Þjóðviljinn - 17.12.1991, Page 2

Tvíhliða viðræður
viðEB
Evrópudómstóllinn hefur nú kveðið upp þann úr-
skurð að samningurinn um evrópska efnahags-
svæðið stangist á við Rómarsáttmálann og því
geti Evrópubandalagið ekki samþykkt þessi
samningsdrög. Skrautljöðrum utanríkisráðherra fækkar
því óðum og bendir nú flest til þess að evrópska efna-
hagssvæðið sé andvana fætt. Mjög ólíklegt þykir að EB
breyti Rómarsáttmálanum EFTA-ríkjunum í vil og þótt
einstaka menn hér á landi vilji öllu fóma til að komast í
miðstýrðan náðarfaðm skriffinnanna í Brussel, þá er
ekki pólitískur vilji til að afsala fullveldinu.
Evrópudómstóllinn byggir niðurstöðu sína á því að
EES- dómstóllinn, sem skipaður er þremur fulltrúum
EFTA og fimm fulltrúum EB, á samkvæmt samningnum
ekki að vera bundinn af úrskurðum EB-dómstólsins.
Evrópudómstóllinn sættir sig ekki við að þurfa að afsala
sér ákveðnu forræði í dómsmálum þrátt fyrir að EFTA-
ríkin framselji hluta af sínu dómsvaldi.
íslendingar munu ekki geta samþykkt það að framselja
dómsvaldið til Brussel og EB breýtir ekki Rómarsáttmál-
anum til að þóknast EFTA-ríkjunum, enda tvö þeirra
þegar á leiðinni inn í Evrópubandalagið og fleiri að
hugsa sinn gang. Kristilegi þjóðarflokkurinn í Noregi hef-
ur lýst því yfir að ekki komi til greina að taka upp samn-
inginn, en jafnaðarmenn í Noregi hafa treyst á stuðning
kristilegra til að fá hann samþykktan á þinginu.
Það blasir því við að samningurinn sem utanríkisráð-
herra kom með í farteskinu frá Lúxemborg hafi ekki ver-
ið pappírsins virði.
Alþýðubandalagið var með ákveðna fýrirvara um EES-
samningana í tíð síðustu ríkisstjómar, m.a. áherslu á frí-
verslun með sjávarafurðir, sem ekki náðist fram að
ganga; að tryggt yrði að erlendir aðilar gætu ekki eign-
ast land á íslandi, óskert forræði yfir auðlindum lands og
sjávar og að ekki yrði um að ræða yfirþjóðlegar stofnan-
ir. Samningsdrögin tryggðu ekkert af þessu nema bann
við eignarhaldi útlendinga á frumvinnslu í sjávarútvegi.
Það var því langt því frá að íslendingar fengju allt fyrir
ekkert.
Nú er sú staða komin upp að við stöndum aftur á byrj-
unarreitnum. íslendingar eru Evrópuþjóð og því mikil-
vægt fyrir okkur að hafa sem best og mest samskipti við
ríki Evrópubandalagsins. Þar eru einnig okkar mikilvæg-
ustu markaðir. Því eigum við að vinda okkur strax í það
að taka upp tvíhliða viðræður við EB um frekari útfærslu
á þeim samningi sem höfum nú þegar við bandalagið.
Að hika er sama og að tapa. Samningsstaða okkar er
mun sterkari í dag en þegar viðræðumar hófust. Það er
Evrópubandalagið sem hefur klúðrað málum og því ætti
að vera meiri möguleiki á að við náum hagstæðum
samningum. Ef við förum að flækja okkur enn frekar í
viðræður með öðrum EFTA-ríkjum er hætta á að við
glötum því tækifæri sem við höfum núna til að ná hag-
stæðum viðskiptasamningi við EB, án þess að þurfa að
gangast undir það yfirþjóðlega vald sem aðild að evr-
ópsku efnahagssvæði virðist óhjákvæmilega hafa í för
með sér.
Nýleg skoðanakönnun Félagsvísindastofnunar sýndi að
þjóðin er klofin í tvær jafnstórar fylkingar í afstöðu sinni
til EES. Með tvíhliða viðræðum ætti að vera hægt að ná
samningum sem öll íslenska þjóðin getur sætt sig við.
Það hefur verið bent á ýmsa aðra jákvæða kosti en þá
viðskiptalegu, sem felast í því að ísland gerist aðili að
EES. Island hefði orðið að breyta ýmsu í löggjöf sinni,
einsog t.d. í umhverfislöggjöf og neytendalöggjöf. Slíkt
er hægt að gera þótt við kjósum að vera áfram fullvalda
ríki. Við getum lagað okkar löggjöf að því sem best ger-
ist hjá öðrum Evrópuþjóðum. Til þess þurfum við ekki
boð frá Brussel.
