtækinu, og
fer þá að sneiðast um rökin fyrir gjaldþroti, þegar
lánveitandinn hefur engan áhuga á að krefja skuld-
arann um uppgjör á skuldum sem hinn síðarnefndi á
margfaldlega fyrir.
Samtímis hefur rekstrarform SR verið tekið til um-
fjöllunar og virðist ætlunin að nota tímabundna erfið-
leika þess sem rök fyrir því að gera það að hlutafé-
lagi. Fyrirtækið er ríkisfyrirtæki og rekið á ábyrgð rík-
isins, eins og allur annar rekstur á þess vegum. Það
hefur að sönnu sjálfstæða stjórn sem kosin er af al-
þingi og sjálfstæðan fjárhag eins og önnur ríkisfyrir-
tæki. Þetta fyrirkomulag hefur vafalaust verið rétt á
sínum tíma, þegar enginn aðili annar hafði bolmagn
til að koma upp mjöliðnaði í landinu. Við breyttar að-
stæður geta ýmis rök mælt með því að breyta rekstr-
arforminu t.d. að mynda hlutafélag, eitt eða fleiri. Má
í því efni vísa til Slippstöðvarinnar h/f á Akureyri,
sem er að meirihluta í eigu ríkisins, en auk þess
eiga Akureyrarbær og Kaupfélag Eyfirðinga stóran
hlut i fýrirtækinu. Þetta hefur gefist vel og er engin
ástæða til að hafna þeim möguleika fyrirfram að
sambærilegt fyrirkomulag geti hentað fyrir SR. Það
er til að mynda staðreynd að heimamenn á þeim
stöðum sem verksmiðjur SR eru hafa oft kvartað yfir
að hafa lítil áhrif á ákvarðanir verksmiðjustjórnar. I
annan stað eru verksmiðjurnar bundnar við mjöl-
vinnsluna eina saman. Svo dæmi sé tekið af Nes-
kaupstað og Eskifirði til samanburðar, þá eiga stóru
útgerðar- og fiskvinnslufyrirtækin á þessum stöðum
einnig loðnuverksmiðjurnar, sem tryggir að þær hafa
aðgang að því hráefni sem skip sömu fyrirtækja afla.
Mjölvinnsla er óhjákvæmilega háð miklum sveifl-
um sem skapast af heimsmarkaðsverði og afla-
brögðum. SR hefur staðið af sér allar þessar sveiflur
í áratuga langri sögu sinni, og það svo vel að ríkið
mun lítið eða ekkert hafa lagt fram úr eigin sjóðum til
verksmiðjanna. Núverandi skipan á málum SR er þó
alls ekki gallalaus, en hugsanlegar breytingar á
rekstrarformi verksmiðjanna þarf að skoða gaum-
gæfilega og fordómalaust. Verði rekstrarforminu
breytt á breytingin að leiða til þess að auka áhrif
heimamanna þar sem verksmiðjurnar eru og gera
þær um leið betur í stakk búnar til að styrkja atvinnu-
líf viðkomandi staða.
hágé.
Þtóðvilunn
Málgagn sósíalisma þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Helgi Guðmundsson
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Ritstjóm, skrifstofa, afgreiösla, auglýsingar: Siðumúla 37, Rvik.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verö í lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
Fiskeldisstööin (slandslax ( byggingu árið 1985. Sambandið átti stöðina í félagi við norska aðila.
„Öll þekkjum við gamla tón-
inn. Það má ekki loka jyrirtcekjun-
um. Það má ekki taka atvinnuna
frá fólkinu. Það má ekki níðast á
byggðarlaginu. Þingmennirnir
halda fund með forsvarsmönnum
fyrirtækjanna, verkalýðsfélagið
sendir frá sér ályktun, og góð-
hjartaðir ráðherrar gefa fyrirmæli
til opinberra lánasjóða um Jyrir-
greiðslu. Aður en varir er búið að
spýta nýjum peningum inn í rekst-
urinn, skulabreyta lánum og út-
vega ný lán og ríkissjóður settur í
ábyrgð.
Svo halda menn áfram að lifa í
voninni og reka fyrirtækin með
tapi. Framleiðslan stendur ekki
undir sér, jjárfestingar standa ekki
undir sér og hver dagur og hver
framleiðslueining eykur við vand-
ann og tapið. Bæði í fiskeldinu og
ullariðnaðinum liggur það fyrir að
það kostar meira að framleiða
vöruna heldur en fæst fyrir hana.
