Þjóðviljinn - 01.11.1991, Blaðsíða 5

L e i k h ú s
Ástríður og
orlog a
átjándu öld
Árni Pétur Guðjónsson, Helgi Björnsson og Margrét Helga Jóhannsdóttir í hlutverkum sinum.
Leikfélag Reykjavíkur
Ljón í síðbuxum eftir
Björn Th. Björnsson
Leikstjórn: Ásdís Skúladóttir
Leikmynd og búningar:
Hlín Gunnarsdóttir
Tónlist: Þorkell Sigurbjörnsson
Lýsing Lárus Björnsson
Ljón í síðbuxum, fyrsta leikrit
Bjöms Th. Bjömssonar, sem sett er
á svið, var fmmsýnt á stóra sviði
Borgarleikhússins fyrir rúmri viku.
Höfundur sækir efnið að stofni til í
sögulega skáldsögu sína Haustskip,
en leikurinn segir af sérstæðum
ástum eins ærlegs, íslensks Stokk-
húsþræls, Guðmundar Pantaleóns-
sonar, og dönsku ríkismarskálks-
ffúarinnar Önnu Sofflu Tómasínu
von Numsen. Jafhframt því sem
sagt er af ástum síðbuxnaljónsins
og hefðarfrúarinnar og þeim breyt-
ingum sem ástir þessar valda i lífi
beggja, er í leikritinu leitast við að
gefa innsýn i tíðaranda og hugsun-
arhátt i Danaveldi á átjándu öld,
svo sem og að varpa einhveiju ljósi
á hörmungasögu þeirra Islendinga,
sem enduðu ævina sem hlekkja-
þrælar Qarri heimaslóðum, ofl
dæmdir fyrir sakir sem í dag virð-
ast næsta léttvægar ef ekki beinlin-
is hlægilegar. Hér er því ekki litið
færst í fang.
Leikurinn hefst þegar Guð-
mundur kemur fyrst sem leiguþræll
í hús ffú Numsen, um það leyti
sem hún sér ffam á að verða að
víkja úr sæti einnar valdamestu
konu Danaveldis og skipa bekk
með ekkjufrúm og öðru ósýnilegu
afgangskvenfólki. Hún gimist
þrælinn og hefúr baráttu fyrir því
að fá hann til eignar og vekur með
því hneykslan hárra sem lágra í
umhverfi sínu. Vissir valdsmenn
eru svona ffekar þeirrar skoðunar
að henni Tómasínu sé ekkert of
gott að hafa þennan þræl að gamna
sér við í ekkjustandinu en Guð-
mundur er orðinn að peði í valda-
tafli, sem fram fer á bakvið tjöldin.
Svo á meðan gimd þeirra hjóna-
leysa verður að ást og áætlanir em
gerðar um framtíðina ráðast örlög
Guðmundar í refskák æðstu valds-
manna Danaveldis.
Ljón i síðbuxum ber þess merki
að höfúndi er tamara að skrifa
skáldsögur og ffæðirit en leiksviðs-
verk, að því leyti að hér virðist
fremur inn leikgerð að ræða en
verk, sem skrifað er fyrir leiksvið.
Skýr atburðarás og skemmtileg til-
svör fá ekki breytt að hér er fremur
verið að myndgera frásögn en
segja sögu út ffá forsendum leik-
hússins. Einhvem veginn hvarflar
að manni að gaman gæti nú verið
að lesa þessa rómantísku og sögu-
iegu skáldsögu og kynnast þar
djúpum persónulýsingum höfundar
og þeirri margbrotnu atburðarrás,
sem leikgerðin gefúr hugmynd um
að liggi að baki verkinu. Því það
að leikgerðir þekktra og vinsælla
skáldsagna eigi góðu gengi að
fagna á íslenskum leiksviðum
breytir þvi ekki að slíkur texti er
ákaflega brothættur, persónum
hættir til að verða að einlitum „týp-
um“ og óendanlegur fjöldi atriða er
nauðsynlegur til að koma „frásögn-
inni“ til skila. Veltur þá algerlega á
leikstjóm og túlkun hvemig til
tekst.
