Þjóðviljinn - 10.07.1991, Blaðsíða 2

Hræðsla og upplýsing
S föstudag birti Morgunblaðið leiðara í tilefni
Aþess að unnið hefur verið að því að stofna
þverpólitísk samtök gegn aðild íslands að
tvrópsku efnahagssvæði, EES. Leiðarahöf-
undur telur það ekki nema eðlilegt að þeir sem hafa
gert upp hug sinn í því stórmáli efni til samtaka um
að vinna malstað sínum fylgi. Þar á eftir muni von-
andi fylgja nauðsynleg umræða um „helstu þætti
mála af þessu tagi“ og slíkt sé lýðræðinu hollt.
Um leið setur blaðið sig í föðurlegar áminningar-
stellingar: það varar við því að í fyrri deilum um
stöðulslands í heiminum hafi umræðan ekki verið á
nógu háu plani, miðlun þekkingar hafi vikið fyrir
„margvíslegum hræðsluáróðri“. Þetta er reyndar
ekki ut í hött sagt og vítanlega er það ekki nema
góð regla að forðast frumstæðan hræðsluáróður í
nverju máli. Hitt er svo óumflýjanlegt að einhver
„hræðsluáróður" er næstum því óhiákvæmilegur
hvenær sem tekist er á um stórmál. Líka vegna
þess að í dæmi sem EES og EB eru menn að
reyna að rýna í framtíðina, og eins oa menn vita er
„þekking" a henni mjög af skornum skammti. Menn
iljóta því að deila hver um sinn líkindareikning -
sott svo hver og einn reyni ( vonandi) að sækja í
lann sem traustust reynslurök.
En hræðsluáróður sá sem er á ferðinni í EES-
málum, hann hefur hingað til að mestu komið frá
aeim sem fúsastir eru til að taka upp þá viðskipta-
lætti Evrópubandalagsins sem í EÉS felast.
-Iræðsluáróðurinn hefur haldið því fram leynt og
jóst að íslendingar muni einangrast á öllum sviðum
ef þeir gerast of fastheldnir á til þessa aildandi hua-
myndir um efnahagslegt sjálfsforræði. Að ógleymdri
þeirri hrollvekju sem blasio hefur verið yfir landið: ef
við ekki fylgjum öðrum inn í Evrópu þá verðum við
„fátækasta ríki álfunnar". Albanía norðursins.
En sem fyrr segir: upplýsing er nauðsyn. Leiðari
Morgunblaðsins er reyndar merkilegt dæmi um að
menn finna átakanlega fyrir vanþekkingu á því hvað
aðild að EES þýði. Leiðarinn segir, að ef samningar
akast um EES þá „þurfa stjórnvóld að efla til mikils
cynningarátaks til að Islendingar geti áttað sig á
)ví hvað felst í samningsdrögum: „ Hvað felst í
lugsanlegum samningum um frjálsan búsetu- og
atvinnuréit... Hver verður réttur útlendinga til þess
að kaupa eignir hér á landi? Er um að ræða framsal
á einhveiju valdi til EES osfrv?“, stendur þar.
Þessar spurningar sýnast fela í sér ásókun á
hendur stjórnvalda og fjölmiðla um að þeir hafi ekki
staðið sig. En þær gætu líka boriö vitni um upp-
gerðarsaKleysi: menn vita meira en petta um þær
grundvallarreglur EB sem eiga að raða í EES.
Menn þurfa ekki að láta eins og þeir hrökkvi í kút
þegar minnst er á „framsal á einnverju valdi til
EÉS“. Og Morgunblaðið sjálft hefur reyndar látið
sína menn gera samantekt um afleiðinqar fjórfrels-
isins í EES á ísland. Sú samantekt var ninsvegar öll
í rósrauðum bjarma, kjarni hennar var dreginn út í
formúlu á þessa leið: Nú getur Islendingur opnað
tannlæknastofu í París, tryggt sig hjá Lloyds og far-
ið í fiskvinnslu á Spáni - án pess að spyrja leyfís.