Hverjum er greiði gerður með
slíkri pólitík? Fólkið sem starfar
við þessar atvinnugreinar lifir í
óvissu. Forstöðumennirnir borga
út fé sem þeir eiga ekki. Ríkissjóð-
ur prentar seðla sem engin inni-
stœða er fyrir. Skattborgaramir
eru látnir standa undir dulbúnu at-
vinnuleysi og borga með fram-
leiðslu og fjárfestingu sem skilar
engu í aðra hönd.
Menn geta blekkt sig um ein-
hvern tíma og skrifað upp á víxla
og vísað reikningum á sjóði og
lánastofnanir og prentað seðla
fram yfir áramót og kosningar. En
það kemur að skuldadögum og það
er einmitt að gerast um þessar
mundir. Bakreikningar gamalla
synda og miskilinnar, góðmennsku
verða ekki umflúnir. ífiskeldinu er
talað um að afskrifa þurfi hátt í sjö
milljarða króna. Síldarverksmiðjur
ríkisins skulda hátt á annan millj-
arð. Rækjuvinnsluna vantar millj-
arð. Alafoss annað eins. Opinberu
sjóðirnir og bankamir sitja uppi
með verðlausa pappíra.
Fráfarandi ríkisstjórn þarf
ekki að súpa seyðið af þessari
skuldasöfnun. Olafur Ragnar þarf
ekki að borga reibúngana. Það er
þjóðin sem situr uppi með tjónið
af þessari ábyrgðarlausu stefnu.
Ný ríkisstjórn þarf nú að gera
það upp við sig hvort áfram eigi
að halda uppi dulbúnu atvinnu-
leysi og borga í fyrirtæb sem
framleiða fyrr minna en fram-
leiðslan kostar. Hún þarf að gera
upp við sig hvort þjóðin hefur efni
á aðborga með sjálfri sér.
I Austur Evrópu er verið að
leggja niður það kerfi sem fól ein-
mitt i sér að framleiða óseíjanlega
vöru. Ríkið hélt þar uppi falskri at-
vinnu og borgaði brúsann. Það
kerfi var komið á leiðarenda og
nýir valdhafar gera sér grein Jvrir
því að framleiðsla er hað markaði
og dulbúið atvinnuleysi endar I
allsherjar gjaldþroti og upplausn.
Engin þjóð hefur efni á að borga
með vinnu sem eíki sblar arði.
Ekb þeir í Austur-Evrópu. Ekb Is-
lendingar.
Þetta er leiðari DV ffá því í
gær, styttur um fáeinar setmngar
sem fjalla um þann nýja hugsunar-
hátt sem nú nkir í stjómarráðinu,
þar sem búið sé að afskrifa fiskeld-
tð og SR og Alafoss fari e.t.v.
sömu leiðina.
Hér er sýnilegt að höfundurinn
hefúr komst í ham, orðaleikimir
leyna sér ekki „Hún þarf að gera
upp við sig hvort þjóðin hefur efni
á að borga með sjálfri sér,“ stendur
ar og spyrji nú hver sjálfan sig
vað nánar til tekið er átt við.
Ríkisstjórn sem
fórnaði höndum
Þegar hægri menn sleppa ffam
af sér beislinu í vangaveltum um
allt það sukk og svínarí sem við-
gengst í þjóðfélaginu kemur oftast
fljótt að fullyrðingum um það at-
vmnuleysi sem tekist hefur að fela,
oft með siðlausum ráðstöfúnum
„góðviljaðra ráðherra“, að ekki sé
nú talað um allskonar afskipti önn-
ur af atvinnulífinu.
„Hverjum er gerður greiði með
slíkri pólitík?" spyr ritstjóri DV og
á þá við þau ósköp sem felast í því
að tryggja með samfélagsráðstöf-
pnum sæmilega stöðuga atvinnu á
Islandi.
Var það ekki einhvemtíma á ár-
inu 1988 sem hér sat ríkisstjóm
undir forsæti Þorstcins Pálssonar
núverandi sjávarútvegsráðherra og
fómaði höndum í fúllkomnu ráða-
leysi? Sjávarútvegurinn var kom-
inn i þrot. Ekki eitt fyrirtæki eða
tvö, ekki þrjú eða fjögur, heldur
tugir fyrirtækja um gervallt landið.