Óhætt er að fullyrða að vel hafi
tekist til að þessu sinni. Ljónið er í
leikstjóm Ásdísar Skúladóttur hröð
sýning og samfelld, og oft á tíðum
bráðfyndin. Það grátbroslega er
dregið ffam fyrir harmsögu ís-
lenskra refsifanga, áherslur og lát-
bragð gefa iðulega sakleysislegum
orðum tvíræða merkingu og má af
þessu ráða að holdsins lystisemdir
hafi verið eitt helsta hugðarefni
danskrar yfirstéttar á átjándu öld,
eða að minnsta kosti þess hluta
hennar, sem nú er kynntur á leik-
sviði Borgarleikhússins.
Leikmynd Hlínar Gunnarsdótt-
ir eykur þann blæ léttleika og ein-
faldleika, sem yfir sýningunni er.
Leikmyndin er falleg, einfold og
Lilja
Gunnarsdóttir
skrifar
hugvitssamlega unnin og búningar
aðalsins stórglæsilegir í æpandi
mótsögn við klæði þeirra sem
lægra em settir í þjóðfélagsstigan-
um. Tónlist Þorkels Sigurbjömson-
ar fellur vel að sýningunni og tæpir
um leið á alvarlegum undirtóni
verksins. Hinsvegar má spyrja
hvort ekki hefði á einhvem hátt
mátt draga ögn úr því syndamyrkri,
sem yfirleitt ríkti á leiksviðinu eða
hvort i bakgrunninn fæm fram ein-
hver myrkraverk, sem áhorfendum
væri óhollt að sjá.
Margrét Helga Jóhannsdóttir er
skömleg en þó einkum ffygðarleg
ekkjufrú von Numsen. Hún káfar
hömlulaust á þræl sínum og þarf
enginn að fara í grafgötur um hvað
hún ætlar sér með hann, og ber
ekki á öðm en Helgi Bjömsson í
hlutverki Guðmundar Pantaleóns-
sonar kæmi til móts við hana á
sama hátt, af meiri hæversku þó,
enda þræll. Guðmundur virðist
reyndar eiga að vera haldinn ein-
hverri strípalingsáráttu, hneigður
til að tæta af sér spjarimar í tíma
og ótima.
Ámi Pétur Guðjónsson er
ímynd þýsins, sem klifið hefur
metorðastigann, í hlutverki Laf-
ffanzens, lafkæja frú Numsen, und-
irgefinn, þar sem hann þorir ekki
annað, en um leið á höttunum eftir
slúðursögum og vitanlega skepna
við þá, sem lægra em settir. Þórey
Sigþórsdóttir leikur hina einföldu
og góðhjörtuðu Sine stofústúlku
fiúarinnar með glæsibrag. Guð-
mundur Ólafsson fer skemmtilega
með hlutverk Ahlfeldts greifa, vin-
ar ffúarinnar, virðist reyndar sér-
lega góðgjam, en hún á að vísu
hönk upp í bakið á honum.
Sigurður Karlsson er afkáraleg-
ur Friðrik V, trúðslegur með ein-
dæmum og ákaflega heimskur og
ef til vill þess vegna ósannfærandi
í yfirlýstri hrifningu sinni á hýð-
ingum. Steindór Hjörleifsson er
eftirminnilegur fulltrúi skriffæðis-
ins í hlutverki vippuskrifarans úr
Kansellíinu, kúnstugur karl, sem
veit að formið skiptir meira máli
en innihaldið. Jakob Þór Einarsson,
ljúfmannlegur Guðmundur ísfold,
íslenski stúdentinn, sem reynir að
létta löndum sínum Stokkhúsvist-
ina.
