Þjóðviljinn - 31.08.1991, Blaðsíða 6

Stórauknar álögur og
verðbólguskriða framundan?
Ámi Þór Sigurðsson skrifar
■p “
IV;
íkisstjórnin og þingflokkar hennar
vinna nú að því að leggja síðustu hönd
á frumvarp fjármálaráðherra til fjár-
Jaga fyrir árið 1992. Fjölmiðlar hafa
fjallað talsvert um þau drög að fjárlagafrum-
varpi sem stjórnarflokkarnir hafa til skoðunar,
gert grein fyrír ýmsum þáttum og viðbrögðum
i stjornarliðinu. Þegar þetta er skrifað eru
langt frá því öll kurl komin til grafar, en þó er
Ijóst að nokkrar þeirra hugmynda sem fagr-
áðuneytin hafa komið með sæta verufegri
gagnrýni í röðum stjórnarliða.
Fjarmálaráðherra hefur sagt að því sé stefnt
að útgjöld ríkisins árið 1992 verði ekki hærri að
raungildi en fjárlög yfirstandandi árs gera ráð fyr-
ir og að viðhalda eigi stöðugleika i
efhahagsmálum. Það þýðir að út-
gjöldin eigi ekki að vera meiri en
um 105 milljarðar króna á verðlagi
f janúar sl. Ennfremur hefur komið
ffam að reiknað sé með um 4
milljarða króna halla á fjárlögum
næsta árs, þannig að tekjur ríkisins
þurfa samkvæmt því að nema rúm-
um 100 milljörðum. Rik áhersla er
lögð á það í málflutningi stjómar-
liða að ekki komi til greina að
hækka skatta. Til glöggvunar er
rétt að taka ffam að þá er verið að
tala um að niðurstöðutalan tekna-
megin í fjárlögum megi ekki vera
hærri en sem nemur u.þ.b. 27% af
landsffamleiðslu. Hins vegar er
ekki þar með sagt að ekki se hægt
að auka tekjur nkisins án þess að
það mælist sem skattahækkun í
nefðbundnum skilningi. Og það er
einmitt sú leið sem ríkisstjómin
virðist ætla að fara í auknum mæli,
nefnilega að innheimta þjónustu-
gjöld sem færast til lækkunar á
gjaldahlið fjárlaga, em sumsé ekki
færð teknamegin og skilgreinast
þess vegna ekki sem skattar. Þetta
er vitaskuld bara orðhengilsháttur.
Öllum ætti að vera ljóst að hér er
um auknar álögur á almenning í
landinu að ræða, kjararýmun, og
þá skiptir ekki höfuðmáli hvaða
nafhi menn kjósa að nefha þær.
En lítum aðeins nánar á það
sem verið er að fjalla um. I fyrsta
lagi em það skólagjöldin. Hug-
myndir em uppi um að leggja
skólagjöld á nemendur í fram-
haldsskólum og háskólum. Nú
þegar greiða nemendur víða innritunargjald eða
Íiappírsgjald, t.d. er innritunargjald í Háskóla ls-
ands nu 7.700 krónur, þar af renna 5.700 krónur
til Félagsstofnunar stúdenta en 2.000 krónur til
Háskólans. Skólagjöld í því formi sem nú er verið
að ræða um em því nýjar álögur en ekki hækkun á
skólagjöldum eins og einhvers staðar var látið að
Sa. Skólagjöld afþeirri stærðargráðu sem rætt
r verið um gætu skilað ríkissjóði um 400
milljónum, en þá er gert ráð fyrir að gjöldin á há-
skófastigi yrðu 30 þúsund krónur og 15 þúsund
krónur á framhaldsskólastigi. Það þyðir að nem-
endur eða fjölskyldur þeirra bæm hvorki meira né
minna en 7-8% af heildarkostnaði ríkisins við
rekstur háskóla og framhaldsskóla í landinu.
