Þjóðviljinn - 14.08.1991, Page 11

Afmæu
Helgi Hálfdanarson
80 ára 14. ágúst 1991
Arið í ár hefur sér það til ágæt-
is meðal annars að á pví eiga þrír
höfirðsnillingar á sviði bókmennta-
þýðinga úr ^rlendum málum
merkisafmæli. A „öðrum fimmtu-
degi í góu“ var haldið upp á
tveggja alda afmæli Sveinbjamar
Egilssonar, og nú er líða tekur á ár-
ið minnumst við tveggja mestu
merkisþýð^nda þessarar aldar,
Magnúsar Asgeirssonar, sem hefði
orðið níræður í haust, og Helga
Hálfdanarsonar sem í dag fyllir átt-
unda tuginn. Ekki er þó víst að
mikið veður verði út af þessu gert
eða miklu til tjaldað, enda eru þýð-
endur menn af því tagi sem bregða
yfir eigin personu emskonar hul-
íðshjálmi og láta verk sín tala
fremur en að troða sér sjálfum fyrir
allra augu. En verk þessara þriggja
em löngu orðin þjóðareign og
munu móta málvitund manna svo
lengi sem okkur finnst taka því að
vera íslensk þjóð.
Það sem eftir Helga Hálfdanar-
son liggur nú í dag er bæði mikið
og fjöTbreytilegt og spannar raunar
víðara svið en nokkurs fyrri þýð-
anda, jafnt í tíma sem rúmi, og nær
yfir sæg ljóða frá ýmsum öldum
og heimsálfum og tugi leikrita í
bundnu máli, að ógleymdum beitt-
um og skeleggum greinum hans
ffumsömdum. Þegar á allt þetta er
litið og haft i huga að í öllum þess-
um verkum er hvergi slakað á
ströngustu kröfum listarinnar má
það teljast allt að því hlægilegt að
Helgi skuli ekki löngu vera kom-
inn í heiðurslaunaflokk lista-
manna, úr því svoleiðis nokkuð er
til á annað borð. Með þessu er þó
ekki verið að segja að Helgi hafi
sóst eftir slíku nema síður væri,
því hann hefur einmitt af mikilli
staðfestu afþakkað allar þær
vegtyllur eða „viðurkenningar"
sem í boði hafa verið, hvort heldur
er í formi silfúrfáka eða annars
nýtilegra. Menn geta að sjálfsögðu
hrist höfuðið yfir slíkum viðbrögð-
um og kennt við ólíkindi og kenjar,
en að baki jþeirra má kannski eygja
þær heilbrigðu forsendur að bok-
menntastörf eigi að metast og
launast sem hver önnur heiðarleg
vinna, en ekki að vera háð vild og
náð pólitiskra nefnda eða sjálfskip-
aðra menningarvita, sem og það að
öll auglýsingamennska í heimi list-
anna sé óbrigðult merki um hnign-
un sanns áhuga á þeim. Vitaskuld
má segja að ritstörf Helga hafi ver-
ið að mestu ólaunuð í venjulegum
skilningi og að hann sé í hópi gef-
enda, ef hóp skyldi kalla, því þeim
fer auðvitað sífjölgandi sem aðeins
vilja heimta og þiggja mikið fyrir
lítið.
Annað í fari Helga sem kann
að fiokkast undir sérvisku meðal
nútíma Islendinga, þar sem enginn
er maður með mönnum nema hann
fari í svo og svo margar utanlands-
reisur á ári hverju, helst á ríkisins
kostnað, er það að hann hefur ekki
lagt leið sína út fyrir landsteina
svo vitað sé í hartnær hálfa öld.