Margrét Ólafsdóttir er verðugur
fúlltrúi hræsnisfullrar yfirstéttar
sem frú Ingehaven Öllegaard-
Rantzau, Guðrún Ásmundsdóttir,
Saga Jónsdóttir og Ragnheiður
Tryggvadóttir kostulegar i hlut-
verkum blaðurskjóðanna þriggja,
þeirra Soffie, Matthilde og Regine.
Jón Sigurbjömsson er tilþrifalítill
liðsforingi og loks ber að nefna
Magnús Jónssor og Gunnar Helga-
son sem léku þjóna og hermenn
snurðulaust.
Ljón í síðbuxum er heilleg sýn-
ing, skemmtileg og falleg, sem
þrátt fyrir galgopalegt yfirbragð á
stundum laumar að okkur skilaboð-
um höfúndar, þeim vafalausu sann-
indum að missirinn getur orðið
manneskjunnar helsti ávinningur.
Uppþot á andapolli
Systurnar ú harðahlaupum i Himneskt er að lifa, leikkonurnar Þóra
Friðriksdóttir, Bríet Héðinsdóttir og Herdís Þorvaldsdóttir.
Þjóðleikhúsið
Himneskt er að Iifa
(Morning's at Seven)
eftir Paul Osborn
Þýðandi Flosi Óiafsson
Leikstjóri Sigrún Valbergsdóttir
Leikmynd og búningar.
Messíana Tómasdóttir
Lýsing Ásmundur Karlsson
Himneskt er að lifa er banda-
riskur gamanleikur, sem var ffum-
sýndur í Þjóðleikhúsinu á laugar-
daginn var. Höfundur leiksins,
Paul Osbom (1901-1988) mun á
ámnum 1928 til 1939 hafa notið
hóflegrar velgengni sem höfundur
gamanleikja, en sneri sér eftir það
að samningu leikgerða og kvik-
myndahandrita upp úr verkum ann-
arra. I byijun níunda áratugarins
hlaut hann hinsvegar uppreisn æm,
leikrit hans vom dregin ffam í
dagsljósið og endursýnt eitt af öðm
og þegar hann lést hafði hann loks
hlotið viðurkenningu sem eitt af
merkustu leikskáldum Bandaríkj-
anna.
Leikritið Himneskt er að lifa,
eða Moming's at Seven var frum-
sýnt á Broadway árið 1939. í leikn-
um segir af fjómm systmm, eigin-
mönnum þriggja þeirra, syni einna
hjónanna og unnustu hans og er
sögusviðið ónefndur smábær ein-
hvers staðar í Bandaríkjunum, eða
öllu heldur bakgarðar tveggja húsa
í þeim bæ. Systumar fjórar og eig-
inmennimir em öll um sjötugt. Ida
og Carl búa ásamt fertugum syni
sínum, Hómer, öðmm megin bak-
garðanna en hinum megin Cora og
Theodor i sambýli við ógiftu syst-
urina Aaronettu, en þriðja parið,
David og Ester, búa aðeins ofar við
sömu götu.
Líf þessa fólks virðist í fostum
og óumbreytanlegum skorðum og
lukkan einna helst felast í þvi að
vera einn með sínum i sínu húsi,
og að annars sé allt eins og það
hafi alltaf verið. En svo hefur Ida
komist að þeirri niðurstöðu að þó
hún vilji helst hafa Hómer sinn
heima geti vofað yfir honum að
enda ævina sem einmana og óham-
ingjusamur piparsveinn og hún
hefur því knúið hann til að kynna
unnustu sína, Myrtu, fyrir fjöl-
skyldunni. Þó Hómer og Myrta
hafi verið trúlofúð í ótrúlegan ára-
fjölda hefur enginn í fjölskyldunni
hitt hana og við uphaf leiksins em
þau Hómer væntanleg á hverri
stundu.
