Þjóðviljinn - 14.09.1991, Page 3

að er mikið búið að fjalla um það sem
ríkisstjórnin hefur á prjónunum og
eru þess áreiðanlega fá dæmi að ijárlög á
undirbúningsstigi hafí valdið slíku umróti
í þjóðfélaginu. Skýringin er auðvitað sú
að hugmyndirnar sem lekið hafa út eru
þess háttar að flesta rekur í rogastans.
Hvort sem skólagjöldin eru úti eða inni,
hvort sem áformaðir þjónustuskattar eru
háir eða lágir, þá vitna þessi áform um
nýja sýn þeirra sem fara með völdin á
þjóðfélagið. Það er von að fólki bregði í
brún, vegna þess að mikill meirihluti al-
mennings hefur áreiðanlega staðið í þeirri
trú að tilteknir hlutir væru svo að segja
sjálfsagðir, þjóðin væri orðin samstiga í
því að hér skyldi menntun vera ókeypis,
heilbrigðisþjónusta án endurgjalds fyrir
alla, tryggingakerfi sem tryggði hverjum
manni að geta lifað með þolanlegri reisn
o.sv.frv.
Sú skoðun hefur auk þess verið útbreidd
að íslendingar væru að byggja þjóðfélag-
ið upp. Ytri einkenni þessa sjást best í öllum
þeim mannvirkjum sem byggð hafa verið á
undanfomum áratugum, til að mynda hefiir
þjóðin byggt yfir sig á hálfri öld og hún er í
miðju kafi að koma sér upp skaplegu vega-
kerfí, svo aðeins fátt eitt sé nefnt. Þjóðin
hefur áreiðanlega trúað því að tilgangurinn
með öllu þessu bardúsi væri að byggja upp
mannúðarþjóðfélag á Islandi, það væri bein-
línis markmið í sjálíu sér. Þeir sem nú sitja í
stjómarráðinu em hins vegar á allt annarri
skoðun og hafa tekið upp nýjan stíl.
Hinn nýi still birtist á marg-
víslegan hátt og einkenni hans
em meðal annars ótrúlegur hroki
og gassagangur. í þeim efnum er
forsætisráðherrann hugmyndarík-
astur. Gott dæmi um þetta em
viðbrögð hans við því að Perian
varð miklu dýrari en til stóð, svo
skiptir hundmðum milljóna.
Hann var á sínum tíma höfúð-
paurinn í því að koma upp þessu
umdeilda húsi og var vegna þeirr-
ar ábyrgðar sinnar spurður nokk-
uð út úr í sjónvarpi og svaraði þvi
til að hann hefði látið byggja húsið þótt hann
hefði vitað fyrirffam að það yrði svona dýrt.
Sjálfur hafði hann haldið „rnerka" ræðu þar
sem hann skilgreindi nýja tegund af réttlæti.
„Kaffipokaréttlæti“ hét það að vera rekinn úr
vinnu fyrir að hafa dregið sér tvo kaffipakka
á meðan menn á æðri stöðum gætu eytt
hundmðum milljóna af opinbem fé í ekki
neitt, án þess svo mikið sem fá styggðaryrði
fyrir. Kjarkur ráðherrans er slíkur að þetta
snertir hann ekki á nokkum hátt, Perlan varð
hundmðum milljóna dýrari en til stóð, ráð-
húsið er líka komið mörg hundmð milljónir
ffam úr áætlun. Samanlagður umffamkostn-
aður þessarra tveggja ffamkvæmda er hærri
en kostnaður við Ólafsfjarðargöngin, svo
dæmi sé tekið. Þetta skiptir ekki nokkm máli
fyrir fyrrverandi borgarstjóra og núverandi
forsætisráðherra og síðast en ekki síst sjálf-
skipaðan fjandmann kaffipokaréttlætisins.
Hroki rikisstjómarinnar kemur ffam á
mörgum sviðum. Til marks um það má
taka svör sama ráðherra þegar rætt er um
vanda ýmissa fyrirtækja, sem oftast em á
landsbyggðinni, þannig að vandi þeirra er
um leið vandi heilla byggðarlaga, en þau em
efnislega þessi: Ef fyrirtækin ganga ekki, þá
fara þau á hausinn og þar við situr.
Þessi afstaða nístir í gegn um merg og
bein fólks vítt og breitt um landið. Allt í
einu er kominn upp stjómarstefna sem felur
í sér algert afskipta- og ábyrgðarleysi gagn-
vart atvinnulífi landsbyggðarinnar. Varla
hefur nokkumtíma verið svo vond ríkisstjóm
í þessu landi (varla að einu sinni Viðreisnar-
stjómin hafi komist með tæmar þar sem
þessi hefur hælana) að hún léti sig að
minnsta kosti í orði kveðnu ekki varða um
það hvemig atvinnulífinu á landsbyggðinni
reiddi af.
Samfélagsmynstrið í sjávarplássunum er
gerólíkt höfuðborgarsvæðinu. A höfúðborg-
arsvæðinu er að finna svo að segja alla flóm
atvinnulífsins í landinu, fyrir utan alla þá
þjónustu sem til boða stendur. Stjómarstefn-
an snertir því sjaldan alla íbúa svæðisins á
sama hátt. Þessu er allt öðm vísi varið í
sjávarplássunum. Þar stendur og fellur
byggðin með því að fyrirtækin í sjávarútvegi
geti lifað. A mjög mörgum stöðum em fyrir-
tækin auk þess í einhverskonar sameign
heimamanna. Þar em sveitarfélög og sam-
vinnufélög oft beinir aðilar að rekstrinum og
sú sveitarstjóm er áreiðanlega ekki til sem
léti ekki til sín taka eftir mætti ef til stöðvun-
ar horfði. Ibúar þessara byggðarlaga eiga
ekki kost á sömu þjónustu, hvorki einka-
þjónustu né opinberri, í sama mæli og íbúar
höfuðborgarsvæðisins, þeir búa í flestum til-
vikum við hærra verðlag, miklu lakari sam-
göngur og skólahald er hvorki jafn öflugt né
fjölskrúðugt.