Þetta kann að koma á óvart, eink-
um þar sem þýðandi á í hlut sem
hefur Ieitað svo víða fanga á er-
lendum og fjarlægum slóðum. En
hér má hafa í huga orðin „flaug þá
stundum fjaðralaus/ feðra vorra-<
andi“, því í stað ráps milli mis-
glæstra flugstöðva og keimlíkra
ferðamannastaða hefúr Helgi eftir
sínum leiðum leitað á vit hinna
innstu helgidóma og sönnustu dýr-
gripa þjóðanna, sem búa í skáld-
skap þeirra, og fært okkur hingað á
vængjum oroanna, endurskapaða
til varanlegrar eignar. Þýðingar
hans eru enginn landflótti heldur
landvinningar í góðum skilningi
og sú landvöm sem síst er vanþörf
á nú á tímum. Þýðendur á borð við
Helga em nefnilega öðrum fremur
ræktendur sinnar eigin tungu og
miklu nátengdari henni en allir
þeir höfundar sem bíða þess eins
að verk þeirra verði þýdd sem allra
fyrst á skandinavísku. Það var vel
að orði komist, er Helgi sagði eitt
sinn á fúndi Grikklandsvina að
hann hefði þurft að þýða grísku
harmleikina á íslensku til þess að
eta lesið þá sjálfur. En um leið
efur hann lyft okkur löndum sín-
um upp úr viðjum eymennskunnar
og brugðið klasáískri birtu yfir
gráma og ringulreið okkar daga.
Þótt Helgi hafi á þessum merk-
'isdegi þegar skilað æmu dags-
verki, bíða margir þess með eftir-
væntingu hvað komi nú næst frá
hans hendi, því aldurinn bítur ekk-
ert á Helga, og hann er síungur
eins og sa skáldskapur sem hann
hefur verið að fást við um ævina.
Raunar er hann í ætt við þá kappa
sem hann hefúr nýlokið við að
þýða, þá Sófókles og Evrípídes,
sem ortu sum sín mögnuðustu verk
á níræðisaldri. Vandinn gæti hins
vegar legið í því að fmna verðugt
viðfangsefni eftir að hafa þýtt öll
leikrit Shakespeares og grisku
harmleikina samanlagða - þá er
fátt eftir nema Dante sem gæti kór-
ónað ævistarfið. En nú er mál að
linni, því ekki var það ætlunin hér
að segja neinum fyrir verkum,
heldur aðeins að senda afmælis-
kveðju og kannski i leiðinni að
taka undir það sem þeir Pindar
hinn fomgríski og Grimur Thom-
sen orðuðu svo vel í sameiningu:
„Honum lofs ég örvar ætla að
senda,
er í réttu marki skulu lenda. "
Kristján Árnason
Orðsending til
Guðmundar frá Eiríksstöðum
Jæja, gamli vinur.
Ég hef það fyrir satt, að þú sért
orðinn 85 ara. Hafir orðið það 20.
maí s.l. Mér er sagt að af þessu til-
efni hafi vinir þímr haldð pér sam-
sæti í Húnaven um Hvítasunnuleyt-
ið - og þótti engum mikið. Því mið-
ur gat ég ekki komið því við að vera
þar nærstaddur til þess að heilsa upp
á þig og rifja upp gömul og góð
kynni. En ,fiin gömlu kynni gleym-
ast ei“, máttu vita. Þau mást ekki
svo auðveldlega út, sem betur fer.
Þú manst auðvitað ekkert eftir
því hvenær ég sá þig fyrst, sem ekki
er heldur von. Og það em ekki
miklar líkur á því að þú hafir séð
mig þá, enda sjónin varla komið til.
En þetta var nu í okkar kæm Stafhs-
rétt í Svartárdalnum. Ætli ég hafi
ekki verið 11 ára gamall og ekki
mikill fyrir mann að sjá. En ég var
snemma mikil kindasál og fannst
það merkur áfangi á lífsleiðinni að
fá að ösla þama um eina fjárflestu
skilarétt landsins. En þá kunnu
menn enn að meta kindakjöt og
þjóðin ekki farin að leitast við að
draga ffam lífið á næringarlausu
„kmðeríi!. Hámark þessa hátiða-
halds fannst mér þó vera þegar
Karlakór Bólstaðarhlíðarhrepps,
undir stjóm Gísla frá Eyvindarstöð-
um og Karlakórinn Heimir í Skaga-
firði, undir stjóm Jóns frá Hafsteins-
stöðum, stilltu sér upp og sungu
hvert lagið af öðm. Þu söngst þama
tenór-sóló og.hreifst ég mjög að
þeim söng. Ég spurði hver ætti
þessa háu og björtu tenórrödd og
var mér sagt að það væri Guðmund-
ur Sigfússon frá Eiriksstöðum i
Svartárdal.
