Þjóðviljinn - 22.06.1991, Blaðsíða 3

AÐ GEFNU TILEFNI
N okkur orð um
siðmenntað þjóðfélag
Fyrir fáeinum vikum bárust
fréttir af því að ísland væri í 2.
til 3. sæti þegar lífskjör eru veg-
in og metin með nútímalegum
aðferðum á vegum Sameinuðu
þjóðanna. Japan var í efsta sæti,
en hin Norðurlöndin fylgdu fast
á eftir. Hinn alþjóðlegi íjármála-
heimur metur greiðslugetu og
efnahagsástand í löndum heims-
ins, og það er eftirtektarvert að
þegar ríkin eru mæld á þann
mælikvarða kemur allt annað út.
Ymsar stórþjóðir eins og Banda-
ríkjamenn eru forríkar, en auðn-
um er misjafnlega skipt. Óhóf og
auður minnihlutans kemur hin-
um snauðu ekkert til góða, ör-
birgð og öryggisleysi fjölmennra
þjóðfélagshópa dregur almenn
lífskjör í þessu ríkasta landi
heims svo niður að það kemst
ekki í hóp þeirra ríkja sem best
eru talin búa að þegnum sínum.
Þegar lífskjör eru mæld á
þennan mælikvarða er tekið tillit
til þess hversu almenn velsældin
er, hve greiðan aðgang þjóðin öll á
að menntun, heilsugæslu, félags-
legri þjónustu, einnig hvort mann-
réttindi séu í góðu lagi o.fl.
Við getum verið stolt af því að
lenda svo ofarlega á umræddum
lista. Við skjótum meira að segja
Svíum ref fyrir rass (naumlega að
vísu!).
Ef við lítum yfir þjóðfélagið þá
sjáum við líka víða mikla hagsæld
og ef við berum siðan saman dag-
legt líf nú um stundir við hvunn-
dagsraunir þjóðarinnar fyrir fáein-
um áratugum þá sjáum við um leið
að breytingin er beinlínis bylting-
arkennd. Margvíslég ytri einkenni
velsældarinnar blasa við, malbik-
aðar götur, vönduð hús, greiðfærir
þjóðvegir og traustar samgöngur
innanlands og til útlanda, mikið
úrval af neysluvörum o.s.ffv. Þessu
til viðbótar vitum við af mjög fúll-
kominni heilsugæslu, menntakerfi
sem stenst sæmilega kröfúr nútím-
ans, félagslegt öryggisnet sem
kemur yfirleitt í veg fyrir stórslys.
Næstum allir komast af á þann hátt
að reisn þeirra er ekki stórlega
misboðið. - Næstum allir - að
þessu kem ég aftur síðar.
Myndina sem fylgir þessari
grein tók Ragnheiður Benedikts-
dóttir við sundlaugina á Norðfirði i
fyrra sumar. Böm og unglingar eru
hér að búa sig undir að taka þátt í
Tvær krónur jafngiltu þá
u.þ.b. tveggja klukkutíma
vinnu. Þetta voru allar tekj-
urnar og getur hver maður
reynt að ímynda sér hvemig
ganga myndi að lifa af laun-
um verkamanns sem aðeins
hefði atvinnu tvo tíma á
dag, árið 1991.
sundmóti Ungmenna- og íþrótta-
sambands Austurlands. Þessi sund-
laug lætur ekki mikið yfir sér. Hún
var byggð á striðsárunum þegar
flest vantaði sem sjálfsagt er i nú-
tímanum. íslendingar voru þá að
byija að rétta úr kútnum eftir
kreppuáratuginn sem gekk svo
nærri mörgum heimilum almenn-
ings að okkur er það i rauninni
óskiljanlegt. Ég get gert tilraun til
að nefna tvö dæmi. A þeim tíma
sem fúllvinnandi verkamenn hefðu
átt að hafa svona 2000 krónur i
árslaun þá voru mörg dæmi um
það að fjölmennar fjölskyldur urðu
að lifa af 700 krónum eða nál.
tveimur krónum á dag. Tvær krón-
ur jafngiltu þá u.þ.b. tveggja
klukkutíma vinnu. Þetta voru allar
tekjumar, og getur hver maður
reynt að ímynda sér hvemig ganga
myndi að lifa af launum verka-
manns sem aðeins hefði atvinnu
tvo tíma á dag, árið 1991.
Annað dæmi frá sama tíma er
af sjómönnum á Austfjörðum, en á
auðvitað jafnt við aðra landshluta.
Þeir fóm suður á vertíð, sem stóð
frá því í janúar og ffam á vor. Þá
höfðu sjómenn enga kauptrygg-
ingu, ef afli var rýr fengu þeir lítið
eða ekkert kaup. Svo hrakleg gat
afkoman verið að menn komu
heim án þess að hafa orðið ma-
tvinnungar á vertíðinni, jafnvel
skuldugir og áttu ekki fyTÍr farinu
heim. Fjölskyldan, sem hafði treyst
á tekjur af vetrarvertíðinni var
heima og hafði engar aðrar tekjur,
lifði á skuldasöfnun í verslunum
og hugsanlega lítilsháttar fátækra-
styrk frá sveitarfélaginu, sem ffarn-
an af kreppuáratugnum þýddi um
leið missi kosningaréttar þangað til
styrkurinn var endurgreiddur.