-Sáf
Þtófwii.iinn
Málgagn sósíalisma þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Helgi Guðmundsson.
Ritstjórnarfulltrúar: Árni Þór Sigurðsson, Sigurður Á. Friðþjófsson.
Ritstjóm, skrifstofa, afgreiðsla, auglýsingar: Síðumúla 37, Rvik.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð í lausasölu: 110 kr. Nýtt Helgarblað: 170 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1200 kr.
Greinasafn eftir Thor
„Eldur í laufi“ heitir bók eftir
Thor Vilhjálmsson sem út var að
koma og geymir greinar og ræður
frá næstliðnum áratug. Þar kennir
margra grasa eins og sjálfsagt er: þar
eru pistlar um ný tíðindi í meningar-
málum og ferðarispur og orðsend-
ingar og kveðjur til góðra samferða-
manna og fróðleikur (til dæmis um
tildrög að kvikmyndinni Mefistó og
þá sískrifandi Mann- fjölskyldu) og
margt fleira. Hér er ekki verið að
skrifa ritdóm um slíka bók heldur
reynt að leggja út af erindi hennar.
En það sakar ekki að geta þess um
leið að lesandinn hittir hér fyrir vel
þéttan texta og rikan að hugarins
flugi og útsjónarsemi og setningum
sem vel hitta - eins og til dæmis
þegar rætt er um áhrif stórskálds:
„Það fór engum öðrum vel að vera
Hemingway og honum sjálfum mis-
jafnlega".
Að lesa og vera til
En það var ætlunin að fara
nokkrum orðum um eitt meginstef
þessa safns. Það er málsvöm fyrir
listir og bókmenntir, lofgjörð um
meistarana og verk þeirra, brýning
til manna að hafa þessi hnoss í
heiðri. Einatt er málum þá svo upp
stillt að gegn „afþreyingaráþján"
sem Thor fer um mörgum kostuleg-
um orðum, er upp stillt bókinni sem
við kjósum að láta fylgja okkur og
efla okkur til skilnings og næmis. A
einum stað segir:
„Við Iifum á tímum hinnar upp-
höfnu lágkúru. Hins íburðarmikla
auvirðis. Öll skynjum við að við
þurfum einhvers annars...“
Og þetta „eitthvað", það er ekki
síst bókin sem þegar vel tekst sam-
búðin við hana hefur þessi áhrif:
„Þú öðlast hlutdeild í lífinu. Þú
ert virkur. Þú ert til. Þú ert samvirk-
ur; og kannski gerjast etthvað óþekkt
í djúpum þinnar lundar, kannski
hrökkva upp leynihólf með gleymd-
um gersemum úr sál þinni sem er
laus úr ánauð, Þú ert.“
Lykilorðið er að vera til, vera
virkur, sem andstæða við hinu daufa
lífi, þeirri sjálfvirkni sem hefst af því
að vera sífellt að láta skemmta sér
með skjótvirkum hætti: „Hlutverk
allrar listar er að vekja og virkja,
ekki deyfga né sljóvga".
Vafalaust eru þeir til, og ekki fá-
liðaðir, sem finnst að slík skrif beri
vott um hroka rithöfunda, um gikks-
hátt þeirra, þeir þykist vera eitthvað
spes, þeir vilji að allir snobbi fyrir
þeim og þeirra verkum og þar fram
eftir götum. Enginn vandi að fimb-
ulfamba lengi í þá veru ef hugarfarið
stendur til þess.
Hlutverk skálda
En í raun réttri er hér farið með
gömul og þó síný nauðsynjamál. Það
er sífellt að því spurt hver geti orðið
hlutur skálda og listamanna í samfé-
lagi. Svörin verða aldrei gefin i eitt
skipti fyrir öll. Á nítjándu öld til
dæmis, þá verðum við víða um lönd
vör við það, að á rithöfundinn er lit-
ið sem einskonar leiðtoga og kenn-
ara í að lifa. Hér fór saman hriíhing
af skáldsögunni, sem var enn ung
með mörgum þjóðum og virtist eiga
ótæmandi möguleika, og svo þörf
íyrir andlegt áhrifavald sem fýllti
það tómarúm sem undanhald kirkj-
unnar skildi víða eftir sig, áhrifavald
sem væri eins óháð valdhöfúnum og
mögulegt væri. Og þau forréttindi
skálda hafa ekki forgengið síðan, að
til þeirra er litið með sérstakri eftir-
væntingu og von í öllum einræðis-
ríkjum, allsstaðar þar sem frelsi
manna og réttur er skertur.