Heilbrigðis- og tiyggingamá| em umfangs-
mesti útgjaldaliður fjárTaganna. Á yfirstandandi
ári fara ríflega 40 milljarðar í þennan málaflokk
Hér er farið inn á nýja braut í
skattheimtu á íslandi því hingað til
hefiir verið sæmileg pólitísk sam-
staða um velferðarkerfíð sem hef-
ur verið að þróast og mótast á liðn-
um árum.
og þcss vegna ekki óeðlilegt að reynt sé að ná hér
einhverjum spamaði þegar á annað borð er verið
að skera niður ríkisútgjöldin. Það er hins vegar
einkennandi fyrir hugmyndafræði núverandi rikis-
stjómar að það er ekki leitast við að hlífa þeim
tekjulægstu neldur em byrðamar helst lagðar á þá.
Það á við um aukinn hlut sjúklinga í lyfjakostnaði,
það á við um aukinn hlut foreldra í kostnaði vegna
skólatannlækninga og tannréttinga og það á við
um hugmyndir um gjald á heilsugæslustöðvum og
ríkisspítölum. Með þessu og ýmsu öðm hyggst
heilbrigðisráðherrann spara ríkissjóði um 3 tif 4
milljarða, en það lætur nærri að vera um 10% af
öllum útgjöldum til heilbrigðis- og tryggingamála.
Hér er farið inn á nýja braut í skattheimtu á ís-
landi því hingað til hefur verið sæmileg pólitísk
samstaða um velferðarkerfið sem hefúr verið að
Eróast og mótast á liðnum ámm. Að minnsta kosti
efúr verið samstaða um að allir ættu að hafa jafh-
an aðgang að heilbrigðisþjónustunni og menntun
án tilíits til efnahags. Þessum grundvallarþætti
virði^t nú eiga að kasta fyrir róða.
Ymsir stuðningsmenn ríkisstjómarinnar munu
vera lítt hrifnir af hugmyndum um niðurskurð á
velferðarkerfinu. I þingflokki Alþýðuflokksins ber
mest á þeim Össuri Skarphéðinssyni þingflokks-
formanni og séra Gunnlaugi Stefánssyni, en báðir
hafa lýst því yfir opinberlega að þeir telji að seil-
ast eigi í vasa þeirra sem betur mega sín í samfé-
laginu til þess að auka tekjur ríkissjóðs. Þá virðist
sem samstaða sé ekki órofa meðal ráðherra Al-
Eins og sjá má á línuritinu hefur verðbólgan verið á uppleið frá því núverandi ríkisstjónr tók við völdum.
þýðuflokksins. Jóhanna Sigurðardóttir félagsmála-
raðherra mun enn sem fyrr leggjast gegn atlögu að
velferðarkerfinu, sérstaklega hugmyndum um
skólagjöld og sjúkrahúsgjöld. Hjá Sjálfstæðis-
flokknum hefur borið á andstöðu Matthíasar
Bjamasonar við niðurskurðarhugmyndum. Hann
lýsti því yfir í útvarpi að rétt væri ,að auka álögur á
breiðu bökin í stað þess að höggva enn í knérunn
Íieirra sem minna mega sín. Þá telur hann rétt að
eggja skatt á fjármagnstekjur og undir það taka
fjölmargir þingmenn og ráðherrar Alþýðufiokks-
ins. Friðrik Sophusson ijármálaráðherra sagði hins
vegar í Þjóðviíjanum á fimmtudaginn var að ekki
yrði gert ráð fyrir slíkum skatti í íjárlögum næsta
árs þó hann kynni að koma síðar. Guðmundur
Hallvarðsson þingmaður Sjálfstæðisflokksins og
formaður Sjómannafélags Reykjavíkur segist hafa
fengið loforð frá Davíð og Friðrik um að sjó-
mannaafsláttur verði ekki Iækkaður eins og heyrst
hafði, en heimildir Þjv. herma að enn sé rætt um
að afhema sjómannaafsláttinn í áföngum á þremur
til fjórum árum.
Lítum svo aðeins á nokkra aðra málaflokka. 1
samgöngumálum er áætlað að spara um einn og
hálfan milljarð en heildarútgjölcíin í málaflokkn-
um á þessu ári eru um 7,3 milljarðar. Þar af fara
um 5,4 milljarðar til vegamála þannig að svigrúm
til niðurskurðar í samgöngumálum er nánast ekk-
ert nema að dregið verði úr vegaffamkvæmdum.
Vegagerðinni eru markaðar tekjur í lögum um
fjáröflun til vegagerðar, en það eru bensíngjald og
þungaskatíur. Þessi gjöld renna óskipt til v.""i-
mála og þó þau yrðu ekki hækkuð með regk
millibili eins og venja er eða jafhvel lækkuð og
þannig dregið úr áformuðum vegaffamkvæmdum
myndi það ekki skila ríkissjóði auknum tekjum.