Tengsl slíkra og þvílíkra dæma við veruleikann voru
öll í skötulíki í samantektinni, sem og allt sem gæti
vakið upp áhyggjur af því að fjórfrelsið hefði aðrar
hliðar en greiða fyrir ábatasömu strandhöagi ís-
lenskra dugnaöarmanna um alla Evrópu. Iþessum
skilningi hefur Morgunblaðið verið miög samstíga
þeirri einhliða kynnmgu á EB og EES sem Sjón-
varpið hefur stundað.
Ög svo er annað: hvers vegna á kynning að fara
fram í alvöru fyrst þegar búið er að gera samnings-
drög? Finnst mönnum að lagabálkar EB séu ein-
hverskonar bannhelgt leyndarmál sem ekki má
hrófla við fyrr en merki er gefið?
ÁB.
Þtqðviltinn
Málgagn sósialisma þjóöfrelsis og verkalýðshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Helgi Guömundsson
Fréttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Ritstjóm, skrifstofa, afgreiðsla, auglýsingar: Slöumúla 37, Rvlk.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð i lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1100 kr.
Ekki er að marka
hagvöxt.
Hagvöxtur er mikið notaður
sem mælikvarði á það hvemig
þjóðfélögum vegnar. Mynstrið er
mjög einfalt: þeim mun meiri hag-
vöxtur því meiri framfarir í þjóðfé-
laginu. Og ef hagvöxturinn stöðv-
ast, þá er voðinn vís.
Menn hafa í vaxandi mæli ver-
ið að fetta fingur út í slíkan mæli-
kvarða. Bæði er að menn em fusari
til þess en lengst af áður að skoða
hvað á bak við hagvöxt býr. Er um
að ræða aukna framleiðslu á ein-
hvetjum nytsömum vamingi, eða
er um að ræða til dæmis vaxandi
slysatíðni á þjóðvegum, sem einnig
hefur þau áhrif að hagvöxtur
eykst? ( hugsið ykkur umsvifin hjá
bílaviðgerðamönnum og sjúkra-
húsum og mörgum öðrum!) Auk
þess hafa menn á það bent, að
meðferð á vatni, lofti og jarðvegi
og öðmm undirstöðuauðlindum,
hún er ekki reiknuð með í hagvöxt.
Það er því auðvelt að verða sér úti
um rammfalskan hagvöxt, sem
byggir á rányrkju ( t.d. á skóglendi
eða fiskimiðum) sem gefúr vel af
sér í kannski tíu-tuttugu ár, en síð-
an kemur mikið hmn.
Fimm framfararíki!
í bandariska vikuritinu News-
week var ekki alls fyrir löngu birt
klausa sem lýsir því í raun mjög
skemmtilega hve hæpið er að
skoða gagnrýnislaust skýrslur um
hagvöxt. Klausan segir ffá því í
stuttu máli, hvaða fimm ríki heims
hafi búið við mestan meðalatals-
hagvöxt á áratugnum 1980 til
1989. Og hún segir líka ffá því,
hvaða fimm ríki hafi staðið sig
verst, það er að segja, þau stóðu
ekki barasta í stað, þeim fór aftur.
Það hlýtur að koma flestum á
óvart hvaða fimm ríki lenda efst í
þessari upptalningu. Ekkert þeirra
er í hinum iðnvædda, þróaða og
lýðræðislega hluta heims. Sem
stafar vitaskuld af því meðal ann-
ars, að sá heimur ffamleiðir svo
mikið, að hvert prósent í hagvexti
er mjög þungt að magni til. En áð-
ur en lengra er haldið skulu þessi
rlki upp talin:
Oman 12,8% á ári
Botstwana 11,3%
Kína 9,7%
Suður-Kórea 9,7%
Bhutan 8,1%
Öll eru þessi ríki í þriðja heim-
inum svonefnda. Ekkert af þeim er
svosem ffægt fyrir lýðræðislega
stjómarháttu ( þó mun Botswana
að mörgu leyti búa við þekkilegra
stjómarfar en obbinn af öðmm
Affíkuríkjum). Mætti í því sam-
hengi halda áfram glannalegum
ályktunum og segja sem svo , að
það sé ekkert samhengi á milli lýð-
ræðis og hagvaxtar!
Hvað er á bak við?
En Iátum svo vera. Listin yfir
þau fimm ríki sem best stóðu sig á
hagvaxtarmælikvarðanum minnir
fyrst og fremst á það, að hagvaxt-
artölur segja fátt eitt, einar og sér.