Það var svo einnig í sambandi
við söng í Stafnsrétt, sem kynni tók-
ust með okkur nokkmm ámm
seinna. Kvenfélagið í Bólstaðarhlíð-
arhreppnum hafði reist veitingatjald
þama við réttina og seldi þar kaffi.
Það var mikið kaffi dmkkið í því
tjaldi og þó enn meira sungið. Ég
slóst eitt sinn í hópinn og þá vildi
svo til, að ég lenti við hliðma á þér í
,,kómum“. Þá tókum við lagið sam-
an í fyrsta sinn en ekki síðasta.
Hér em auðvitað ekki tök á því,
að rifja upp alla okkar samfúndi.
Verður þvi aðeins hoppað á stöku
hnjótum.
Hvemig væri að staðnæmast um
stund við 11. mars 1944? Þá stóð
Húnavaka yfir á Blönduósi. Heimir
fór vestur og hélt þar söngskemmt-
anir. Kórmennimir fóm neim um
nóttina utan hvað við Þorsteinn Sig-
urðson frá Stokkhólma ákváðum að
dvelja enn um stund meðal Hún-
vetninga. Þar hefúr aldrei verið í kot
vísað. Daginn eftir bar saman fúnd-
um okkar Jóns í Finnstungu, nú í
Artúnum - og hann taldi okkur á að
fara með sér um nóttina því þótt tak-
mark okkar væri að fara i Eiríkstaði
til fúndar við þig, þá væri Finn-
stunga í leiðinni, sagði Jón. Leið
svo næsti dagur ffam undir kvöld í
miklum fagnaði í Finnstungu. Þá
var Jón búinn að síma í Pétur á
Brandsstöðum - Pétur Bolla - og
lofa því fyrir hönd okkar Steina, að
koma þar við. Um kvöldið fómm
við svo allir þrír ffam í Brandsstaði
og lengri varð sú dagleiðin ekki.
Daginn eflir fylgdi Pétur okkur svo
á hestum yfir halsinn milli Blöndu-
dals og Svartárdals og hyllti nú
loksins undir það, að við kæmumst í
Eiríksstaði.
Auðvitað höfðum við ekki fyrr
heilsast en þú settist við orgelið og
upphófst nú mikill söngur, sem stóð
lengi dags. Þú slóst því fljótlega
föstu að við færum ekki fetinu
Iengra fvrr en á morgun. Og þar sem
allar okkar áætlanir vom nú komnar
úr skorðum hvort sem var, sam-
þykktum við þessa tillögu þína mót-
atkvæðalaust.
Þú manst það kannski, að hjá
þér var staddur sá mæti maður
Bjami Jónasson, bóndi og kennari í
Blöndudalshólum. Bjami hafði
ákaflega gaman af að gripa í spil og
nú langaði hann mjög til þess að fá
okkur „í slag“. En við vorum alltaf
sammála um það, Guðmundur, að
maður megi ekki ætíð gera það eitt
sem mann langar mest til, an tillits
til annarra. Því létum við að óskum
Bjama. Sjálfúr var ég áhugalítill
spilamaður og því klaufskur í þeirri
hst. En „þótt nattúran sé lamin með
lurk“, þvi miður stóðum við okkur
að því að vera famir að raula eitt-
hvert tvísöngslagþegar við áttum að
einbeita okkur að því, að spila úr
vandasamri sögn.
Daginn eftir þurftir þú að sækja
einhvem vaming ffá Blönduósi út
að Ytra-Tungukoti, eins ogþað hét
þá. Vörumar sóttir þú á sfeða og
væri upplagt fyrir okkur að sitja a
honum ut hjá Bólstaðarhlíð. Við sá-
um að það var skynsamleg tillaga.