Nema auðvitað að ríkisstjómin sækti gull í greipar
vegasjóðs, t^eki sumsé hluta af vegafé í hina al-
mennu hít. I hafnaframkvæmdum er einnig afar
lítið svigrúm því skuld ríkissjóðs við sveitarfélög-
in vegna hafnaffamkvæmda mun um næstu ára-
mót nema um 600 milljónum króna en á þessu ári
er varið um 675 milljónum króna til hafnaffam-
kvæmda þegar allt er talið. Og gera má ráð fyrir
að á næsta ári þurfi ríkið að gera upp um 3-400
miljónir króna vegna hafhaffamkvæmda þannig
að litið fer augljóslega fyrir nýffamkvæmdum.
Heimildir blaðsins herma að lítið hafi verið rætt
um þjónustugjöld vegna hafnanna að þessu sinni
en sfík gjöld standa nú algerlega undir ffam-
kvæmdakostnaði í vegagerð
og flugmálum.
Landbúnaðarráðherra seg-
ir að spara eigi 1,1 milljarð
vegna nýja búvörusamnings-
ins en þo er ætlunin að standa
við hann eftir því sem næst
verður komist. Sá sem hér
heldur á penna hefúr þó ekki
fengið þetta dæmi ráðnerrans
til að ganga upp. Af öðrum
spamaðaráformum á sviði
landbúnaðarmála mun helst
rætt um helmings lækkun á
ffamlögum til framleiðni-
sjóðs, niðurskurð á ffamlög-
um til búnaðarfélaga, skóla-
gjöld við bændaskólana og
þjónustugjöld hjá Rannsókna-
stofhun landbúnaðarins. Þá er
ekki ósennilegt að landbúnað-
arráðherra vilji fá jarðalögum
breytt á Alþingi til að draga
úr framlögum ríkisins vegna
þeirra.
Breikkum skattstofna og
fækkum undanþágum er boð-
skapur fjármálaráðherra
tekjumegin í fjárlögunum.
Hér hlýtur að muna mest um
breytingar á virðisaukaskatti,
þ.e. að undanþágum þar verði
fækkað verulega en ef marka
má yfirlýsingar um að ekki
eigi að auka neildarskattbyrð-
ina hlýtur virðisaukaskattstig-
ið að lækka eitthvað. Ýmsar
nauðsynjavörur eru nú með
lægra þrep í vaskinum og því
hlýtur að vera spurt hvort rík-
isstjómin hafi í hýggju að
hækka skattþrepið á matvömm sem nú eru í lægri
flokknum, svo sem mjólkurvörum, fiski, grænmeti
og dilkakjöti.
Það þótti mikill áfangi til styrktar menningar-
starfseminni í landinu þegar ákveðið var að fella
niður virðisaukaskatt af bókum. Nú er spurt hvort
hverfa eigi af þeirri braut og skattleggja menningu
í enn rikari mæli en þegar er gert. Dagblöð, af-
notagjöld útvarpsstöova, rafmagn, heitt vatn og
olía til húshitunar eru undanþegin virðisaukaskatti
en breikkun á skattstofninum, sem fjármálaráð-
herra er „skotin í“ svo notuð séu orð Friðriks Sop-
hussonar í Þjóðviljanum 10. ágúst sl. þýðir á
mannamáli að þessir liðir hækka og kjörin rýma.
Þá má nefna fólksflutninga, ferðaskrifstofur og
hótel sem greiða ekki virðisaukaskatt, en það
hefði væntanlega í för með sér algert hrun fyrir
ferðaþjónustuna ef skatturinn yrði lagður á. Um
Öllum ætti að vera ljóst að hér er
um auknar álögur á almenning í
landinu að ræða, kjararýmun, og
þá skiptir ekki höfuðmáli hvaða
nafni menn kjósa að nefna þær.
12% af gjaldeyristekjum þjóðarinnar koma frá at-
vinnugreininni.