Koma Myrtu veldur miklu
fjaðrafoki á andapolli hinnar kyrr-
látu tilvem. Carl kemst i tilvistar-
kreppu og hleypur að heiman, sem
leiðir til þess að Hómer finnst hann
alls ekki geta yfirgefið mömmu en
Cora eygir loksins möguleika á að
eignast heimili þar sem engin pipr-
uð systir tmflar hina tvíeinu ást. Til
tíðinda dregur í hjónabandi Davids
og Esterar með því að Iöngun
hennar til að sjá Myrtu verður
banni Davids, við að blanda geði
við fólkið sitt hvom megin bak-
garðanna, yfirsterkari. Slíkar og
þvílíkar hræringar verða að vonum
til þess að hrist er upp í ýmsu, sem
legið hefur í þagnargildi ámm sam-
an, upphefjast hlaup mikil, snún-
ingar og yfirveganir, og skýringa
er krafist. Útkoman er skemmtileg
flækja þar sem hjárænuháttur,
feimni og tilhneiging persónanna
til að gera úlfalda úr mýflugu er
eitt helsta aðhlátursefnið.
Leikritið er smellinn gaman-
leikur og vel byggður, enginn endir
á uppákomum og þróun mála kem-
ur á óvart allt fram á síðustu
stundu. Sigrún Valbergsdóttir gerir
sem mest úr þeim ys og þys, sem
af truflun á vanabundinni tilvem
geta leitt, og Messsíana Tómas-
dóttir skóp sannkallaða dúkkuver-
öld á leiksviði Þjóðleikhússins, tvö
hvít hús, snyrtilegir bakgarðar og
eins konar göngubrú, sem tengsl
við umheiminn: Þau mega ekki
verða of mikil þessi tengsl, eða
hvað myndu bæjarbúar segja ef
þeir fréttu þetta! Búningamir em í
anda þess tíma sem leikurinn gerist
á og undirstrika hnyttilega per-
sónueinkenni hvers og eins. Lýs-
ingin er í samræmi við heims-
myndina, yfirleitt skjannabirta á
„vígvellinum", bakgörðunum
tveimur, en umhverfið í rökkri.
Textinn kemst vel til skila í góðri
þýðingu Flosa Ólafssonar.
Róbert Amfinnsson lék Carl og
var í senn hlægilega auðmjúkur og
aulalegur i tilvistarkreppunni, Guð-
rún Þ. Stephensen var hin móður-
lega og rósótta Ida, sem vill allt
gera til að allt fari nú sem best.
Gunnar Eyjólfsson fór með hlut-
verk Theodors, einfaldur og vel-
viljaður, tvístígandi á milli óska
konu sinnar og mágkonu, Þóra
Friðriksdóttir lék Coru, sem loks
hefúr fengið nóg af að „deila“
manni sínum með systur sinni,
hinni hömndsám og kjaftfom
Aaronettu, sem Briet Héðinsdóttir
Iék.
Herdis Þorvaldsdóttir var elsta
systirin Ester og bar höfúðið hátt
sem fúlltrúi skynseminnar í fjöl-
skyldunni, Baldvin Halldórsson
samanbitinn og hátíðlegur Davíð,
sem ekki velkist í vafa um að hann
er hátt yfir umhverfi sitt hafinn. Jó-
hann Sigurðarson er kostulegur
Hómer, heimóttarlegur með af-
brigðum og Edda Heiðrún Back-
man í senn vandræðaleg og við-
felldin Myrta, sem allt vill þola
ffekar en að missa hann Hómer
sinn.
Það má svosem nöldra yfir því
að jafn þaulreyndir leikarar skuli
leyfa sér að hnjóta um texta og
mgla saman nöfnum á leiksviðinu,
en það var þó ekki að því marki að
það væri sýningunni til baga. Eitt
helsta aðal Himneskt er að lifa er
að sýningin vekur hlátur, og ber að
þakka slíkt á þesum síðustu og
verstu. Hér skal ekki fúllyrt neitt
um hvort vandamál þessara per-
sóna, hugðarefni þeirra og afkára-
skapur, hafi einhveija sammann-
lega tilvísun, en víst er að oft em
það smáatriðin, em mestum tíðind-
um valda í mannlegum samskipt-
um.
NÝTT HELGARBLAÐ
5 FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1991