Þjóðviljinn - 19.10.1991, Blaðsíða 3

Að gefnu tiuefni

wl®
|Éi||l
Ik
Engin eftirspum eftir kreddum
Byggðaröskunin hefur verið að birt-
ast okkur í alveg nýrri mynd í
sumar og haust. Hraðfrystihus Ol-
afsvíkur varð gjaldþrota í sumar
og hefur ekki hafíð starfsemi aftur. Af því
tilefni komu upp hugmyndir um að fískur
af Ólafsvíkurbatum yrði unninn í nýju
frystihúsi í Rifí, en á milli þessara staða er
álíka langt og milli miðborgar Reykjavík-
ur og Breiðholts. Enn sem komið er hefur
ekkert samkomulag orðið um að fara
þessa leið, og raunar heldur ekki búið að
sýna fram a að hún sé fær af öðrum
ástæðum.
Byggðastofnun hefur samþykkt að selja
hlut sinn í Fiskiðjunni Freyju á Suðureyri til
fyrirtækja í nágrannabyggðarlögunum. Salan
mun að sögn leiða til pess að togaranum El-
ínu Þorbjamardóttur verði lagt, en Byggða-
stofhun nefur gert kröfu til þess að hinir nýju
eigendur láti vinna 2500 tonn af fiski á Suð-
ureyri.
I allt sumar og haust hefur verið rætt um
sölu og/eða sameiningu sjávarútvegsfyrir-
tækja á Stokksevri og i Þorlákshöfn. Heima-
menn hafa róið líffóður til
að koma í veg fyrir að -------------------
kvóti fyrirtækjanna yrði
seldur úr byggðarlögun-
um, annað tveggja til
Reykjavíkur eða á Eyja-
fjarðarsvæðið. Fyrir utan
þetta eru fyrirtæki á
Stöðvarfírði og Breið-
dalsvík enn með samein-
fylgir ekki kvóti. Glæsilegar fiskvinnslu-
stöðvar í landi verða algerlega gagnslausar
ef þær hafa ekki aðgang að kvota. Ofan á
þetta allt bætist svo samkeppnin um fiskinn
á milli innlendra aðila oe síðast en ekki síst
samkeppnin milli innlendra kaupenda annars
vegar og erlendra hins vegar.
Þegar allt kemur til alls er afar hæpið að
halda því ffam að kvótakerfið eitt og sér,
með kostum þess og göllum, sé orsök þess
mikla byggðavanda sem sýnilega blasir við.
Vandinn felst auðvitað fyrst og fremst í því
að ekki er talið óhætt að veiða allan þann
fisk sem þarf til að tryggja öllum byggðar-
lögunum lífvænleg skilyrði. Því til viðbótar
blasir svo við að útgerðarfyrirtækin geta haft
miklu meira upp úr því að ffysta fiskinn úti á
sjó, þannig að vinnslustöðvamar í landi
þurfa ekki aðeins að keppa innbyrðis um að
fá fískinn heldur líka við arðvænlega vinnslu
um borð í skipunum. Til að gera þetta ljósara
má ýkja dæmið á tvo vegu. Ef aðeins mætti
veiða 25.000 tonn af þorski þyrfti ekki nema
eitt gott fyrirtæki til að ná þeim afla og
vinna hann. Slíkur afli væri svo lítill að hann
Eða með öðrum orðum: slagsmálin um
þá fáu ugga sem taldir eru til í sjónum
harðna í hlutfalli við fækkun þeirra
ingu í huga og er þá ekki
allt talið sem vitnar um þann kalda vemleika
sem við blasir í mörgum sjávarplássum.