Bjöm á Gili, sem þá bjó á Brun,
ffétti af þessum tilvonandi ækistúr
og ákvað að slást í förina. En okkur
gekk erfiðlega að slíta okkur ffá
orgelinu svo ekki var komist af stað
fyn- en undir kvöld. Við ókum svo
syngjandi sælir út alla Svartá en þá
kom það á dajþnn, að þú þurftir að
skjótast heim í Finnstungu áður en
þú héldir heimleiðis. Og þar sem
við Steini vorum nú einu sinni
komnir nokkuð úr leið ákváðum við
að slást í förina. Og auðvitað skarst
þá Bjössi ekki úr leik. Var nú í snatri
myndaður tvöfaldur kvartett þar
sem þeir Finnstungubræður þrir,
Tryggvi faðir þeirra og svo við jjór-
menningamir. Mig rámar eitthvað í
það, að við höfúm ekki farið mjög
snemma að sofa nóttina þá.
Eitt sinn henti það, að við hitt-
umst hér í höfúðstaðnum, ásamt
Jóni frá Finnstungu. Ég veit að þú
manst vel þennan vinafúnd þvi ég
minntist á nann þegar ég hnngdi í
þig í tilefhi af afmælinu. Eitt kvöld-
íð mæltum við okkur mót á
skemmtistaðnum Lido. Sá ágæti
staður er nú víst löngu úr leik. Við
vorum svo heppnir að ná í borð út af
lyrir okkur. Svo virtist sem allir ættu
það erindi á þennan skemmtistað að
dansa, nema við. I stað þess að taka
!)átt í fótamcnntinni fórum við bráð-
ega að raula en varfæmislega þó,
því ekki vildum við trufla dansinn.
Og þar sem við vomm nú þrir þá
rauluðum við auðvitað þriraddað.
Þú söngst auðvitað „melodiuna" en
við Jón einhveijar heimasmíðaðar
undirraddir. Bráðlega fór fólk að
hópast að borðinu til okkar. Við
vildum ekki trufla samkvæmið og
hættumþví söngnum. Þá fórblessað
fólkið að kalla kapó og heyr, eins og
Frans í Málmey í Sauðárkrókskirkju
forðum, svo við hófum sönginn á
ný. Brátt gerðist það, sem við áttum
ekki von a: Fólkið hætti að dansa og
tók að hlusta á þessa sérkennilegu
„frubadúra“ norðan af landi, sem
vom haldnir þeirri ffáleitu hug-
mynd, að hægt væri að setja sig nið-
ur á svona stað til þess að raula
saman í rólegheitum.
Okkur fannst samt sem áður að
við værum orðnir þama hálfgerðir
skemmdarverkamenn, svo við þok-
uðum okkur fram í anddyri, tókum
þar enn eitt lag og kvöddum þar
með þessa áhugasömu áheyrendur.
Sem betur íþr hittumst við alloft
á næstu árum. Ég ætla ekki hér og
nú að fara að minna þig á öll þau
lög, sem við sungum þá saman,
enda veit ég að þess þarf ekki.
En við áttum fleira saman að
sælda. Við störfúðum saman, um
alllangt skeið í stjóm Hrossaræktar-
sambands Norðurlands. Þú varst
auðvitað sjálfsagður í stjóm þess fé-
lagsskapar, sem frábær hestamaður
og hrossaræktandi, en innganga mín
i petta samfélag átti sér aðrar orsak-
ir, eins og þú þekkir. En mér þótti
ánægjulegt að taka þátt í þessu
starfr. Það gaf mér færi á að hitta
þig oftar en annars hefði orðið, auk
pess sem ég kynntist þama afbragðs
mönnum, sem með okkur störfuðu í
stjóminni, svo sem Haraldi Þórar-
inssyni á Laugalandi og Guðmundi
Snorrasyni á Akureyri.