Atvinnulífið er því einhæft, og mikill
meirihluti verður að byggja afkomu sína
með einhverjum hætti á sjávarútveginum.
r
Asama tíma vita allir sem vilja vita að
sjávarútvegurinn er undirstaða þjóðfé-
lagsins. í sjávarplássunum ríkir því almennt
sú skoðun að þar sé unnið við þýðingar-
mesta atvinnuveg landsmanna, enda miklu
auðveldara að meta vinnuframlag íbúanna til
verðs í beinhörðum erlendum gjaldeyri held-
ur en á höfúðborgarsvæðinu. Um leið og
sjávarútvegurinn er undirstöðugrein með um
70-80% af heildarverðmæti útflutnings, þá
er hann fyrst og síðast atvinnugrein lands-
byggðarinnar. Þegar forsætisráðherrann seg-
ir fúllum fetum að fyrirtæki í sjávarútvegi
megi fara á hausinn fyrir sér, er hann um
leið að segja við það fólk sem vinnur í grein-
inni að það komi honum ekki við, eignir
þess og atvinna sé aukaatriði.
Kenningin sem nú er unnið eftir er ein-
faldlega þessi: Það á að fara á hausinn sem
ekki getur lifað, markaðsöflin verða svo að
ráða því hvort eitthvað kemur í staðinn. Lið-
ur í áróðrinum fyrir réttmæti þessarar kenn-
ingar er moldviðrið sem þyrlað hefúr verið
upp um að byggðasjóðimir séu að tapa gríð-
arlegum upphæðum á ábyrgðarlausri pólit-
ískri úthlutun fjár, sem engin veð séu fyrir.
Og í beinu framhaldi af því: nú skulu teknir
upp nýir og betri siðir.
Hver verða langvarandi áhrif þessarar af-
stöðu, ef boðendur hennar fá ráðið
framvindunni á næstu ámm? Ólafúr Ragnar
Grímsson og fleiri forystumenn Alþýðu-
bandalagsins hafa verið á ferðalögum um
landið undanfamar vikur, hitt fjölda fólks,
einkum forystumenn sveitarfélaga, verka-
lýðsfélaga og atvinnurekenda. Þeir segja
umhugsunarverða sögu. I öilum þessum
hópum, þar sem alþýðuflokks-
menn og sjálfstæðismenn em
fjölmennir, kveður við nýjan tón.
Mikill hluti þessa fólks talar nú
sama mál og stjómarandstaðan
og segir blákalt: Þetta er ekki rik-
isstjóm landsbyggðarinnar, og ef
fer sem horfir stefnir í fjölda-
gjaldþrot innan fárra mánaða, og
þessi hópur tekur undir með
stjómarandstöðunni í gagnrýni
sinni á ríkisstjómina. Pólitískt
gætu afleiðingamar því orðið þær
að tveggjafylkingamynstrið, með
hægri arm Alþýðuflokksins og
Sjálfstæðisflokkinn hægra megin
en stjórnarandstöðu flokkana
ásamt fylkingum úr stjómarflokk-
unum vinstra megin, festist í sessi og verði
varanlegt í íslenskum stjómmálum, a.m.k. á
landsbyggðinni.
Að því er varðar áhrifin á atvinnu- og
mannlíf á landsbyggðinni bendir allt til þess
að áhrifin verði fima mikil. Fari svo að rikis-
valdið eða byggðasjóðimir grípi hvergi inn í
þegar stefnir í gjaldþrot fyrirtækja, þá fara
skipin með kvótanum til þeirra aðila sem
betur standa. Byggðarlögin sem fýrir þessu
verða eiga þess þá engan kost að rétta sig
við, hvergi verður fyrirgreiðslu að hafa.
Vissulega má halda því fram með nokkrum
rökum að byggðastefna undanfarinna ára
hafi ekki miklu skilað. Hvað sem því líður
hefur þó verið reynt að hamla gegn frekari
röskun byggðarinnar, og þegar ríkisstjóm
Steingríms Hermannssonar tók við haustið
1988 var gripið til stórfelldra aðgerða til að
treysta atvinnulífið og þar með byggðina út
um landið. „Byggðastefna“ af því tagi sem
nú er rekin leiðir hins vegar til stórfelldrar
byggðaröskunar á afar skömmum tíma. Út
úr því geta markaðshyggjupostulamir sjálf-
sagt fengið aukna hagkvæmni, en í fjöl-
mörgum byggðarlögum mun hún birtast íbú-
unum í formi atvinnuleysis og verðlausra
eigna, lakari þjónustu, fámennari skóla og
brottflutnings að lokum. En hvað varðar þá
um það sem lúta leiðsögn Hannesar Hólm-
steins Gissurarsonar?
hágé.
Kenningin sem nú er unnið eftir
er einfaldlega þessi: Það á að fara
á hausinn sem ekki getur lifað,
markaðsöflin verða svo að ráða
því hvort eitthvað kemur í stað-
inn.
...birtast íbúunum í formi at'
vinnuleysis og verðlausra eigna,
lakari þjónustu, fámennari skóla
og brottflutnings að lokum. En
hvað varðar þá um það sem lúta
leiðsögn Hannesar Hólmsteins
Gissurarsonar?
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 14. september 1991