Allt er þetta að leiða í ljós þá kaldrana-
legu staðreynd að hagstæð lega byggð-
arlags að fiskimiðum er hætt að skipta
nokkru máli. Hveijum hefði dottið í hug fyr-
ir 20 árum eða svo að Vestfirðingum yrði
bannað að veiða fisk á miðum sem um aldir
hafa verið talin þeirra, en sjómenn úr öðrum
landshlutum heíou þennan rétt? Væntanlega
ekki nokkrum manni með sæmilega dóm-
greind. Sem vonlegt er hafa margir viljað
leita einfaldra skýringa á því hvemig komið
er. Af sjálfu leiðir að kvótakerfið er þá fýrst
nefnt til sögu og þá ekki síst að heimilt se að
selja eða leigjakvóta.
Á gmndvelli kvótakerfisins hafa orðið til
allskyns viðskipti nýrrar tegundar. Verð-
mætamatið í sjávarutveginum hefur ger-
breyst. Þannig verða skip, sem kostar jafnvel
hundruð miljona að smíða, verðlaus ef þeim
væri gersamlega óskiptanlegur. Ef þorskafl-
inn yrði t.d. 1.000.000 tonn væri vandalaust
að skipta honum svo milli byggðarlaga að
allir hefðu nóg og sumir meira að segja
miklu meira en það. Núna er staðan þannig
að við erum ár effir ár á leiðinni niður að
25.000 tonna dæminu en ekki unp að miljón-
inni. Eða með öðrum orðum: slagsmálin um
þá fáu ugga sem taldir eru til í sjónum
harðna í hlutfalli við fækkun þeirra.
Sala kvóta getur augljóslega leitt til hag-
ræðingar í veiðum. Hinir sterku kaupa af
hinum veiku og nýta fjárfestingu sína miklu
betur en ella. Þegar þetta er skoðað nánar
koma mjög skrýtnir nlutir í ljós. Taka má
dæmi af byggðarlagi með frystihús og eitt
eða tvö skip sem hafa samanlagt 2500 tonna
kvóta. Reksturinn gengur ekki upp. Það er
einfaldlega tap á því að veiða og vmna þessi
2500 tonn. Segjum að reksturinn skuldi 600
miljónir með 10% meðalvöxtum til tíu ára.
Með jöfhum afborgunum yrði afborgun og
vextir af slíku láni nokkuð innan við hundr-
að miljónir á ári. Nú er kvótaviðskiptum
þannig háttað að hægt er að leigja kvóta
milli útgerða og mun algeng leiga vera 45-
50 krónur á kíló. Það væri með öðrum orð-
um hægt að leigja kvótann fyrir 110-120
miljónir árlega. Tilkostnaðurinn yrði sama
og enginn. Hægt væri að loka fiskvinnsl-
unni, leggja skipunum eða jafnvel gefa þau,
en borga samt upp allar skuldimar, hafa auk
tiess nokkum afgang og stórhagnað eftir að
ánin væm uppgreidd. Þetta getur verið út-
koman ef aðeins er tekið tillit til reksturs
essa fyrirtækis. Þá er hitt, sem lýtur að
agsmunum og tilfinningum þess fólks sem
í byggðarlaginu býr, alveg eftir. Hvað yrði
um ævistarf þess? Ætti það að einhveiju
öðm að hverfa? Hvað yrði um eignir þess?
Skiptir það þjóðina máli að halda sem mestu
af lanainu í þokkalega blómlegri byggð,
o.s.frv. Seinna dæmið er einfalalega ekki
reiknanlegt á sama mælikvarða og hið fyrra.
Ef sættir em um að fiskstofnamir séu
takmarkaðir og að þjóðin beygi sig fyrir því
hver hámarksaflinn á að vera, þá er þetta
veruleikinn sem við blasir ef ekkert er að
gert. Við þessi skilyrði kemur til kasta
ábyrgra stjómvalda. Ætla þau að láta eins og
þeim komi ekki við sú byggðaröskun sem
augljóslega er í uppsiglingu eða er kannski
ætlunin að stuðla oeinlinis að henni? Núver-
andi ríkisstjóm hefur hingað til sagt að hún
muni ekki grípa til neinna sértækra aðgerða
til að veija hagsmuni byggðarlaganna, mark-
aðurinn á að sjá um þetta eins og annað.