Jæja vinur. Þó að af mörgu sé að
taka þegar farið er að grúska í þess-
um minningasjóði þá verður ein-
hversstaðar að setja punktinn. Ekki
veit ég hvar né hvenær okkur auðn-
ast að taka næst saman lagið. En
mér kemur í hug vísa, sem ég heyrði
Svein heitinn afa minn kveða stund-
um:
„Þegar við hittumst himnum á,
hvorugur verður móður, —
syngja skulum saman þá
séra Friðrik góður. “
En okkur liggur svo sem ekkert
á. Það er engin hætta á því að við
gleymum lögunum okkar.
Vertu svo ævinlega blessaður.
Magnús H. Gíslason
fmá
ii
LESENDUM
Síbyljustöðvamar
Það var mikið óhappaverk,
sem unnið var þegar útvarpslög-
unum var breytt í þá veru að
leyfa frjálsan útvarpsrekstur,
enda stóð ekki lengi á því að alls-
konar braskaralýður reis upp á
afturlappirnar og stöðvarnar
þutu upp einsog gorkúlur,og nú
skyldi syna þessum komma- og
framsóknarlyð (og kannski
kvennó líka) hvernig vestrænt
íhaldslýðræði blómstraði í sam-
keppni við staðnað afturhald.?
Nú skeður það að Morgunblaðið
skrifar harðorða grein í aðalpóst
blaðsins nýlega par sem þessir
gemlingar voru teknir á beinið
vegna pess að ein þessara stöðva
heiur ákveðið að útvarpa vikulega
fjögurra tíma amerískum útvarps-
þætti, op þegar blaðarisinn setur upp
ygglibrún þá mega litlu guttamir
fara að vara sig.
Blaðið segir á einum stað í
greininni: Morgunblaðið barðist fyr-
ir frjálsri útvarpsstarfsemi á sínum
tíma, en sú barátta var sannarlega
ekki háð til þess að metnaðarlaust
fólk gæti afskræmt þá hugsjón er
liggur að baki frjálsri starfsemi á
þessu sviði fjölmiðlunar.
Nú var það í farvatninu eftir
stórfund Sjalfstæðisflokksins að
selja sem mest af ríkisíyrirtækjum
og var þar sérstalega talað um Rás
2, er ínaldið hefúr talið að væri
áróðurstæki fyrir laumukomma og
ffamsóknarmenn (oft umræðuefni í
heitum pottum) slíkt gæti flokkur
með blátt blóð í æðum ekki þolað.
Sannleikurinn er hins vegar sá að
ríkisútvarpið hefúr ffá upphafi vega
verið ein nelsta og besta menningar-
stofnun í landinu, og verður gömlu
gufunni, eins og farið er að kalla
rásina, seint þaldcað fyrir það góða
menningarstarf er þar hefúr verið
unnið í gegnum árin. Um Rás 2 eða
Þjóðarsálina, sem talið er að nái til
þorra landsmanna, er það að segja
að þessi rás virðist falla fólki í geð,
og er góður snertipunktur við at-
burði líðandi siundar, og ber að
þakka því ágæta fólki er þar starfar.
Ég vil því ekki blanda fjölmiðlun
ríkisútvarpsins saman við þessar sí-
byljustöðvar er Moggmn var að
skamma, með réttu, pví hvenær er
meiri þörf en einmitt nú, að fólk gái
að sér þegar erlendur óþjóðarlýður á
plötum og hljómböndum er að
verða ófnðarvaldur á heimilum
fólks í landinu, þegar plötusnúðamir
qru spangólandi aílan sólarhringinn.
Eg segi bara: Er ekki mál að linni?
Smyljustöðvamar og þeir sem þar
stjóma ættu því að sja sóma sinn í
því að spila og syngja fyrir fólk sem
er í eldri kantinum, og þá af þjóð-
legri tónlist, heldur en þessa síbylju
fram og afhrr með þessum óffiðar-
gemlingum, öskri þeirra og bjána-
latum.
Með kveðju,
Páll Hildiþórs
Síða 11
0' BÖ'tZ
ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 14. ággpt,T99t
TGGT Jííúqc .AT Tjasbí.M:vr>;i.tt 11/ iu.*t h.kj