Undirstöðuatvinnugreinin var í
orðsins fyllstu merkingu komin í
þrot. Ríkisstjómin hafði ekki einu
sinni hugmyndaflug til að spyija
þeirrar spumingar hvort þjóðin
hefði ráð á „að borga með sjálfri
sér“. Enda féll hún með braki og
brestum og við tók önnur sem sá
að þjóðin hafði ekki efni á að hætta
að vinna fyrir sér vegna þess að
tímabundin óreiða var í bókhald-
inu. Rikisstjómin snéri sér að verk-
efninu sem fyrir lá, að endurskipu-
leggja fjármál sjávarútvegsins með
þeim afleiðingum að hann hélt
áffam að verða burðarás efnahags
og atvinnulífs í landinu.
Einkennileg
hagfræði
„Það má ekki taka atvinnuna
frá fólkinu. Það má ekki níðast á
byggðarlaginu," segir DV og leyn-
ir sér ekki hvað klukkan slær. Hver
maður veit að sönnu að ekki verð-
ur til lengdar haldið uppi atvinnu
þar sem framleiðslan kostar meira
en hægt er að selja hana á. En hér
slær reikningsklukka og minnir á
að opinbert atvinnuleysi kostar
mikla peninga og kostar auk þess
mannlegar þjáningar sem ekki
verða metnar til peningaverðs. Og
án þess að það hvarfli að klippara
að nefna þann möguleika að til
frambúðar sé greitt með atvinnu-
rekstri sem eðli málsins samkvæmt
á að skila arði þá verður ekki hjá
því komist að gera öll slík dæmi
upp í heild sinni.
Eins og sakir standa myndi
gjaldþrot Síldarverksmiðjanna
verða einhver sérkennilegasta fjár-
málaráðstöfún sem um getur, þar
sem fyrirtækinu væri ekki gefinn
kostur á að ffamleiða upp í skuldir
þegar loðnuveiðar hefjast næst og
eignimar þar að auki miklu meiri
en skuldimar.
Að því er varðar fiskeldið hef-
ur helmingurinn af fénu tapast í
tveimur stærstu gjaldþrotunum,
(vel á minnst: var það ekki einmitt
í þessum stöðvum sem erlendir að-
ilar lögðu fram fé og „þekk-
ingu“?). Atvinnugreininni virðast
búin starfsskilyrði sem fela í sér að
hún fær ekki lán til þess að koma
sér upp bústofni, en hefúr hingað
til fengið nóga peninga til að reisa
nauðsynleg mannvirki og væri
ffóðlegt að vita hvað slík hagfræði
er kölluð á fagmáli.
Atvinnuleysisbætur
eða vinnulaun
í hinum stóm útlöndum tíðkast
að fjármálamenn taka „tap“ á nýrri
fíárfestingu inn í sitt reiknings-
aæmi. Er þá gert ráð fyrir að
„tapa“ í tiltekinn fjölda ára, en
þegar frá líður fer ágóðinn að skila
sér. Fiskeldi ,á Islandi er ung at-
vinnugrein. I raun væri ekkert
óeðlilegt við það að fjárfesting í
greininni skilaði engum arði í all-
mörg ár á meðan verið er að
byggja upp nauðsynlega þekkingu,
kynbæta stofna og svo framvegis.
Þetta sýnist í rauninni sjálfsagt
mál, en meðan á því stendur kann
að myndast eitthvert „dulið at-
vinnuleysi“ sem ekki fæst endur-
greitt fyrr en að allmörgum ámm
liðnum.
Ný ríkisstjóm er að innleiða
nýjan hugsunarhátt þar sem fyrir-
tæki em látin fara á hausinn og
hætt er að „borga með framleiðslu
og fjárfestingu sem engu skilar í
aðra hönd“ eins og DV segir. Mik-
ill hluti þeirra skulda sem ríkis-
stjómina virðist langa til að af-
skrifa í eitt skipti fýrir öll, er ein-
mitt við banka og sjóði í eigu ríkis-
ins. Klingir nú tafnaklukkan enn:
Má ekki eins fara þá leið að leggja
skuldimar til hliðar í nokkur ár,
breyta rekstrarskilyrðunum með
lækkun orkuverðs, vaxta og fl. og
láta reyna á til þrautar hvort um-
ræddar atvinnugreinar geti ekki
byrjað að borga til baka eitthvað af
þeim lánum sem annars væm töp-
uð?
Nema það sé orðið markmið í
sjálfú sér að gera „dulið atvinnu-
leysi“ opinbert og greiða atvinnu-
leysisbætur i stómm stíl? Er það
kannski í anda nýrrar atvinnu-
stefnu að greiða fremur atvinnu-
leysisbætur en vinnulaun?
hágé.
ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 11. júnf 1991
Síða 2