Ekki þarf að hafa mörg orð um ábyrgðar-
leysið sem felst í stefnu af þessu tagi því
með henni væri hluti þegnanna orðinn svo
gott,sem óviðkomandi stjómvöldunum.
í gær lét Davíð Oddsson forsætisráð-
herra hinsvegar að því liggja í ræðu á flokks-
ráðsfundi Sjálfstæðisflokksins að líklega
yrði að skoða hvert mál fyrir sig.
Um leið nefhdi hann þann möguleika að
stjómvöld veittu aðstoð við að fólk flytti frá
byggðarlögum sem „eigi tæpast rétt á sér“.
Ef litið er á vanda sjávarútvegsins til lengri
tíma þá hljótum við að gera ráð fyrir að á
næstu ámm fari aflinn afhir vaxandi. Hversu
hratt eða nákvæmlega hvenær er á hinn bóg-
inn erfitt að spá fyrir um. Sé gert ráð fyrir að
aflinn aukist aftur á næstu tíu ámm t.d. um
30-50% eða jafnvel meira (sem auðvitað er
ekki hægt að fullyrða neitt um) þá ætti að
skoða vandamál minni byggðarlaganna í þvi
ljósi. í þessum byggðar-
lögum em margvísleg
verðmæti fólgin og að
ákveða nú að leggja þau
niður, annað tveggja með
afskiptaleysi eða beinum
aðgerðum, er ábyrgðar-
og virðingarleysi við það
fólk sem lifir og starfar á
tiessum stöðum. Það þarf
íka að skoða málið ffá
hreinu hagkvæmnissjón-
armiði. Hvað kostar að
afskrifa allar eignir og mannvirki í einu
byggðarlagi, ekki aðeins fyrir íbúana, heldur
líka fyrir þjóðfélagið í heild sinni og byggð-
arlögin sem fólkið flytur til?
Aflasamdrátturinn er að koma niður á
byggðunum af vaxandi þunga. Það er
stjómvalda að móta stefnu tií að taka á þvi
máli. Hana má ekki móta með skammtíma-
sýn eina að leiðarljósi og ennþá síður að láta
markaðslögmálin ráða örlögum byggðanna.
Því miður verður ekki betur séð en að ríkis-
stjómin sé harðákveðin í að fara þá grodda-
legu leið að afskrifa meira og minna litlu
byggðarlögin án þess að velta að marki íyrir
sér hvort aðrar leiðir séu færar. í þeim efnum
blasir við sá kostur að aðstoða þau við að
lifa kreppuna í sjávarútveginum af fremur en
að stuðTa beinlínis að brottflutningi fólksins
með beinum og óbeinum hætti. Þegar staða
margra byggða er svo tæp sem hún er nú,
hafa neikvæðar umræður um gildi þeirra fýr-
ir þjóðarbúið, að ekki sé talað um þá uppgjöf
sem felst í illa hugsuðum yfirlýsingum
æðstu manna, mikil áhrif. Þær geta auðveld-
lega leitt til þess að fólk sjái enga aðra leið
en að flytja frá eigum sínum og lífsstarfi og
byija upp á nýtt, þvert gegn vilja sínum.
Þegar þjóðfélagsvandi af þessu tagi blasir
við er þörf á ffamtíðarsýn. Þá er engin eftir-
spum eftir kreddum eða endurteknum yfir-
lysingum um að aðstoð úr sameiginlegum
sjóðum sé pólitísk misnotkun á almannafé,
eins og ríkisstjómin hefur staðfastlega hald-
ið fram í allt sumar.
hágé.
Því miður verður ekki betur séð en að
ríkisstjórnin sé harðákveðin í að fara þá
groddalegu leið að afskrifa meira og
minna litlu byggðarlögin
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 19. október 1991