Og loks er órætt um áhrif fækkunar undan-
þága frá vaski á framfærsluvísitöluna. Jafnvel þó
skattstigið yrði eitthvað lækkað er óhjákvæmilegt
að vísitalan ryki upp, þó ekki sé nema vegna þess
að liðimir sem nu em undanþegnir virðisauka-
skatti vega trúlega um 20% í ffamfærsluvísitölu
og niðurgreiddar vömr í virðisauka vega nálægt
10% í sömu vísitölu. Þá myndi einnig Tánskjara-
vísitalan hækka, og vextimir og svo koll af kolli
og verðbólgubálið læsist fyrr en varir í hvað eina
sem fyrir verður. Var einhver að tala um stöðug-
leika í efnahagsmálum?
Svart-
hvítur
heimur
Það er alveg hreint með
ólíkindum hvað full-
orðnir menn geta tekið
Eað nærri sér þegar fót-
oltaliðið þeirra tapar
hverjum leiknum á fætur
ððrum. Sálartetrið krump-
ast saman og blæs síðan
eldi og eimyrju á hvað sem
fyrir verður.
Eg læt það nú vera þó
einhveijir verðipinusánr
tiegar tiltekið lið nær ekki í
slandsmeistaratitil í tæpan
aldarfjórðung, en fyrr má nú
aldeilis fyrr vera. Aðra skýr-
ingu kann undirrituð a.m.k.
ekki á ægilegri andfýlu sem
blæs úr „leiðara“ Pressunar
nýliðinn fimmtudag, en höf-
undur hennar er eipmitt eld-
heitur káerringur. I þessum
pistli kætist ritstjóri Press-
unnar mjög yflr slæmri fjár-
hagsstöðu Þjóðviljans og tel-
ur hana mikið „fagnaðar-
efni“ og ber saman við það
að Pravda skuli vera bönnuð
í Sovét. Ja héma hér. Hvað
reyna menn ekki að finna sér
til að fagna yfir þegar allt
annað bregst?!
Röksemdafærsla ritstjór-
ans fyrir þessum mikla fögn-
uði sinum er að vísu svolítið
eins og út úr kú og gæti eins
snúist gegn höfúndi sjálfum
og fyrirtækinu sem gefur út
pappírinn sem hann skrifar á.
En það er ekki nema von
eins og sálartötrið er á sig
komið að hugsunin snúi upp
á sig. Illska Pressuritstjórans
út í Þjóðviljafólk verður þó
tæplega með öllu skýrð ut
frá slæmu sálarástandi eftir
hrakfarir í fótboltanum, enda
hefur Pressan til þessa ítrek-
að sýnt nokkrum starfs-
mönnum Þjóðviljans þá vel-
vild í verki að bjóða peim
vinnu og gull og græna
skóga í kaupbæti. Þannig að
eitthvað fleira hlýtur að
koma til.
Nú fyrir stuttu fréttist af
því að Pressan væri til sölu
og myndi hæstbjóðandi
hreppa „hnossið". En nú má
spyrja, eins og fyrrum var
spurt um Rás tvö, hvað á
eiginlega að selja? Orðsporið
kannski? Varla er ritstjórinn
falur.
Já, það er vissulega svo-
lítið freistandi að taka hér
upp umræðu um Pressuna al-
mennt og það álit sem blaðið
hefur komið sér upp með
„frétta“flutningi sinum. En
það skal látið ogert, í bili að
minnsta kosti enda plássið
lítið.
Hitt er líka miklu meira
freistandi að velta sér oggul-
ítið upp úr þeim umræðuefn-
um sem umræddur ritstjóri
telur helst eiga erindi við
lesendur og skrifar um lærð-
ar greinar í viku hverri: Um
hvað telst snobb, um hvaða
kunningjar hans sækja hina
og þessa skemmtistaðina, um
hvaða sextán ára stelpur séu
á lausu ennþá, um hvemig
alkar umhverfast í dellukalla
eftir þurrkun, um eftirsótt-
ustu piparsveinana, um hvað
sé inni og hvað úti, um hvort
sokkabönd séu kynæsandi
eða ekki og svo framvegis
og svo framvegis. Auðvitað
verða menn alltaf að ein-
hverju leyti að skrifa út frá
eigin reynsluheimi, en er
þetta nú ekki einum of langt
gengið? Af ávöxtunum skul-
uð þér þekkjaþá...
-vd.
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur31. ágúst 1991
Síða o