Það verður að skoða hvað felst á
bak við hvert dæmi. Til dæmis er
líklegast, að kóngsríkið litla í Him-
alajafjöllum, Bhutan, hafi komist á
skrá vegna þess, að þar em umsvif
öll í atvinnulífi sem á skýrslur
komast svo lítil, að ekki þarf nema
tvö þijú fyrirtæki taki til starfa á
áratug, þá hafa allar ffamleiðslutöl-
ur rokið upp úr öllu valdi. I Bots-
wana má búast við því að náma-
gröftur hafi aukist stórlega og af-
leiðingamar em svipaðar og í
Bhutan. 1 Kina ( eina ríkinu undir
kommúnistastjóm sem á blað
kemst) urðu vemlegar breytingar
ffá kommúnubúskap og fleiri til-
raunum til margskonar einkafram-
taks í smáum stíl. Ekki emm við
svo minnugir að geta skýrt það,
hvað kom fynr furstadæmið Oman
á Arabíuskaga sem setti það fá-
heyrða ríki efst á blað í hagvexti.
En það liggur beinast við að ætla
að þar hafi verið farið að dæla upp
olíu í auknum mæli eða eitthvað í
þá vem. Suður-Kórea er svo eina
ríkið sem í hóp „fimm
bestu“kemst, sem maður gæti fyr-
irffam búist við að sjá þar, en þar
hefur orðið feiknalegt uppgos í
iðnaði á næstliðnum áratug.
Þeir sem töpuðu
Þá er að skoða þá sem töpuðu í
samanburðarfræðum þeirra sem
tóku saman Þróunarskýrslu heims-
ins (World Development Report)
sem klausan í Newsweek er byggð
á. En þau em þessi, öll með ,jiei-
kvæðan hagvöxt":
Trinidad/ Tobago -5,5%
Sameinuðu fursta-
dæmin - 4,5%
Sádi Arabía -1,8%
Nicaragua - 1,6%
Niger -1,6%
Hér em Iíka ýmsar fúrður. Eftir
allt talið um efnahagslega stöðnun
í kommúnistaríkjum gæti maður
ætlað að þau væm hér efst á blaði.
Svo er ekki. Eina „rauða ríkið“
sem hingað kemst er Nicaragua, en
þar geisaði borgarastyrjöld mest-
allan skýrslutímann. Eitt ríki virð-
ist komið á þennan lista í takt við
almennar fréttir, en það er Niger,
eitt af fátækustu ríkjum Afríku og
staðsett á illræmdu þurrkabelti.
En svo geta menn rekið upp
stór augu þegar þeir sjá, að tvö af
langríkustu ríkjum heims, olíu-
veldin á Arabíuskaga, Sádi- Arabía
og Sameinuðu arabísku fursta-
dæmin, em hér hátt á blaði. Sem
minnir, sem fyrr segir, enn og aftur
á það, hve takmarkaðar upplýsing-
ar um efnahag em á bak við svona
samanburðartölur. I þeirra dæmi
hefur það væntanlega gerst, að þau
hafa ákveðið að dæla ekki upp
sinni olíu með sama hraða og áður.
Og kannski hefúr það líka komið
til að fúrstamir sem ráða í þessum
löndum hafi verið búnir að byggja
flestar glæsihallir sínar áður, sem
og banka og flugstöðvar, og því
hafi orðið vemlegur „samdráttur í
atvinnulífi" á þessum slóðum.
Aksturstæknileg atriði
Að lokum þetta: Ekki verður of
oft yfir því kvartað að um alla fjöl-
miðla breiðist út sú árátta að tala
„fræðilega" um allan skrattann.
Nýlegt dæmi úr útvarpsþætti þar
sem m.a. var rætt um brýr og vegi,
nytsemd og fegurð í slíkum mann-
virkjum. Vegagerðarmaður hafði
orðið og lýsti hugsjónavegi sínum
á þá leið að „vegferillinn sé hag-
stæður aksturstæknilegum atrið-
um“. Jamm, mikill er andskotinn.
Hér er vitanlega átt við veg sem
þægilegt er að aka, það er allt og
sumt. Eitt dæmi af átján og hundr-
að og átján...
ÁB.
ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 10. júlí 1991
Síða 2