Sem betur fer erum við óra-
langt frá þessari veröld. Þessi
dæmi eru ekki tekin hér til að rök-
styðja það að við eigum að sætta
okkur við alla þætti þjóðfélagsins
eins og þeir eru. Smán fortíðarinn-
ar ætti frekar að hvetja okkur til
dáða en hitt.
Samanborið við sum íþrótta-
mannvirki nútímans lætur nærri
hálfrar aldar gömul sundlaug á
Norðfirði ekki mikið yfir sér, en
mikil ærsl, kæti og lífsgleði hefur
hún kallað ffam í gegn um tíðina.
Reist hafa verið fjölmörg íþrótta-
mannvirki, stór og smá um landið
þvert og endilangt. Nú á dögum
stunda margfalt fleiri íþróttir og
likamsrækt en nokkru sinni fyrr.
Vinnan hefúr breyst, fleiri þurfa nú
líkamlegrar þjálfunar við en áður
þar sem hlutfallslega færri stunda
erfiðisvinnu. Þetta er eitt af ytri
einkennum þeirrar velsældar sem
þjóðin býr við, eitt af mörgu sem
sýnir þá byltingu er orðið hefúr á
lífskjörum þjóðarinnar. Þjóðin er
hraustari, hún lifir lengur og hefur
öll skilyrði til að lifa betra lífi en
nokkru sinni fyrr.
Hér stendur raunar ekki til að
syngja nútímanum eintómt lof og
dýrð. Það skortir ekkert á úrlausn-
arefnin, ný vandamál hafa orðið til.
Mitt í allri velsældinni er hegðun
okkar í ýmsum atriðum ekki til
fyrirmyndar, og þarf ekki að orð-
lengja neitt um að í umhverfismál-
um til að mynda eigum við talsvert
mikið ólært. Enn eru til byggðar-
lög þar sem ruslinu er ósköp ein-
faldlega sturtað í sjóinn, við höfúm
tekið slíku ástfóstri við einkabílinn
að hann er á góðri leið með að gera
götumar ófærar fyrir fólk sem ekki
hefúr fúllhraust öndunarfæri. Um
þetta væri hægt að rita langt mál
og magna sig upp í heilmikla reiði,
en það, stendur ekki til að þessu
sinni. A hinn bóginn ætla ég að
fara nokkrum orðum i lokin um
eitt þeirra atriða sem mér finnst
vanta á að við lifúm í þjóðfélagi
sem kalla mætti mannvinsamlegt í
öllum atriðum.
- Næstum allir - sagði ég. í
Á þeirri stundu sem þetta
fólk þarf sárast á aðstoð
samfélagsins að halda þá
hættir það að verða mann-
eskjur en breytist í efna-
hagslegt vandamál.
allri velsældinni er eins og okkur
vanti einhveija hársbreidd til þess
að hafa skapað hér siðað þjóðfélag,
við erum í sjálfu sér ekki langt frá
þvi og stöndum okkar afar vel á
hinn alþjóðlega velferðarmæli-
kvarða sem nefndur var hér að
framan.
Við sögðum frá öldruðum
hjónum í gær sem allt benti þá til
að myndu verða fyrir barðinu á
sumarlokunum sjúkrahúsa. Sem
betur fer virðist sem í þetta sinn
ætli að fara betur en á horfðist,
með því að einhveijir þeirra sjúku
sem senda átti heim fái inni á
margumræddu Náttúrulækninga-
hæli í Hveragerði. Þetta leysir ekki
vanda allra þeirra sem hér um ræð-
ir, en slakar eitthvað á vandanum.
Á þessum árstíma er aldrað fólk
sent heim af sjúkrastofnunum,
fyrst og fremst vegna spamaðar, en
einnig vegna sumarleyfa. Þetta
fólk á í mjög mörgum tilvikum
engan kost á nauðsynlegri umönn-
un heima hjá sér m.a. vegna þess
að makinn hefúr ekki heilsu eða
aðstöðu til að annast það, með
þeim afleiðingum að báðir aðilar,
hinn sjúki og þeir sem taka við fá
ekki tækifæri til að halda eðlilegri
mannlegri reisn.
Hópurinn sem svona illa er
staddur er ekki ýkja stór, en hann
er hluti þeirrar kynslóðar sem hef-
ur skilað landinu af sér miklu auð-
ugra en það var, hefúr lagt ffarn
sinn skerif til að skapa ísland nú-
tímans og hefúr stundum verið
nefndur falda kynslóðin.
Á þeirri stundu sem þetta fólk
þarf sárast á aðstoð samfélagsins
að halda þá hættir það að verða
manneskjur en breytist í efnahags-
legt vandamál. í endalausum til-
raunum til þess að halda niðri sam-
félagsútgjöldum er einatt gripið til
þess ráðs að senda fólk heim sem
hefúr engar aðstæður til þess að
bjarga sér. Reisn þess og í mörgum
tilvikum aðstandenda þess er svo
gróflega misboðið að út yfir tekur.
Ofan á þetta bætist svo það að
sýnt hefúr verið fram á að raun-
verulegur spamaður af því að fara
svona með manneskjur er sáralitill
ef nokkur. Smánin er verðlaus í
peningum fyrir samfélagslega
sjóði. Niðurlægingin er með öðmm
orðum vitlaust reiknað bókhalds-
dæmi og er nú mál að til ffambúð-
ar linni reiknikúnstum með mann-
lega reisn.
hágé.
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 22. júní 1991