Á okkar dögum og í okkar hluta
heims hefúr svo ríkt vaxandi óvissa
um þessa hluti eins og marga aðra á
liðnum áratugum. Sérhæfingin með
fyrirferð sálffæðinnar og félagsfræð-
anna hefur rænt bitum úr aski
skálda, málfrelsið góða hefur þær
leiðu aukaverkanir að mönnum
stendur meir á sama um bókmenntir
en áður. Og fýrst og síðast verður
fjölmiðlagnýrinn til þess að, síður
heyrist í skáldinu en áður. (Á fýrri
öld gat það gerst að rithöfúndurinn
væri hin sanna poppstjama fyrir utan
allt annað: þegar Dickens fór um og
Ias upp með tilþrifum úr verkum sín-
um mynduðust biðraðir miklar og
svartamarkaður með aðgöngumiða
rétt eins og við þekkjum nú af allt
öðrum sviðum.)
Andófsaflið
Tímamir breytast: en eitt blífur
- sú þörf að listir og bókmenntir séu
eitthvert það andófsafl sem gengur
gegn straumi. Sem ekki týnist í
þeirri allsherjarleit að hinum stærsta
samnefnara sem afþreyingariðnaður-
inn stundar
sleitulaust, heldur ögrar mönn-
um til virkari afstöðu til lífsins,
skerpir næmi þeirra og skilning. Og
um leið og það er gert er reyndar
verið að sinna þeirri skyldu skálda
sem Halldór Laxness orðaði eitt sinn
á þá leið, að hún væri ekki síst í því
fólgin að vera upp á móti valdhöf-
um, hverjir sem þeir væru. Valdhaf-
ar - það em náttúrlega ekki barasta
þeir sem standa fyrir ráðuneytum,
það em líka þeir sem „eiga“ löndin
og þjóðfélögin og þá bæði bankana
og vitundariðnaðinn og heita „fjöl-
skyldumar tvö hundmð" eða „fjöl-
skyldumar sextán“ eða „kolkrabb-
inn“, allt eftir því hvar við emm
stödd í heiminum.
París og Brjánslækur
Ferðasögur em dtjúgur þáttur í
þessari bók Thors og þær em ekki af
einum toga. Þar er í einni rifjað upp
rithöfúndamót í Belgrad fýrir mörg-
um ámm og það tengt við ótíðindi
okkar daga úr því sundraða landi,
Júgóslavíu. Þar er vitjað æskustöðva
í París og sagt í leiðinni margt ffá
André Breton og þeirri þversögn
sem í því felst að ætla sér að breiða
út súrrealismann, frelsi draumsins,
sem fagnaðarerindi úr páfastól. En
þar em líka merkileg ferðalög hér á
heimaslóðum eins og frá segir í
„Vesturfor", ferðalagi þriggja félaga
fýrir Breiðafjörð og um Vestfirði
með ágætum dæmum úr því mann-
lífi sem er langt frá iðju skáldsins
kannski, en þó skylt því vegna þess
að hvomgt sættir sig við lífsviðhorf
og breytni hinnar minnstu fýrirstöðu.
Og lýkur Vesturfararrollu Thors á
þessum orðum: „Myndi ekki Island
fara á rönd og kollsteypast ef mann-
lífið þama eyðist? Og hyrfi þessi
uppeldisstöð og mannræktar?"
Byltingarnar
Thor er líka að fjalla allvíða um
hröð umskipti í heiminum, um bylt-
ingamar og hugsjónimar sem sner-
ust í andstæðu sína og komust í mát.
Hér stendur Thor betur að vígi en
margir aðrir, því hann er ekki að
uppgötva þessa þróun í gær, hann
hefur fýlgst með henni Iengi og haft
hana með í verki sínu og ádrepu.
Þess vegna er hann heldur ekki á
þeim buxum að sveia hverri hugsjón
og hverri djarfri hugsun sem bylt-
ingu er tengd og segja sem svo, að
illt er það allt og bölvað, skítt veri
með það og svei því - eins og sumir
þeir gera sem trúgjamastir vom áður
á Byltinguna sem úr öllu bætir. Og
því getur Thor, áður en bók lýkur,
sagt með góðri samvisku:
„Maðurinn getur ekki lifað
draumlaust. Við þurfum nýja
drauma. Nýjar hugsjónir og óbilandi
varúð, sívirka endurskoðun. Það
koma nýjar hugsjónir. Nýir draumar.
Nýr skáldskapur sem svarar nauði
tímans. En í þessu bili er brýnast að
lifa af, og sæta síðan færi að bjarga
mannkyninu einsog endranær...“
ÁB
ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 17. desember 1991
Síða 2